16.Қарыз алушы жеке және заңды тұлғалардың несиелік қабілеттілігін анықтау әдістемесі

Қарыз алушының несиелік қабілеті - бұл коммерциялық банк балансының өтімділігін қолдау әдісі болып табылады. Қарыз алушының несиелік қабілеті – бұл қарыз алушының өзінің қарыздық міндеттемелері бойынша толық және уақытында есеп айырсу қабілеті. Қарыз алушының несиелік қабілетінің, оның төлем қабілетінен бір айырмашылығы – онда өткен кезеңдегі немесе қандай да бір күндегі төлемсіздікті есепке алмайды, яғни мұнда алдағы уақыттардағы қарызды өтеу қабілеті болжанады. Қарыз алушының несиелік қабілетінің ең негізгі критерийлерінің бірі – оның қарыз өтеу үшін ағымдағы қызметінің жүргізілу барысында қаражат табу қабілеті болып табылады.Қарыз алушының несиеқабілеттілігін талдау өткен кезеңдегі статистикалық және бухгалтерлік есебі, несие пайдалану кезіндегі оның қаржылық жағдайына болжам туралы жиналған мәліметтер негізінде жүргізіледі.

Қазіргі кезде 2-ші деңгейлі банктердің жеке тұлғларға беретін несиелеріне тұтыну ж/е ипотекалық несиелер жатады. Жеке тұлғаның төлем қабілеттілігін анықтау техникасы әр банкте әртүрлі. С-тан мысалға бір банктің қолдану әдістемесін қарастырайық.

• Негізгі қарыз төлемінің айлық мөлшері(НҚАТ): несиенің мөлшері/несиенің мерзімі

• Сыйақы мөлшерлемесі б/ша төлемнің айлық мөлшері(СМАТ): несиенің мөлшері*сыйақы мөлшерлемесі/12 ай

• Негізгі қарыз және сыйақы мөлшерлемесі б/ша төлемнің айлық мөлшерлемесі(НҚСАТ): НҚАТ+ СМАТ

• Таза табыс(ТТ): жалпы табыс-салықтық және басқа да төлемдер

• Нақты несиелік қабілеті(ННҚ): НҚСАТ/ТТ

Банк клиентінің несиелік қабілетін бағалау критерийлері несиелік қабілетін бағалау тәсілдерінің мазмұнын анықтайды. Ондай тәсілдерге:

• Іскерлік тәуекелді бағалау;

• Менеджментті бағалау;

• Қаржылық коэф-ді бағалау;

• Ақша тасқынын бағалау;

• Қарыз алушы туралы ақпарат жинақтау;

• Орналасқан жеріне бару арқылы қарыз алушының жұмысын қадағалау жатады.

17. Банктегі салық есебінің қағидалары. Банктер ҚР-ның СК сәйкес салық саясатын жүргізеді, яғни банктер бір уақытта бух. есеппен бірге салық есебін жүргізуге міндетті. Салық есебі – бұл салықтық міндетінің пайда болуын және олардың мөлшерін дұрыс анықта, табыстар мен шығыстарды сәйкес есептік кезеңге жатқызу және заңмен бекітілген мерзімде бюджетке төленуі тиіс салық сомасын анықтау мақсатымен жүргізілетін есеп.

Қазақстан Республикасының Салық Кодексі салық ісін мынадай қағидаларға негізделіп жүргізілуін талап етеді:

• міндеттілік қағидасы бойынша салық төлеуші салықтық міндетін толық және белгіленген мерзімде орындауы тиіс.

• нақтылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасындағы бюджетке төленетін төлемдер мен салықтар нақты болуы тиіс.

• әділеттілік қағидасы бойынша Қазақстан Республиикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті болады, жеке түрдегі жеңілдік жасауға рұқсат етілмейді.

• біртұтастылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасы аумағында жалпыға бірдей салық жүйесі қолданылады.

• жариялылық қағидасы бойынша салықты реттеуші нормативтік құқықтық кесімдер ресми басылымдарда жарық көреді.

