1.Маркетингтің мәні және оның негізгі түсініктері. Маркетинг туралы алғашқы ұғым АҚШ-та ХХ ғ. 30-40 жылдарында пайда болған. Ал маркетингтің ғылым ретінде қалыптасқан кезеңі ХХ ғ. 60 ж. Маркетинг – бұл рынокта тиімді жұмыс атқару ғылымымен өнерінің жиынтығы. Маркетинг термині ағылшынша «маrket» (рынок), ал «инг» зерттеу, негіздеу сөзінен шыққан, яғни нарықты ғылыми негізде зерттеу деген сөз. Алайда ұғымның мәні кең ж\е ауқымды. Сондықтан мұның 2000-нан астам анықтамалары бар. Маркетинг дегеніміз – тұтынушыға қажетті тауарды, қажетті бағамен, қажетті сапамен, қажетті көлемде, қажетті жерге, қажетті уақытта тиімді жеткізу. Маркетингтің негізін салушы ағылшын ғалымы Ф.Котлер. Оның анықтамасы бойынша, маркетинг – тауарды өндіру, өндірілген тауарды тұтынушыға сату ж\е айырбас жолдарымен жеке ж\е топталған тұтынушылардың сұраныстары мен қажеттілігін қамтамасыз ету.

Маркетинг қазіргі кезде экономикадағы ең жас әрі ең жылдам дамып келе жаткан салалардың бірі. Маркетинг экономикада тұтынушылар мен өндірушілерді жалғайтын, фирмалардың бәсеке қабілеттілігін арттыратын экономика мен әлеуметтік ортаны тауарға толықтыратын өте қажетті құрал. Маркетинг қазіргі кезде экономиканың бар саласында қолданылады. Әр саланың өзінің спецификалық ерекшелігіне байланысты сол салаға бейімделген маркетингтің тармақтары қалыптасқан: халықаралық маркетинг, тауар маркетингі, қызмет маркетингі, агромаркетинг, туристік маркетинг.

Рынок қатынастарының дамуына байланысты маркетингтің әр түрлі концепциясы қалыптасты. Оның түрлері: өндірістік, тауарлық, өткізу, маркетинг, әлеуметтік -этикалық. Концепцияларынан маркетингтің негізгі принциптері қалыптасты: рынок үлесіне жету; мақсатқа жету жолдарын комплексті түрде айқындау; рыноктың жағдайы мен өз талабын ұштастыру; жаңа тұтыну қасиеттерімен тауар өңдеу; сыртқы ортаның өзгерісіне тиімді реакция қамтамасыз ету. Сұранысқа байланысты маркетинг түрлері: конверсиялық, креативтік, ремаркетинг, синхромаркетинг, демаркетинг, қарсы әрекет жасайтын маркетинг, ынталандырушы, дамушы. Маркетинг салалары: өнеркәсіптік, қызмет, халықаралық, банк, бейкоммерциялық, инвестициялар және интеллектуалды өмір өнімдер рыногындағы маркетинг.

2.Маркетингтік зерттеулердің мәні мен қағидалары. Маркетинг зерттеулері-маркетингтік дұрыс шешімдерін қаылдау үшін ж\е фирма әрекетіндегі мәлімсіздік жағдайды төмендету үшін мәліметтерді жинау,оларды өңдеу,талдау үдерісі. Маркетинг зерттеулерінің мақсаты әр түрлі болуы мүмкін. Ең бастысы ол зерттеулер әлеуетті тұтынушыларды анықтауы тиіс, олардың қажеттері зерттеу. Зерттеудің негізгі әдістері:

• Қадағалау;

• Тәжірибе (эксперимент);

• Жалпы шолу (сауалнама).

