5 Тапсырма.
Жауапкердің онымен отбасы құру мақсатынсыз, оның тұрғын үйінде тіркелуге тұруы үшін ғана некеге тұрғанын басш.қа ала отырып И.Р.баянов А.Т:Баяновамен некесін жарамсыз деп тану тур.арызбен сотқа шағ.ды. жауапкер баянова бұл істі жүргізуді үш ай бұрын адв.қ кеңседен шығарып жіберілген жеке заң кеңсесі бар заңгер А.С.Маратовқа тапсырды. Көрсетілген тұлғалар сотқа өкілдер рет.қатыса аладыма? Олар.ң өкілеттігі қай тұрғыда рәсемделеді?
Жауабы: Жоқ қатыса алмайды, себебі АІЖ кодексіне сәйкес Адвокатура туралы заңдармен белгіленген ережелерді бұза отырып, заң көмегін көрсету туралы тапсырма алған адвокаттар сотта өкіл бола алмайды. Жалпы кез келген азамат өз істерін сотта өздері немесе өкілдері арқылы жүргізуге құқылы. Азаматтың іске өзінің қатысуы оның бұл іс бойынша өкілі болу құқығынан айырмайды.Өкілдің өкілеттіктері заңға сәйкес берілген және ресімделген сенімхатта көрсетілуге тиіс. Адвокаттың нақты істі жүргізуге арналған өкілеттігі заң консультациясы немесе адвокаттыќ кеѕсе берген ордермен, ал ол ґз қызметін дербес жүргізген жағдайда - адвокат клиентпен жасасқан шартпен куәландырылады.
6-тапсырма
Д.Г.Асанованың «Жұлдыз» АҚ-нан заводтық дефекті әсерінен тән азабын келтірген теледидардың құнын өндіріп алу туралы талап арызы бойынша істе талапкер өкілі ретінде тұтынушылардың құқығын қорғау қоғамы қатысты. Жауапкер атынан сотқа «Жұлдыз» АҚ-ның заң бөлімшесінің басшысы және адвокат қатысты. Сонымен қатар, істің шешілуіне осы АҚ-ның бас директоры да қатысты.
Жауапкер атынан қатысушы екі өкілдің сотта бірдей қатысуы мүмкін бе?
Өкілдердің өкілеттіктері және АҚ-ның Бас директорының өкілеттігі қай тұрғыда рәсімделуі тиіс?
Жауабы: Жауапкер атынан сотта екі өкілдің қатысуы мүмкін емес. Бір талапкер, бір жауапкер атынан бір-бір өкілден ғана қатысады.
Ґкілдіѕ ґкілеттіктері заѕєа сјйкес берілген жјне ресімделген сенімхатта кґрсетілуге тиіс. Кјсіптік одаќтар мен басќа ўйымдардыѕ ујкілеттік берілген адамдары сотќа осы іс бойынша ґкілдікті жїзеге асыруєа арналєан тапсырманы кујландыратын ќўжаттарды беруі тиіс. Заѕды тўлєаныѕ атынан сенімхатты тиісті заѕды тўлєаныѕ басшысы немесе ґзге ујкілетті адамы береді. Адвокаттыѕ наќты істі жїргізуге арналєан ґкілеттігі заѕ консультациясы немесе адвокаттыќ кеѕсе берген ордермен, ал ол ґз ќызметін дербес жїргізген жаєдайда - адвокат клиентпен жасасќан шартпен кујландырылады. Сотта іс жїргізуге арналєан ґкілеттік ґкілге, талап арызєа ќол ќоюды, істі аралыќ сотќа беруді, талап ќою талаптары мен талап ќоюды танудан толыќ немесе ішінара бас тартуды, талап ќоюды тануды, талап ќоюдыѕ нысанасын немесе негіздемесін ґзгертуді, бітімгершілік келісім жасауды, ґкілеттіктерді басќа адамєа беруді (сенімді басќа біреуге аудару), соттыѕ ќаулысына шаєым беруді, соттыѕ ќаулысын мјжбїрлеп орындатуды талап етуді, берілген мїлікті немесе аќшаны алуды ќоспаєанда, ґкілдік берушініѕ атынан барлыќ іс жїргізу јрекеттерін жасауєа ќўќыќ береді.