18.Банкте шетел валютасымен жүргізілетін операциялар түрлері және олардың есебін ұйымдастыру. Валюта-мемлекеттің заңды төлем құралы ретінде қабылданған ақша бірлігі. Шетел валютасы-шет мемлекеттің валютасы. Валюталық операциялар-валюталық құндылықтарға деген меншік ауысуына бацланысты операциялар және валюталық құндылықтарды төлем құралы ретінде пайдалану.Банктер ҰБ тен арнайы лицензиясы бар болған жағдайда мынандай операцияларды жүзеге асырады:1.заңды және жеке тұлғаларға валюталық шот ашу 2.шетел валютасында депозиттер қабылдау 3.шетел валютасында несиелер беру 4. Шетел валютасында есеп айырысу операцияларын жүргізу 5. Шетел валюталарын сату, сатып алу және айырбастау операциялары.

Валюталық операцияларыдың түрлері:

1.кассалық операциялар: СПОТ-мәмілені жасау кезінде бекітілген бағам бойынша екі күн ішінде валюталарды сатып алу және сату операцияларын жүзеге асыру

2.мерзімді операциялар: ФОРВАРД-мәміле жасалған күні бекітілген бағам бойынша валютаны алдын-ала анықталған күгнде жеткізу. Бұл жағдайда келісім екі жақтың өзара келісуі бойынша жасалады және оны биржадан тыс келісім деп атайды.

Фьючерс-мәмілеге отыру кезінде белгіленген бағам бойынша нақты анықталған күнде валютаның нақты көлемін сатып алу, сату міндеттемесін білдіретін келісім. Бұл стандартталған биржалық келісім деп атайды.

Опцион- сатып алушыға нақты келісілген баға бойынша валютаның нақты анықталған көлемін сатып алуға құқық беретін, бірақ ол міндетті болып табылмайтын валюталық келісім. Яғни, сатып алушы тарапынан келісім бұзылуы мүмкін. Бұл жағдайдағы тәуекелділікті азайту үшін опцион бойынша комиссия төленеді.

СВОП-белгілі бір мерзімге сол валюталармен мәміле бойынша жедел жеткізу жағдайларындағы екі валютаның сатып алу және сатылуын көрсететін валюталық операциялар болып табылады.

Бұл операцияның ерекшелігі бір уақытта валюталарды сатып алу және сату келісімшарттары жасалады. Бірақ олардың орындалу мерзімі әр түрлі болуы мүмкін.

Банк валюталық операцияларды жүзеге асыру барысында банкте шетел валютасындағы талаптар мен міндеттемелер пайда болады. Осы талаптар мен міндеттемелер арасындағы айырмашылық валюталық позиция деп аталады.Ол екі түрге бөлінеді:

1.жабық валюталық позиция-талаптар мен міндеттемелердің тең болуы.Яғни банк шетел валютасын сатып алу мәмілесін жасайды және дәл сол уақытта басқа сату мәмілесін бекітеді

2.Ашық валюталық позиция – талаптар мен мідеттемелердің тең болмауын білдіреді. Ол екіге бөлінеді:

1. қысқа ашық позиция-міндеттемелердің талаптардан көп болуы

2 ұзақ ашық позиция керісінше.

Валюталық позицияны бухгалтерілік есепте көрсету үшін мынандай шоттар пайдаланылады:

1858-банктің шетел валютадағы қысқа валюталық позициясы

1859-шетел валютаның теңгемен көрсетілген қарсы құны ұзақ валюталық позиция

2858-банктің шетел валютасы бойынша ұзақ валюталық позиция

2859-шетел валютаның теңгемен көрсетілген қарсы құны қысқа валюталық позиция

Мысалы, А банкінен ағымдық шот ашқан клиентке 100$ түсті . Бұл жағдайда банк келесідей бухгалтерлік жазба жасайды.

Дт 1051 1052 100$

Кт 2203 100$

Т=Mжаьбық валюталық позиция

Клиент 70$ 150 тг сатты

Дт 2203 70

КТ 2858 70

Банктің шетел валютадағы міндеттемелері азыйды, яғни ұзақ валюталық позиция

Дт 1859 10500

Кт 2203 10500

19. Банктегі валюта айырбастау операцияларының есебі. Валюта-мемлекеттің заңды төлем құралы ретінде қабылданған ақша бірлігі . Шетел валютасы-шет мемлекеттің валютасы

Валюталық операциялар-валюталық құндылықтарға деген меншік ауысуына бацланысты операциялар және валюталық құндылықтарды төлем құралы ретінде пайдалану.