Маркетингтік зерттеу процесі белгілі сатылардан тұрады: 1.Зерттелетін мәселені анықтау.Зерттелетін мәселені нақты белгілеу арқылы тек қажетті ақпарат жинап, мәселені тиянақты шешу жолдары белгіленеді; 2.Екінші ретті ақпарат жинап, талдау. Екінші ретті ақпарат көп түрлі көздерден алынады: ішкі ж\е сыртқы ақпарат. Біріншісі фирманың өзінен алынады. Ол фирманың қаржысы, тауар өтімі туралы мәліметтері, кірістері мен шығыстары. Екіншісі сырттан алынған ақпараттың мәліметтері: үкімет мәліметтері ж\е басқа жақтан алынған мәліметтер. 3. бастапқы ақпаратты жинау үшін зерттеу құрылымы жасалу қажет. 4.Жиналған мәліметтерді талдау сатысында әр түрлі мәләметтерді талдау, оларды өңдеу әдістері қолданылады, жиналған мәліметтерден керектісін алу, керек емесін іріктеп шығару жұмыстары жүргізіледі. 5.Зерттеу қорытындысын шығару арқылы шешімдер мен ұсыныстар болжамдалынады ж\е зерттелінуге алынған мәселенің шешу жолдары белгіленеді.

Маркетинг зерттеулері нәтижелі және тиімді болуы үшін келесі қағидаларды орындау қажет: 1. Зерттеулер кешенді және жүйелі түрде өтілуі қажет. 2. Жоғарыда айтылған ақпаратқа қойылған талаптарды ескере отырып зерттеулерде ғылыми тәсілдерді қолдану. 3. Халықаралық сауда палатасы және қоғамдық пікірді зерттеу Еуропа қоғамы бекіткен маркетингтік және әлеуметтік зерттеулерді практикасының халықаралық кодексіне сәйкес жүргізілуі. 4. Маркетинг зерттеулері жұмыстары мұқият жоспарлануы және жүйелі сатылануы тиіс.

3.Маркетингтік ақпарат: түрлері, оларға қойылатын талаптар. Ақпарат - маркетинг зерттеулері барысында жиналған мәліметтердің жиынтығы. Жақсы ақпарат мына мәселелерді шешуге мүмкіндік береді: бәсекеде басым\ы алу; шығын қаражысының қауіп қатерін төмендету; тұтынушының тауарға деген ынтасын анықтау; сыртқы ортаны терең бақылау; стратегияны дұрыстау; фирманың өз жұмысынн бағалау; тұтунышының жарнамаға деген сенімін арттыру; тиімді көбейту. Ақпараттың екі түрі бар:

Екінші ретті ақпарат- бұл маркетингтік зерттеулердің мақсаттарынан бөлек бұрын басқа мақсат үшін жиналған ақпарат түрі. Екінші ретті ақпаратты «кабинеттік зерттеулер» деп те атайды. Оның артықшылығы: аз уақыт ішінде жинақталады; аз ақша жұмсалады; бұндай ақпараттар сенімді түрде болады, өйткені құжат түрінде жинақталады. Ал кемшіліктеріне келер болсақ: бұл ақпарат ескі болуы мүмкін, себебі ол басқа мақсат үшін жиналған; бұл ақпарат жалпы сипатта болғандықтан, жүргізіліп отырған зерттеулер мақсатына сәйкес келмеуі мүмкін.

Соңғы ақпарат – бұл нақты зерттелетін мәселені шешу үшін жаңадан жиналған ақпарат. Бұл ақпаратты басқаша «далалық зерттеулер» деп атайды. Артықшылығы: бұл ақпарат зерттеудің нақты мақсатына сәйкес жиналады; жаңа ақпарат болып табылады. Кемшілігі: бұл ақпаратты жинау көп уақыт пен қаражатты талап етеді; кейбір ақпараттар қажетті уақытта табылмауы мүмкін. Ақпаратқа келесідей талаптар қойылады: 1.Ақпараттың өзектілігі – маркетинг ортасының жағдайын әр мезгілде шындықпен нақты бейнелеу; 2.Ақпараттың дәлме дәлдігі – өндірістің, рыноктың, сырқы макроортаның нақты жағдайын ж/е даму өзгерісін айнытпай көрсету; 3.Мәліметтердің релеванттілігі – алға қойылған мақсатқа сәйкес қажетті мәліметтерді іріктеп жинау ж/е іске қатысы жоқ мәліметтерді алып тастау; 4.Толық бейнелеу – маркетинг ортаның жағдайына ж/е оның даму өзгерісіне әсер ететін барлық факторларды объективті түрде есепке алу; 5.Мәліметтердің мақсаттылығы – тауарды өндіру, оны сырқы ж/е ішкі рынокта өткізу арналары мақсаттарына сәйкес мәліметтер жинау; 6.Ақпараттың біртұтастығы ж/е сәйкестігі – мәліметтер көрсеткіштері жиынтығында өзара қайшылықтардың ж/е мәліметтердің өзара сәйкессіздігінің болмауы.