7-тапсырма
С.Б.Омарова Л.М.Лұқпановаға балаларды асырауға байланысты қаражаттарды өндіріп алу туралы сотқа талап арызбен жүгінді. Талап арызда С.Б.Омарова Л.М.Лұқпановадан өзінің кәмелетке толмаған немерелерін асырауы бойынша алиментті өндіріп алуды сұрады, себебі жауапкер, оның қызы, балаларын оған тәрбиелеуге берген және өзінің фактілік күйеуімен бірге басқа қалаға көшіп кеткен, өзі балаларымен бірге тіркелген пәтерін сатып, оларды өмір сүру қаражатынан айырған. Балалардың әкесі Р.Н.Лұқпанов ұзақ мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталған. С.Б.Омарованың өзі ауыр материалдық жағдайда, балалармен бірге өзінің зейнетақысына тұрып жатыр. Балалардың анасы балаларды өзіне алудан мүлдем бас тартқан.
Сот С:Б:Омарова өзінің кәмелетке толмаған немерелерінің мүдделеріне қатысты талап қоюға құқығы жоқ деп талап арызды қабылдаудан бас тартты.
Судьяның іс-әрекеті дұрыс па? Бұл жағдайда талап қою құқығы кімге берілген?
Жауабы: Судьяның іс-әрекеті дұрыс емес. Бұл жерде Омарованың талап қоюы дұрыс. Себебі балалардың анасы балаларды алудан бас тартқандықтан, Омарова немерелерін өз зейнетақысымен асырап жатқандықтан талап қоға құқығы бар. Және де Омарова балалардың ата-анасынан осы кезге дейін баққанға кеткен қаражаттарды талап етуге де құқылы. Егер Лұқпанова талапты өндіріп беруден бас тартса, сот мына шараларды қолдануға құқығы бар: 1)Жауапкерге тиісті мүлікке тыйым салу 2)жауапкерге белгілі бір әрекетті жасауға тыйым салу 3)басқа адамдарың мүлікті жауапкерге беруге немесе оған қатысты өзге де міндеттемелерді орындауға тыйым салу , т.б. Балалардың ата-аналары «неке және отбасы туралы» заң бойынша алиментті ай сайын мынадай мөлшерде: 1 балаға – ата-анасы табысының төрттен бірін, 2 балаға – үштен бірін, одан да көп балаға – тең жартысын өндіріп беруі тиіс. Бұл заңға сәйкес, өздерінің ата-аналарынан көмек алу мүмкін болмаған жағдайда, кәмелетке толмаған, көмекке мұқтаж немерелерінің өздерінің қажетті қаражаты есебінен бағып отырған әжесі мен атасы алимент алуға құқығы бар.
8-тапсырма
15 жастағы В.Глебов 17 жастағы Альметевке 65000 теңге өндіріп алу туралы талап қойды, ол одан ақшаны кассеталарды алуға қарызға алған және белгіленген мерзімде қайтармаған екен. Өз кезегінде Альметевтің туысқаны Петров(атасы) өзінің немересі Иван Альметевке туған күніне сыйлаған «Панасоник» бейнежүйесін қайтару туралы Глебовқа қарсы талап қояды. Глебов оны өз еркімен қайтарудан бас тартып отыр екен. Сот отырысында 65000 теңге Глебовқа оның ата-аналарымен ұсақ тұрмыстық заттары үшін еркін жұмсауына берілгендігі анықталды. Сот талап арызды қараусыз қалдырды, себебі талап әрекет қабілеттігі жоқ адаммен қойылған деп, яғни онда істі жүргізуге сенімхат жоқтығына сілтеме жасай отырып, Петровтан қарсы талап қоюын қабылдаудан бас тартты.
Бұл іс бойынша сотпен қандай қателіктер жіберілген?