Банктер ҰБ тен арнайы лицензиясы бар болған жағдайда мынандай операцияларды жүзеге асырады:1.заңды және жеке тұлғаларға валюталық шот ашу 2.шетел валютасында депозиттер қабылдау 3.шетел валютасында несиелер беру 4. Шетел валютасында есеп айырысу операцияларын жүргізу 5. Шетел валюталарын сату, сатып алу және айырбастау операциялары.

Айырбастау пунктері – шетел валютасымен айырбастау операциясы жүргізілетін арнайы жаюдықталған орын.

Айырбастау орындарында қолма қол шетел валюталарын сату және сатып алу және бір біріне айырбастау операциялары жүзеге асырылады.

Айырбастау орындарындағы жүргізілген операциялар бойынша мынандай бухгалтерлік жазбалар жасалады:

1. Айырбас орнына тг және шетел валютасындағы ақша қаражаттарын аванс ретінде берген жағдайда

Дт 1003 айырбас орындарындағы қолма қол ақша

Кт 1001

2. Айырбас орындарында жүргізілген операциялар бойынша түскен түсімді көрсеті кезінде

Дт 1859,2859

Кт 4530 шетел валюталарын сату және сатып алудан түскен кірістер

20. Банктерде салық салу есебі.Салық есебі – салық заңнамасында көзделген тәртіпке сәйкес топтастырылған бастапқы құжаттардың негізінде салықтар бойынша салық базасын айқындау үшін ақпарат жинау, тіркеу және қорытындылау жүйесі.Салық есебі салық төлеуші есепті (салық) кезең бойына жүзеге асырған шаруашылық операцияларға салық салу үшін, сондай-ақ салықтардың дұрыс есептеліп, бюджетке төленуін бақылау үшін ішкі және сыртқы пайдаланушыларды ақпаратпен қамтамасыз ету мақсатымен есептеу тәртібі туралы толық та рас ақпаратты қалыптастырады. Салық есебінің міндеттері мен атқарымын орындау үшін салық заңмасында арнаулы тәсілдер мен әдістер айқындалған, олардың жиынтығы Салық есебінің өзара байланысты әдіснамасын құрайды. Салық құжаттамасына: есеп беруге-есептесуге арналған салық құжаттамасы, ілеспе салық құжаттамасы, салық есебінің, хабарламасының талдамалы тізілімдері жатады. Салық құжаттамасының ерекшелігі – бастапқы салық құжаттамасы болмаған жағдайда Салық есебін жүргізу үшін шаруашылық операциялардың жасалуы тіркелетін бастапқы бухгалтерлік есеп құжаттары негіз болады