4.Ақпараттарды жинау әдістері. Ақпарат – маркетологтарда негізгі құрал болғандықтан, ол қолжетімді, арзан, ескірмеген, шындыққа сәйкес болуы керек. Көбіне маркетингтік ақпаратты бірінші ретті(соңғы ақпарат) және екінші ретті деп бөледі. Көп жағдайда маркетингтік зерттеуді өткізу үшін соңғы ақпараттар қажет болады. Олардың жинақтау әдістері келесідей: Бақылау әдісі арқылы бүгінгі және кешегі іс әрекеттер нақтылы жағдайда зерттелінеді. Адамдарға сұрақ қойылмайды және олар зерттеу жүріп жатқанын сезбейді. Сондықтан мәліметтер бұзылмай алынады. Бұл әдістің кемшіліктері де баршылық. Бақылау жасырын болғандықтан зерттеушілер кейде бақылауға алынған тұтынушылардың қимылын дұрыс түсінбеуі мүмкін. Тәжірибе арқылы зерттеу әдісінде бір немесе бірнеше факторды өзгертіп, қалған факторды өзгертпей отырып зерттеуге алынған объектінің өзгерісін анықтайды. Мысалы, тауардың орауы сату мөлшеріне тигізетін әсерін белгілеу үшін басқа факторларды өзгертпей, тауардың әртүрлі орауын ұсынады. Осыдан қайсысына сұраныстың көбірек болғанын анықтайды. Пікір сұрау –бастапқы ақпаратты алуды жүзеге асыру мақсатымен респонденттермен жеке байланыс әдісі және мәліметтерді жинаудың кең тараған түрі. Пікір сұрау әдісі екі топқа бөлінеді: құрылымдық пікір сұрау әдісі –барлық респонденттер бірдей сұрақтарға жауап береді; құрылымдық емес пікір сұрау әдісі – сұхбат жүргізуші алынған жауаптарға байланысты сұрақтарды қояды. пікір сұрау әдісінің үш түрі

• сауалнама

• фокус топ құрылымдық емес сипаттағы ақпараттарды алу мақсатында модератордың басқаруымен өткізілетін респонденттердің кішігіріи тобы.Мақсаты:әр түрлі тұтынушылар тобының ойларын анықтау.Топпен жұмыс ұзақтығы бір жарым,екі сағатқа созылады.Топ 8-12 адамнан тұрады.Топ жұмысын басқарушы модератор дер аталады.

• зерттудің қайталама әдісі бірдей уақыт аралығында нақты бір топта қайталап ақпарат жинау әдісі.

Маркетингтік зерттеуде екі эксперттік бағалау әдісі бар:

• «Дельфи» эксперттік бағалау әдісі болжамды дәлелді ету үшін бірнеше рет пікір сұрауға сүйенген сараптамалық әдіс

• «Ми шабуылы» эксперттік бағалау әдісі мамандардың ұжымдық талқылауы негізінде творчестволық шешім қабылдау әдісі.