Жауабы: Азаматтыќ іс жїргізу ќўќыќтары мен міндеттеріне ие болу ќабілеттілігі (азаматтыќ іс жїргізу ќўќыќ ќабілеттілігі) материалдыќ ќўќыќ субъектілері болып табылатын барлыќ азаматтар мен ўйымдар їшін бірдей дјрежеде танылады. Сотта ќўќыќтарын ґз іс-јрекеттерімен жїзеге асыру жјне міндеттерін орындау, іс жїргізуді ґкілге тапсыру ќабілеттілігі (азаматтыќ іс жїргізу јрекет ќабілеттілігі) он сегіз жасќа толєан азаматтарда жјне ўйымдарєа толыќ кґлемде болады. Он тґрт жастан он сегіз жасќа дейінгі кјмелетке толмаєандардыѕ, сондай-аќ јрекет ќабілеті шектеулі деп танылєан азаматтардыѕ ќўќыќтарын, бостандыќтарын жјне заѕмен ќорєалатын мїдделерін сотта олардыѕ ата-аналары немесе ґзге де заѕды ґкілдері ќорєайды, алайда сот мўндай істерге кјмелетке толмаєандардыѕ немесе јрекет ќабілеті шектеулі деп танылєан азаматтардыѕ ґздерін тартуєа міндетті. Заѕда кґзделген жаєдайларда, азаматтыќ, отбасылыќ, еѕбек, кооперативтік, јкімшілік жјне ґзге де ќўќыќ ќатынастарынан жјне тапќан табысына немесе кјсіпкерлік ќызметтен тїскен кірістеріне билік етуге байланысты мјмілелерден туындайтын істер бойынша он тґрт жастан он сегіз жасќа дейінгі кјмелетке толмаєандардыѕ ґз ќўќыќтарын жјне заѕмен ќорєалатын мїдделерін сотта ґз басы ќорєауєа ќўќыєы бар. Кјмелетке толмаєандарєа кґмек кґрсету їшін кјмелетке толмаєандардыѕ заѕды ґкілдерін мўндай істерге ќатысуєа тарту соттыѕ ќалай шешуіне байланысты. Соттың бұл жердегі қателігі талап арызды қараусыз қалдыруы. Бұл жерде талап арыз қанағаттандырылуы тиіс және қарсы талап қоюға құқықтары бар. Себебі он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың өз құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сотта өз басы қорғауға құқығы бар.
9-тапсырма
Бақты қарау серіктестігінің мүшесі Ш.А.Сериков бақ үйін және ғимаратты жөндеуге құрылыс материалдарын сатып алу үшін әр уақытта заем шарты бойынша 100000 теңге К.У.Оспановадан, 90000 теңге – Р.ЖАймановадан, 160000 теңге – И.Ж.Капаровадан алады. Бұл соманы несие алушылардың әрқайсысына осы жылдың 1 қарашасынан кешіктірілмей қайтару міндеттілігі бекітілген.
Осыған сәйкес төлем мерзімінің өтуіне байланысты олардың әрқайсысы сотқа Ш.А.Сериковқа көрсетілген соманы өндіріп алу туралы жеке талаппен жүгінді, себебі жауапкер олардың алдында өзінің міндеттерін орындамаған және ақшаларын қайтармаған. Сот К.У.Оспанова мен Р.Ж.Айманованың талаптарын біріктіріп қарау үшін бір өндіріске қосуды жөн деп санап, И.Ж.Капарованың талабын қалған екеуімен қосу туралы өтінішін қанағаттандырудан бас тартты. Өзінің бас тартуын сот Ш.А.Сериков және И.Ж.Капарованың заем шарты К.У.Оспанова мен Р.Ж.Айманованың жасалған шарттарынан кешірегірек жасалған деп дәйектеді.
Талаптарды біріктіру дегеніміз не? Істерді объективті біріктіру неден тұрады? Бұл жағдайда осы шешімге байланысты сотта негіз болды ма?