Корпоративтік табыс салығы салықтық түсімдерде және мемлекеттік бюджет кірістерінде едэуір орын алады.Бұл салықты мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының заңи тұлға-резиденттері, сондай-ақ Қазақстан Республикасында кызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе Қазақстан Республикадағы көздерден табыс алатын заңи тұлға-бейрезиденттер төлейді. Оңайлатылған мағлұмдама негізінде арнаулы салық режімін колданатын заңи тұлғалар көрсетілген режім шеңберінде салық салынатын табыстар бойынша корпоративтік табыс салығын есептейді және төлейді.Мыналар: салық салынатын табыс, төлем көзінен салық салынатын табыс және Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын заңи тұлға- бейрезиденттің таза табысы корпоративтік табыс салығы салынатын объектілер болып табылады. Салық салынатын табыс Салықтық кодексте көзделген түзетулерді ескере отырып, жылдық жиынтың табыс пен салықтық іиегерімдер арасындағы айырма ретінде айқындалады.Жылдық жиынтық табыс (ЖЖТ) әр түрлі көздерден алынған заңи тұлға- бейрезиденттердің жылдық табысы болып табылады.Егер табыстардың бірнеше баптарында бір және сол табыстар көрсетілуі мүмкін болатын жағдайда, көрсетілген табыстар жылдық жиынтық табысқа тек бір рет кіріктіріледі.Алынған ЖЖТ түзетілуі, яғни салық төлеушілердің бұл табысынан белгілі бір сомалар алып тасталуы тиіс. Салық салынатын табысты айқындау үшін түзетілген Жылдық жиынтық табысдан шегерімдер жүргізіледі.Салықтың шегерімдер деп салық заңнамасына сәйкес шегерімге жатпайтын шығыстарды қоспағанда, табыс алуға бағытталған қызметті жүзеге асырумен байланысты салық төлеушінің шығыстарын айтады.Салықтық кодекске сәйкес шегерімге жатпайтын шығыстарды қоспағанда, салық төлеушінің табыс алуға бағытталған кызметті жүзеге асыруға байланысты шығыстары салық салынатын табысты айқындау кезінде шегерімге жатады. Шегерімге жатқызылған шығыстардың мөлшері белгіленген нормалардан аспауға тиіс.Шегерімдерді салық төлеуші өзінің табыс алуға бағытталған қызметіне байланысты шығыстарды растайтын құжаттары болған кезде жүргізеді. Бұл шығыстар болашақтағы кезеңдердің шығыстарын қоспағанда, олар нақты жүргізілген халық аралық каржылық есептеменің стандарттарына және бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептеме туралы Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес анықталатын болашақтағы кезеңдердің шығыстарын қоспағанда, олар іс жүзінде жүргізілген салық кезеңінде шегерілуге жатады. Болашақтағы кезеңдердің шығыстары олар катысты болатын салық кезеңінде шегерімге жатады.Шегерімдерден кейінгі алынған салық салынатын табыс түзетуге - есепті сапық кезеңіндегі табыстың немесе шегерімнің мөлшерін бұрын таңылған табыстың немесе шегерімнің сомасы шегінде ұлғайтуға немесе азайтуға жатады... Салық заңнамасына сәйкес төлем көзінен ұсталатын табыстарға мыналар жатады: ұтыстар;бейрезиденттердің салық заңнамасына сәйкес айқындалатын, мұндай бейрезиденттердің тұрақты мекемесімен байланысы жоқ Қазақстан Республикасындағы көздерден алған табыстары;заңи тұлғаларға төленетін сыйақы. Төлем көзінен ұсталынатын салықтың сомасын салық агенті анықтайды. Бейрезиденттердің Қазақстан Республикасындағы көздерден алатын, осындай бейрезиденттердің тұрақты мекемесімен байланысты емес табыстарына жеке табыс салығының белгіленген мөлшерлемелері бойынша салық салынады.Бюджетке төленуге жататын корпоративтік табыс салығының сомасын айқындау кезінде салық заңнамасына сәйкес оның есептелген сомасы 100 пайызға азайтылады.Осындай көзделген салық сомасын кеміту корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомаларын есептеу кезінде де колданылады. Арнаулы экономикалық аймақтардың аумағында орналасқан және кызмет түрлерін жүзеге асыру кезінде пайдаланылатын салық салу объектілері бойынша: 1) жер салығын есептеу кезінде тиісті мөлшерлемелерге 0 коэффиценті; 2) мүлік салығын есептеу кезінде салық салу объектілерінің жылдық орташа құнына 0 пайыздық мөлшерлеме колданылады. Корпоративтік табыс салығына арналған салық кезеңі 1 каңтардан 31 желтоқсанға дейінгі күнтізбелік жыл болып табылады. Корпоративтік табыс салығының төлеушісі орналасқан жері бойынша салық органына корпаративтік табыс салығы бойынша маглұмдаманы 31 наурыздан кешіктірмей табыс етеді. Банктің ЖЖТ мыналар жатады: тегін алынған мүлік бойынша комиссиондық айыппұлмен тұрақсыздықдан түсетін таьыс ж/е т.б Корп таб сал б/ша шот коррес/сы: 1. Есеті кезең нәт/сі б/ша корп таб сомасынан :ДТ5999 КТ2851 Корр таб салық сомасына түзету енгізілсе : ДТ2851 КТ599 Бюджетке аударған корп таб салық сомасына: ДТ2851 КТ1051