5.Макроорта және оның факторлары. Макроорта кәсіпорындардың әрекетіне жалпы бірынғай сыртқы жағдай жасайды. Ал жеке алынған белгілі бір фирманың жағдайына айрықша жағдай тудырмайды. Фирмалардың әрқайсысы макрортаның әсерін талдайды,бағалайды және әрекетіне тигізетін жағымды,немесе қолайсыз жақтарын сынайды,алайда оны басқара, немесе өзгерте алмайды. Макроорта қатысушыларына әлсіз ықпал етеді. Макроорта факторлары:демографиялық, экономикалық, табиғи, ғылыми техникалық, саяси құқық, мәдени. Рынок көлемін талдау барысында демогр.факторлар манызды орын алады.Мұнда маркетинг халықтын өсім құрылымын, туу мәселелерін қарастырады. Соның негізінде тауар өндіруші кімге, қанша ж/е қандай тауар өндіретінін біледі.Сонымен қатар демографиялық факторларға білім алу деңгейі де ықпалын тигізеді. Халық білімі қаншалықты жоғары болса, соншалықты жоғары сапалы тауарларға,баспа басылымдарына сұраныс ұлғаяды. Экономикалық фактор:адамдардың ж/е қоғамның экономикалық жағдайын қарастырады. Оларға халықтың табысы, инфляция деңгейі,жұмыссыздық,тауарды сатып алу қабілеттілігі же т.б. Табиғи факторларды зерттеу жұмысы табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мәселелерін ж/е қоршаған ортаны сақтау мүмкіндіктерін талдаумен байланысты. Шикізаттың энергоресурстардың шектелінуі кәсіпорындардың алдына көп мәселелерді қояды. Ғылыми техникалық факторларды талдау барысында жана тауар өндіруге, тауарды ж/е технологияны жанартуға,дер кезінде ғылым мен техниканы дамытуға мүмкіндіктер ізделініп,онын іске қосу жолдары жасалуы қажет. Соған байланысты ғылыми техникалық жетістіктерді пайдалану нәтижесінде фирманың қызмет атқаратын ортасы да айтарлықтай өзгереді. Саяси құқық факторлары мемлекет органдарынын талаптарын білу үшін ж/е оларғабейімдеу керек.Кәсіпорыннын жұмысын шектейтін заңдарды білу арқылы рынок әрекеттерін бағыттауға болады. Мәдени фактор:адамдардын өмір сүру ортасын, олардың салт дәстүрін,құндылықтарын, тәртіп пен іс қылықтарын қарастырады. Осы арқылы фирма тауардың әр аймақтағы тұтынушыларына әсер ете алады. Макрорта факторларын зерттеу кезінде екі жағдайды ескеру қажет. Олар: 1)барлық макроорта факторлары бір бірімен аса тығыз байланыста қалыптасады; 2)әрбір макроорта факторының фирма жұмысына әсер ету деңгейі фирманың көлеміне,орналасқан жеріне,іс әрекет саласына т.б. көрсеткіштеріне көптен көп байланысты болады.

6.Микроорта және оның субъектілері. Микроорта фирмаға ж/е оның клиенттеріне,қызмет көрсету мүмкіндіктеріне тікелей қатысы бар күштермен белгіленеді. Сонымен қатар ол фирманын өзіне тікелей әсер етеді ж/е фирма оған да әсер етеді,яғни ықпалы өте күшті ықпал етеді. Субъектілері: тұтынушылар, жабдықтаушылар, маркетинг делдалдары, бәсекелестер. Тұтынушылар. Котлер тұтынушыларды бес топқа бөліп қарастырған:

• тұтынушылар нарығы тауарлар мен қызметтерді өздері қолдану үшін сатып алатын жеке тұлға немесе үй шаруашылығы

• тұтынушы ұйымдар нарығы тауарлар мен қызметтерді өндіріс үдерісінде қолдану үшін алатын ұйымдар

• аралық сатушылар нарығы тауарлар мен қызметтерді өздеріне пайда түсіру үшін қайта сатумен айналысатын сауда ұйымдарының жиынтығы

• мемлекеттік мекемелер нарығы таурлар мен қызметкерді әріқарай пайдалану үшін алатын мемлекеттік ұйымдар

• халықаралық нарық құрамына шетелдік тұтынушылар, өндірушілер, аралық сатушылар кіретін елден тыс аймақтағы тұтынушылар

Жабдықтаушылар фирманы тауарлар өндіру мен қызмет көрсету үшін қажетті материалдық ресурстармен қамтамасыз ететін кәсіпорындар мен ұйымдар.

Маркетинг делдалдары оларға кәсіпорын мен әр түрлі компаниялардың тауарларын сатуға көмектесетін фирмалар жатады. Бұл көтерме және бөлшек сауда саласындағы делдалдар, қоймалар, транспорттық ұйымдар және маркетингтік қызмет көрсететін агенттіктер.