Жауабы: Талаптарды біріктіру – біртектес іс бойынша сол тараптар қатысатын болса немесе әртүрлі талапкердің ортақ бір жауапкерге қойған талабы болса біріктірілуге жататын істер. Егер талаптарды ажыратып ќарау неєўрлым дўрыс болса, судья талап ќоюшы біріктірген талаптардан біреуін немесе бірнешеуін бґліп жеке іс жїргізуге алады. Бірнеше талап ќоюшы талаптар ќойєан немесе талаптар бірнеше жауапкерге ќойылєан кезде судья, егер талаптарды ажыратып ќарауды неєўрлым дўрыс деп тапса, бір немесе бірнеше талапты жеке іс жїргізуге бґлуге ќўќылы. Судья осы соттыѕ іс жїргізуінде дјл сол тараптар ќатысатын біртектес, не бір талап ќоюшыныѕ јртїрлі жауапкерге немесе јр тїрлі талап ќоюшылардыѕ бір жауапкерге ќойєан талабы бойынша бірнеше іс бар екенін белгілеп, егер мўндай біріктіруді дўрыс деп тапса, бўл істерді біріктіріп ќарау їшін бір іске біріктіруге ќўќылы. Объективті біріктіру – екі дауласушы тараптардың арасындағы бірнеше талаптарды біріктіру. Бұл жерде талапкер біреу болғандықтан іс біріктірілуге жатады. Соттың Капарованың талабын қанағаттандырудан бас тартуға құқығы жоқшарттың кеш жасалғанының еш маңызы жоқ. Соттың бас тартуға еш негізі жоқ.
10-тапсырма
Жасөспірімдер 13 жастағы А.Степанов, 15 жастағы И.Алексеев, 18 жастағы С.Юдашкин, «Рассвет» АҚ-на иелігіндегі табындағы жылқыларды бағып жатты.
Түнгі сағат 2лерде шоссемен мотоциклде келе жатқан тракторшы Илюхин жолдан өтіп бара жатқан жылқымен соғысып қалады, осылайша аварияға жолығып, себебі көлікті басқара алмай, қатты зақым алады.
Илюхин Степанов, Алексеев және Юдашкинге, жылқы тобыннан кетіп қалғандығы үшін олар кінәлі деген сілтеме жасай отырып, зиянның орнын толтыру туралы талап қояды.
Сот отырысында мотоцикл «Лукоморье» ЖШС-не тиесілі екендігі де және Илюхин гараждан рұқсатсыз алғандығы анықталды. Бұдан басқа Степанов бұл күні «Рассвет» АҚ-да бақташы болып жұмыс істейтін өзінің әкесін ауыстырғандығы анықталды.
Іс бойынша тиесілі емес тараптар болып кім табылады?
Жауабы: Тараптар: дау нысанасына дербес талаптарын мјлімдейтін їшінші тўлєалар, дау нысанасына дербес талаптарын мјлімдемейтін їшінші тўлєалар, прокурор, мемлекеттік органдар, жергілікті ґзін ґзі басќару органдары, ўйымдар процеске ќатысатын жекелеген азаматтар, сот ерекше іс жїргізу тјртібімен ќарайтын істер бойынша мјлімдеушілер мен мїдделі адамдар іске ќатысушы тўлєалар болып танылады. Бұл іс бойынша тиесілі емес тарап болып бақташы болып жұмыс істейтін Степановтың әкесі табылады. Талап қоюшы мен жауапкер азаматтық процесте тараптар болып табылады. Бұл жерде талап қоюшы – Илюхин болып табылады. Бірақ оған келтірілген зақымға тараптадың ешбір кінәсі жоқ. Іс бойынша талап бойынша жауап беруге тиісті емес адамға талап қойылуға тиісті емес.
11-тапсырма
Костюковтар отбасы күй күйеуі, әйелі ж баласымен бір бөлмелі үйде тұрып жатты.Баласын әскерге шақырғаннан кейін Л.Костюкова сотқа бірге тұру мүмкін болмағандықтан оны үйден шығару туралы өзінің күйеуіне талап қойды. Істі қарау барысында талапкер қайтыс болды.Самара облысының Заволжиялық аудандық соты ңс бойынша талқылауды кейінге қалдырды ж Антон Костюков әскери қызметін өткеріп жатқан әскери бөлімінің командиріне құқыққабылдаушылық ретінде сотқа шақыру туралы шақыру қағазын жіберді. Сот отырысында А.Костюков шешесінің талабын қанағаттандыруға қарсы екендігін көрсетті,оның іс бойынша жауапкермен,яғни өзінің әкесімен қарым қатынасы жақсы екендігін көрсете отырып, оның оған ешқандай наразылығы жоқ екендігін айтты.Сот алғашқы қойылған талапты қанағаттандырды ж жауапкерді шығару туралы шешім шығарды.А.Костюков соттың шешіміне шағымданды. Соттың әрекеті дұрыс па?Процессуалдық құқыққабылдаушылық негізін көрсетіңіз.Процессуалдық құқыққабылдаушылықтың тиісті емес тараппен ауыстырудан айырмашылығы неде?
Соттың әрекеті дұрыс емес.Себебі, А.Крюков алғашқы талап бойынша өткізілген сот отырысының міндетті тарабы болып табылады.Яғни, осыған байланысты сот А.Крюковтың қатысуынсыз шешім шығаруға құқылы емес еді. Сот істі дайындау үстінде немесе бірінші сатыдағы сотта оны қарау кезінде талап бойынша жауап беруге тиісті емес адамға талап қойылып отырғанын анықтаса, істі тоқтатпай талап қоюшының өтініші бойынша тиісті емес жауапкерді тиісті жауапкермен ауыстыра алады. Тиісті емес жауапкерді ауыстырғаннан кейін істі дайындау және қарау басынан бастап жүргізіледі. Даулы немесе шешіммен белгіленген құқық қатынастарынан тараптардың біреуі шығып қалған жағдайларда (азаматтың қайтыс болуы, заңды тұлғаның қайта ұйымдастырылуы, таратылуы, талапқа жол беру, борышты ауыстыру және материалдық құқық қатынастарындағы тұлғалардың басқа да өзгеру жағдайы) сот ол тарапты оның құқық мирасқорлығымен ауыстырады. Құқық мирасқорлығы процестің кез келген сатысында мүмкін болады. Құқық мирасқоры процеске кіргенге дейін жасалған барлық әрекеттер құқық мирасқоры үшін бұл әрекеттер құқық мирасқоры ауыстырған тұлғаға қаншалықты міндетті болса, сондай шамада міндетті.
12-тапсырма
Казанцев Кошелевтан «Лада» автокөлігін сатып алды.Екі ай өткеннен кейін Российцев Казанцевқа осы автокөлікті қайтару туралы талап арыз берді.Өзінің талап арызында, дәл осы автокөлік одан күзеті жоқ автотұрақтан заңсыз айдалып әкетілгені туралы, осы акция бөлімшесіне арыз бергені туралы ж заңсыз айдап алып кеткен тұлға табылмағаны жөнінде көрсетеді. Сот отырысын даярлау сатысында судья Кошелевті шақырды, сөз байласу барысында Кошелев автокөлікті комиссиондық дүкенде сатып алғаны анықталды.Осы мән жайларды ескере отырып судья Кошелевті іс жүргізуге жауапкер ретінде тартады. Судьяның іс әрекеті заңды ма?Осы іс жүргізуде комиссиондық дүкен қандай орынды иемденеді.Әрбір іске қатысушы тұлғалардың осы істегі орнын анықтандар.
Судьяның іс әрекеті заңды болып табылады, себебі іс жүргізуде жауапкер ретінде Кошелев тартылады. Тараптар: дау нысанасына дербес талаптарын мәлімдейтін үшінші тұлғалар, дау нысанасына дербес талаптарын мәлімдемейтін үшінші тұлғалар, прокурор, мемлекеттік органдар, жергілікті өзін өзі басқару органдары, ұйымдар немесе ҚР АІЖК 56 және 57-баптарында көзделген негіздер бойынша процеске қатысатын жекелеген азаматтар, сот ерекше іс жүргізу тәртібімен қарайтын істер бойынша мәлімдеушілер мен мүдделі адамдар (ҚР АІЖК 289-бабы) іске қатысушы тұлғалар болып танылады.Коммиссиондық дүкен болса іс жүргізуге Даудың нысанасына дербес талаптарын мәлімдейтін үшінші тұлғалар бір немесе екі тарапқа талап қою арқылы бірінші сатыдағы сот шешім шығарғанға дейін процеске кірісе алады. Олар талап қоюшының барлық құқықтарын пайдаланады және оның барлық міндеттерін атқарады. Талап қоюшы мен жауапкер азаматтық процесте тараптар болып табылады. Өз мүдделерін немесе талап қойылған мүдделерді көздеп талап қоюшы азаматтар мен заңды тұлғалар талап қоюшылар болып табылады. Өздеріне қуыным талабы қойылған азаматтар мен заңды тұлғалар жауапкерлер болып табылады. Кошелев жауапкер, Российцев талапкер, ал Казанцев пен Комиссиондық дүкен Даудың нысанасына дербес талаптарын мәлімдейтін үшінші тұлғалар болып табылады.