Микроортаның келесі манызды субъектісі бәсекелестер. Фирманың бәсекелестері оның маркетингтік стратегиялары мен нарықтағы табысына тікелей әсер етеді. Котлердің айтуы бойынша бұл бәсеке тілектер (транспорт, пәтер алу, демалысқа бару), тауар тектес бәсекелестер (автомобиль, самолет, мотоцикл), тауарлы түрлес бәсекелестер (үшінші жылдамдықтағы және бесінші жылдамдықтағы мотоциклдер), әр маркалар бәсекелесі (BMW, Mercedes, Lexus)

7.Тұтынушылардың түрлері, олардың мәні мен ерекшеліктері. Маркетинг көзқарасына сәйкес тұтынушыларды екі топқа бөлуге болады:

1. түпкі тұтынушылар – тауарды өзіне тұтыну үшін алатын тұтынушылар;

2. кәсіпқой тұтынушылар – тауарды өндіру процесінде қолдану немесе басқаларға сату үшін сатып алушылар.

Осы екі түрлі тұтынушылар тобының қылықтары әрқалай болады. Өйткені олардың:

• тауарды сатып алу мақсаттары әртүрлі;

• сатып алу туралы шешім қабылдау әдістері басқаша;

• сатып алу туралы шешім қабылдау кезінде қолданатын тауардың таным көздері әртүрлі;

• сатып алу себептері ұқсас емес;

• сатып алу жиілігі әрқалай;

• тауар туралы білім деңгейі басқа;

• сатып алғаннан кейінгі сервис талаптары өзге

Котлер тұтынушыларды бес топқа бөліп қарастырған:

• тұтынушылар нарығы тауарлар мен қызметтерді өздері қолдану үшін сатып алатын жеке тұлға немесе үй шаруашылығы

• тұтынушы ұйымдар нарығы тауарлар мен қызметтерді өндіріс үдерісінде қолдану үшін алатын ұйымдар

• аралық сатушылар нарығы тауарлар мен қызметтерді өздеріне пайда түсіру үшін қайта сатумен айналысатын сауда ұйымдарының жиынтығы

• мемлекеттік мекемелер нарығы таурлар мен қызметкерді әріқарай пайдалану үшін алатын мемлекеттік ұйымдар

• халықаралық нарық құрамына шетелдік тұтынушылар, өндірушілер, аралық сатушылар кіретін елден тыс аймақтағы тұтынушылар

Тұтынушылар қарапайым тұтынушылар және тұтынушы ұйымдар деп үлкен екі топқа бөлінеді. Қарапайым тұтынушылар- тауарларды өздері жеке қолдану үшін алатын тұтынушылар,яғни жеке тұлғалар, отбасылар, неке немесе қаны бір туыстыққа негізделген шағын қауым,үй шаруашылықтары бір немесе ортақ шаруашылыққа біріккен бірнеше отбасы. Тұтынушы ұйымдар- тауарларды өңдіріс процесінде пайдалану үшін сондай- ақ,қайта сату үшін алатын көтерме тұтынушылар. Олардың мінез құлқы түпкі тұтынушылардан мына жағдайлар бойынша елеулі түрде ерекшеленеді:1) тауарларды сатып алу мақсаттарымен;2) алу себептерімен; 3)сатып алу туралы шешім қабылдау әдістерімен; 4)тауарды сатып алғаннан кейінгі қызмет көрсетуге қойылатын талаптарымен; 5)сатып алу жиілігімен.

8.Түпкі тұтынушының сатып алу туралы шешім қабылдау процесі. Тауарды ұтымды сату үшін сатып алушының сатып алу туралы шешім қабылдау механизмін зерттеп игеру қажет. Сатып алу үдерісі – тауарға қажеттілік қалыптасып, тауардың тұтынушыға қарай қозғалысы. Сатып алу үдерісі тауар бағасын төлеуден бұрын басталып, тауарды сатып алғаннан кейін де ұзақ уақыт жалғасады. Түпкі тұтынушының сатып алу туралы шешім қабылдау процесі келесідей кезеңдерден тұрады: Бірінші кезеңде тұтынушы тауарға деген қажеттілікті анықтайды. Мұнда мына мәселелер шешілуі мүмкін: қандай қажеттілікті қанағаттандыру кезекете тұр, оның пайда болу себептері қандай, қандай және қанша тауарлармен орындауға болады.

Келесі кезеңі - ол тауарлар туралы ақпарат іздеп, жинау. Соның негізінде біртекеті тауарлардың ерекешеліктері, сипаттамалары, сатып алу орындары т.б қасиеттері анықталады. Тұтынушылар әр түрлі ақпарат көздерін қолданады: жеке қолда бар көздері (өз отбасы, жолдастары, көршілері), коммерциялық көздері(жарнама, сатушылар), көпшілік қолды көздері(ақпарат тарату құралдары), тәжірибе көздері.

Үшінші кезеңде тұтынушылар ұқсас тауарларды салыстырады. Бұл кезеңде тұтынушылардың іс-әрекеттерін бағыштау қиынға түседі. Өйткені кейбір тұтынушылар тауарды таңдауда бірінші орынға оның сапасын қояды, басқалары бағасына немесе тауар таңбасына көңіл бөледі.

төртінші кезең - тауарды сатып алу туралы шешім қабылдау және оны жүзеге асыру.

бесінші кезең – тауарды сатып алғаннан кейінгі тұтынушының мінез құлқы. Сатып алынған тауарға тұтынушының әсерлесуі тауардың қасиеттеріне, тұтынушыны толық қанағаттандырғанына немесе қанағаттандырмағанына байланысты.

Сонымен тұтынушының қажеттiлiгiн және сатып алу процесiн түсiну табысты маркетингтiң негiзiн қалайды.

Тауарды сатып алу процесiн және тұтынушылар тәртiбiн (iс-құлығын) зерттегенде маркетинг мамандары өз тұтынушыларына қалай жақсы қанағаттандыру жөнiнде бiршама мәлiметтер жинауға мүмкiндiк алады. Сайып келгенде фирманың маркетинг қызметi мақсатты нарыққа бағытталған өзiнiң ұсынысын қолдау үшiн маркетингтiң тиiмдi бағдарламасын жасай алады.

9. Тұтыну нарығын сегменттеу түсінігі және қағидалары.

Нарықты сегменттеу маркетингтің тиімді құралдарының бірі. Ол кәсіпорын ресурстарын ұтымды пайдалануға негізделеді және тұтынушының қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында жүргізіледі. 1956ж американ ғалымы У.Смит енгізді. Сегменттеу бір жағынан нарыты оңтайландыру және маркетингтік бағдарламаны жасау үшін жасалатын стратегия.

Тұтынушылар нарықты сегменттеудің негізгі қағидалары.

Рынокті сегменттеудің бірегей әдістемесі жоқ. Тұтынушылар рыногін сегменттеу үшін жағрапиялық, демографиялық психографиялық, мінез-құлықтық принциптері қолданады.

Жағрапиялық сегменттеу рынокті – қала, ауыл, кеншар, аудандар, облыстар сияқты әр түрлі жағрапиялық аймақтарға бөлуді бетке ұстайды.

Демографиялық сегменттеу рынокті – жынысы, жасы, жанұя мөлшері, табыс деңгейі, кәсіп түрі, ұлты сияқты айнымалылар, негізінде сегменттерге бөлу болып танылады.

Психографиялық сегменттеу рынокті- адамдардың қоғамдық топқа жатуын, олардың өмір сүру бейнесін, тұлғалық сипаттамаларын негізге алады.

Сегменттердің мінез-құлықтық принципі рынокті- сатып алушыларды олардың тауар туралы хабардарлығына, тауарға көз-қарасына, оны пайдалану дағдысына байланысты топқа бөлуді негізге алады.

Жағрапиялық және демографиялық принциптер сегменттеудің нақты негізі ретінде әруақыт жүзеге асырылады, ал мінез-құлықтық принцип сегменттің сипаттамасын (профилін) терең және буынды толықтыра түседі, осы себепті оны толығырақ қарастырамыз.