13-тапсырма
А.Дьяков өзінің бірінші некесінен Леонид атты баласын асырауға алимент төлеп жатты.Москва қаласының Киевтік аудандық сотына екінші жұбайы М.Дьяковадан талап арыз келіп түседі, онда екеуінің некелері бұзылмаса да, бірақ олардың ортақ балаарының әкесі оны асыраудан бас тартып жүргендігін көрсете отырып, жолдасының ақшасының негізгі бөлігі оның бірінші некедегі баласын асырауға кетіп жатқандығын айтып, олардың қыздары Наташаны асырауға алимент төлеуді сұрайды. Сотқа А.Дьяковтың бірінші жұбайы жүгініп, М.Дьякованың талабы фиктивті сипатта ж оны қанағаттандырған жағдайда, оның баласы Леонидке алимент төлеу мөлшері төмендейді деп хабарлайды. Бұл іс бойынша процесстің барлық қатрысушыларының процессуалдық жағдайын анықтаңыз.
Тараптар: дау нысанасына дербес талаптарын мәлімдейтін үшінші тұлғалар, дау нысанасына дербес талаптарын мәлімдемейтін үшінші тұлғалар, прокурор, мемлекеттік органдар, жергілікті өзін өзі басқару органдары, ұйымдар немесе ҚР АІЖК 56 және 57-баптарында көзделген негіздер бойынша процеске қатысатын жекелеген азаматтар, сот ерекше іс жүргізу тәртібімен қарайтын істер бойынша мәлімдеушілер мен мүдделі адамдар (ҚР АІЖК 289-бабы) іске қатысушы тұлғалар болып танылады. Талап қоюшы мен жауапкер азаматтық процесте тараптар болып табылады. Өз мүдделерін немесе талап қойылған мүдделерді көздеп талап қоюшы азаматтар мен заңды тұлғалар талап қоюшылар болып табылады. Өздеріне қуыным талабы қойылған азаматтар мен заңды тұлғалар жауапкерлер болып табылады. Талап қоюшы мен жауапкер азаматтық процесте тараптар болып табылады. Өз мүдделерін немесе талап қойылған мүдделерді көздеп талап қоюшы азаматтар мен заңды тұлғалар талап қоюшылар болып табылады. Өздеріне қуыным талабы қойылған азаматтар мен заңды тұлғалар жауапкерлер болып табылады. Тараптар іс жүргізу құқықтарын тең пайдаланады және бірдей іс жүргізу міндетін мойынына алады. Іс бойынша М.Дьякова талапкер ретінде қарастырылады, ал А.Дьяков болса жауапкер болып табылады. Сонымен қатар А.Дьяковтың бірінші жұбайы даудың нысанасына дербес талаптарын мәлімдейтін үшінші тұлғалар. Даудың нысанасына дербес талаптарын мәлімдейтін үшінші тұлғалар бір немесе екі тарапқа талап қою арқылы бірінші сатыдағы сот шешім шығарғанға дейін процеске кірісе алады. Олар талап қоюшының барлық құқықтарын пайдаланады және оның барлық міндеттерін атқарады. Жауапкер бірінші сатыдағы сот шешім шығарғанға дейін алғашқы талап қоюмен бірлесіп қарау үшін талап қоюшыға қарсы талап қоюға құқылы. Қарсы талап қою талап қою туралы жалпы ережелер бойынша жүргізіледі.