Мінез-құлықтық сегменттеудің айнымалылары:

Сатып алудың сылтаулары.

Сатып алушылар бір-бірінен идеяның туындауы, сатып алудың орындалуы немесе тауарды пайдалануының басталуы сылтаулары (себептері) бойынша ажыратуға болады. Мысалы ұшақпен ұшудың сылтаулары қызметтік іс-сапар, демалыстар, жанұялық және туысқандық мәселелер болуы мүмкін. Қорапты конфетті, сыйлықтарды, гүл шоқтарын сатып алу сылтаулары, қонаққа шақырылуымен, мейрамдармен, үйлену тойларымен байланысты туындайды.

Сегменттеу критерийлеріне (ронокті таңдаудың тиімді көрсеткіштері) жатқызады:

• сегменттің маңыздылығы (бөлінген адамдар тобының тұрақтылығы, олардың тауарға қажеттілігінің беріктігі);

• сегменттің көлемдік өлшеу мүмкіндігі (тауар көлемінің мөлшері, потенциалды тұтынушылар саны);

• сегментке қол жеткізу мүмкіндігі (өткізу арналарын, көлік коммуникацияларын құру мүмкіндігі);

• сегменттің ақпараттық сығымдылығы және қамтылуы;

• бәсекеден қорғанысы;

• сегменттің тиімділігі (пайдалылығы).

10. Нарықты жаулау стратегиялары.

Нарықтың максатты сегментін нарыкты жаулаудың көпшілікке арналған(дифференциалданбаған), шоғырланған және дифференциалданған маркетинг стратегияларының бірін колдану аркылы таңдауға болады. Фирма нарыктың тартымды сегменттерін таңдау кезінде өздерінің максатын, күшті және әлсіз жактарын, бәсеке деңгейін, нарык мөлшерін, өткізу және пайда арналарымен аракатынасын есепке алуы керек. Дифференциалданбаған стратегия кезінде тұтынушылардың мұктаждарын айырмайды, олардың ортак мұктажы белгіленеді. Бұл стратегияның артыкшылығы-өнім өндіруге кеткен салыстырмалы түрдегі шығындар аз,сонымен бірге өткізу мен жарнама жасауға кететін каражат үнемделеді. Дифференциалданбаған маркетингтік стратегияның максаты-өнімнің белгілі бір түрін неғұрлым көп сату.

Дифференциалданған маркетинг . мұнда фирма рыноктың бірнеше сегментіне шығып, әркайсысна жеке ұсыныс дайындайды. Фирма әртүрлі тауарларын ұсына отырып, нарыктың камтылған әрбір сегментіне терең еніп,өткізу көлемін өсіруге үміттенеді. Дифференциалданған маркетингті колдану өткізуші уйымдарға тұтынушылардың түрлі топтарына шығуға және оларды тек кана осы фирманың тауарын пайдалануға ынталандырады. Фирма неғұрлым көп сегментке кызмет еткен сайын сараланған маркетинг пайдалы болады. Бірак, бұл стратегия көп шығынды талап етеді, себебі фирма аукым бойынша үнемдеу артыкшылыктарын жоғалтады.

Шоғырландырылған маркетинг стратегиясы бұл ресурстары шектеулі кәсіпорындарда колданылады.Үлкен рыноктың кішігірім үлесінде жұмыс істеудің орнына кәсіпорны өз күшін бір рыноктың үлкен үлесіне бағыттайды, кейде оны тұтынушылардың ерекше тобына бағытталған мамандандыру старегиясы деп те атайды. Шоғырландырылған маркетинг стратегиясының ресурстарын аз фирмалар колданады. Сонымен катар шоғырландырылған маркетинг тәуекелділіктің жоғары деігейімен де боайланысты.фирма өзі үшін нарыкты жаулау стратегиясын таңдағаннан кейін, ағымдағы өткізу деңгейің жоғары, пайда мөлшері өсетін, бәсекесі әлсіз жіне маркетинг арнасына деген талаптарын күрделі емес және неғұрлым тартымды нарык сегментін аныктауға кіріседі.