14-тапсырма
Прокурор Севостьяновтарды өз балаларына ата ана болу құқығынан айыру туралы талап қойды.Талаптар арызда былай көрсетілген: ата аналар балаарының тәрбиесімен айналыспайды ж еш жерде жұмыс істемейді.Соңғы уақыттарда олардың пәтерінде әрдайым туысқандары ж сауда операцияларын жүргізетін адамдар тұрып жатты.Балалардың әжесі ж көшірмелердің ішкі істер органдарына қалдырған бірнеше өтініштері жақсы шешім берген жоқ. Сонымен қатар прокурор Севастьяновтарды олардың тұрып жатқан пәтерінен шығаруын ж балалар сол пәтерге құқығын олар кәмелеттік жасқа толғанға дейін қалдыруын сұрады. Бұл іске балалар құқығын қорғау үшін кім қатысуы керек?
Әрекетке қабілетсіз азаматтың мүддесін қорғау үшін прокурор мүдделі адамның өтінішіне қарамастан талап қоя алады.Талап қоюшы мен жауапкер азаматтық процесте тараптар болып табылады. Өз мүдделерін немесе талап қойылған мүдделерді көздеп талап қоюшы азаматтар мен заңды тұлғалар талап қоюшылар болып табылады. Өздеріне қуыным талабы қойылған азаматтар мен заңды тұлғалар жауапкерлер болып табылады. Бұл іске балалардың құқығын қорғау үшін прокурор немесе заңды өкіл білдіре алады. Әрекетке қабілетсіз азаматтардың, әрекет қабілетіне толық ие емес немесе әрекетке қабілеті шектеулі деп танылған адамдардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сотта өздерінің өкілеттіктерін куәландыратын құжаттарды сотқа көрсететін ата-аналары, асырап алушылары, қамқоршылары немесе қорғаншылары қорғайды. Заңды өкілдер заңда көзделген шектеулермен өкілдік етушілердің атынан жасау құқығы өкілдік берушіге тиесілі барлық іс жүргізу әрекеттерін жасайды. Заңды өкілдер істі сотта жүргізуді басқа өкілге тапсыра алады.Заңды өкіл ретінде өздерінің өкілеттіктерін куәландыратын құжаттарды сотқа көрсететін қамқоршы н/е қорғаншы органдар қатысуы мүмкін.
15-тапсырма
Төмендегі талап арыздардың талап – арыздың қай түрлеріне жататынын анықтаңыз: 1)Кадочникованың өзінің күйеуі Кадочниковты пәтерінен бірге тұра алмау себебінен шығару туралы талап арыз;2)Малофеевтің Леонидовқа тұрғын үй жайарын ауыстырудың жарамсыз екендігін тану туралы талабы.Малофеев арызбен сотқа жүгінгенде ол жауапкермен қателікке ұрынғандығын, себебі пәтерді қарау кезінде маңызды кемшіліктер қатары жасырылғандығы туралы, соның ішінде оның көңілі түңгі уақытта жұмыс істеу үшін қосылатын дүкенге тиесілі бірінші қабаттағы тоңазытқышқа аударылмағандығы, ал жоғары қабаттағы пәтерден көршілер суды жүйелі түрде ағызатыны анықталды;3)Композитор Листопадов өлең орындаушы ж композитор Урсуловқа жауапкермен орындалған әндерге өзінің авторлығын тану туралы талап қойды, соңғысы ол әндерді өзінің атынан, автор ретінде орындаған екен.Сот отырысында әуенге деген авторлық құқық кезінде аранжировканы талапкерден де жауапкерден де өткен өлеңдер шыққан оператта жазған композитор Казаниковқа тиесілі екендігі анықталды.
Бірінші жағдай. процессуалдық құқықтық белгі бойынша: өзгерту жөніндегі талап н/е конститутивтік деп аталады. Яғни, материалдық құқықтық қатынастарды өзгертуге н/е тоқтатуға бағытталған талап арыз.Пәні талапкердің бір жақты бастамасымен құықытық қатынастарды сот арқылы өзгерту н/е тоқтату құқығы.Негізі біріншісі, өзгертілуге н/е тоқтатылуға жататын құқықтық қатынастардың пайда болуына негіз болған фактіер; екінші, құқықтық қатынастардың өзгертілуі н/е тоқтатылуына негіз болған фактілер.Мазмұны: құқықтық қатынастардың өзгеруі н/е тоқтатылуы туралы шешім шығаруды соттан талапкерлің талап етуі.Материалдық құқықтық белгісіне қарай жеке санаттағы азаматтық іс: тұрғын үй қатынастарынан туындайтын іс болып табылады. Екінші жағдай.процессуалдық құқықтық белгі бойынша: ұйғару жөніндегі талап н/е орындату туралы талап болып табылады. Яғни, бұл жауапкердің бегілі бір әрекеттерді ж.а/ын н/е оны ж.а/ды тоқтатуын міндеттеуді талап ету.Мұндай талап жауапкердің ерікті түрде талапкердің пайдасына белгілі бір әрекеттерді орындамаына байланысты оларды сот арқылы мәжбүрлеп орындату үшін қойылады. Пәні: жауапкердің өзінің міндеттерін ерікті түрде орындамауына байланысты талапкердің жауапкердің белігілі бір іс әрекетті ж.а/ын талап ету құқығы.Негізі:даулы құқықтың пайда болуына негіз болған фактілер.Мазмұны:соттан жауапкерді белгілі бір іс әрекеттерді ж.а/ына мәжбүрлеуді сұрау. Материалдық құқықтық белгісіне қарай жеке санаттағы азаматтық іс: тұрғын үй қатынастарынан туындайтын іс болып табылады Үшінші жағдай. Процессуалдық құқықтық белгі бойынша тану туралы талап.Яғни, талап қоюшы соттан белгіді бір құқық қатынасының бар н/е жоқтығын растауын сұрайды.Пәні:дауланып отырған субъективтік құқық н/е мүдде.Оң талап болып табылады, яғни құқықтық бар болуын тануға бағытталған. Негізі:даулы құқықтық қатынастардың пайда болуына негіз болған фактілер.Мазмұны:соттан құқықтық қатынастардың бар н/е жоқ болуын тану туралы шешім шығаруды талап ету.
16-тапсырма
Төмендегі талап арыздардың талап арыздың қай түріне жататынын анықтаңыз:
Альметованың Снигеревқа бақ учаскесін жүріп өту құқығын қолдану және жауапкерге қарсылықтарды жөндеуіне рұқсат бермеуі туралы талап арызы. Талап арызда талапкер бау бақша учаскесінен жүріп өту жолына шыға алмайды, ал көрші бау бақшаның иесі үлкен шарбақ қойған, соның есебінен оның отбасы мүшелері ешқандай қарсылықтарсыз жүріп өту мүмкіндігінен айырылған.
Шишкинаның «Омега» автобазасына оның баласын асырау үшін компенсация төлеуін және отағасын жерлеуге кететін шығындарын өтеу туралы талап арызы. Отағасы автобаза жүргізушінің кесірінен авария уақытында қайтыс болған.
1.Бұл процессуалдық құқықтық талап талап қою бойынша іс жүргізуге жатады. Сонымен бұл істе талап ісін жүргізу материалдық құқықтық дау болған жағдайда пайда болады. Мұнда жер құқықтық қатынастары туралы дау туындап отыр. Себебі талапкер альметова жауапкер Снигеревке бақ учаскесінен жүріп өту құқығын қолдануды талап етіп отыр. Яғни жауапкер Снигерев өзінің міндеттерін ерікті түрде орындалмауына байланысты сот арқылы бақ учаскесінен жүріп өту құқығын келтіру болып табылады.
2.Бұл процессуалдық құқықтық талап талап қою бойынша іс жүргізуге жатады. Істі қозғау құралы ретінде сотқа талап арызды Шишкина беріп отыр. Себебі талапкер Шишкина өзінің асыраушысынан айырылған соң, жауапкер «омега» автобазасына талап қояды. Яғни талап қою бойынша іс жүргізуде, талапкер өзіне зиян келу жолымен келтірілген құқықты қалпына келтіруді талап етіп отыр.