№	Сұрақ
1	Банктің құрылымдық бөлімшелеріне сипаттама. Банктегі есеп жүйесін ұйымдастыру
2	Банк балансының құрылымына сипаттама
3	Банктегі бухгалтерлік есептің шоттар жоспары. Аналитикалық және синтетикалық есеп
4	Қолма-қолсыз есеп айырысулардың мәні және оны жүзеге асыру тәртіптері. Қолма-қолсыз ақша арқылы есеп айырысу формалары
5	Депозиттік операциялар туралы түсінік. Депозиттердің түрлері, олардың есебін жүргізетін шоттарға сипаттама
6	Коммерциялық банктерде несиелік процесті ұйымдастыру.Несиелердің жіктелуі, олардың есептерін жүргізетін шоттарға сипаттама
7	Коммерциялық банкте кассалық жұмысты ұйымдастыру тәртібі. Қолма-қол ақшаларды қабылдау және беру тәртіптері
8	Банктің меншікті капиталы, оның элементтері мен атқаратын қызметтеріне сипаттама
9	Банк шығыстары және оларды жіктеу
10	Банк кірістері және оларды жіктеу
11	Банктің өзге де дебиторлық және кредиторлық қарыздарының есебі
12	Төлем тапсырысымен есеп айырысу есебі
13	Төлем талабы-тапсырысымен есеп айырысу есебі
14	Чектермен есеп айырысу есебі
15	Есеп айырысудың аккредитивтік нысаны
16	Банкаралық корреспонденттік қатынастарды ұйымдастыру және олардың есебі
17	Қолма-қол ақшаны кіріс кассасына қабылдау және шығыс кассасынан беру есебі
18	Депозитерді тарту және қайтару есебі
19	Коммерциялық банктердегі несиелік операциялардың есебі
20	Депозиттер және несиелер бойынша пайыздарды есептеу тәртібі. Пайыздарды белгілеуге әсер ететін факторлар.
1	Банктің есеп саясаты. Банктегі есеп ақпараттарын пайдаланушылар
2	Банктегі бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне сипаттама
3	Банк балансы және оның қаржылық есептіліктегі алатын орны
4	Банктің «Қаржылық нәтиже туралы» есебі (Пайда мен зиян туралы есеп)
5	Банктің «Ақша қаражаттарының қозғалысы» және «Капиталдағы өзгерістер туралы» есептеріне сипаттама
6	Банк кірістері мен шығыстарының бухгалтерлік есепте көрініс табуы. Қаржылық нәтижені анықтау
7	Лизингтік операциялар және олардың сипатамасы. Банктің лизингтік операцияларының есебі.
8	Несиелер және дебиторлық қарыздар бойынша шығындарды жабуға резервтерді құру тәртібі және олардың есебі
9	Банк қызметкерлеріне еңбек ақы есептеу және төлеу есебі
10	Негізгі құралдардың экономикалық мәні. Банктегі негізгі құралдар есебі
11	Материалды емес активтердің экономикалық мәні. Банктегі материалды емес активтермен операциялар есебі
12	Банктің қаржылық есептілігі және оның элементтеріне сипаттама
13	Банктің қаржылық есептілігі, оның нысандары, жасау және ұсыну тәртіптері
14	Банктің жарғылық капиталын қалыптастыру ерекшеліктері және оның есебін ұйымдастыру
15	Банктің резервтік капиталын қалыптастыру ерекшеліктері және оның есебін ұйымдастыру
16	Қарыз алушы жеке және заңды тұлғалардың несиелік қабілеттілігін анықтау әдістемесі
17	Банктегі салық есебінің қағидалары
18	Банкте шетел валютасымен жүргізілетін операциялар түрлері және олардың есебін ұйымдастыру
19	Банктегі валюта айырбастау операцияларының есебі
20	Банктегі салық есебі: корпоративті табыс салығы, жеке табыс салығы

Есептер:

Жұмысшымен бекітілген еңбек шартына байланысты белгіленген еңбек ақы сомасы 50000 тг деп алайық,

1. Жалақы есептелді:

Дт 5721

Кт 2854

2. Міндетті зейнетақыаударымдары есептелді және ұсталды, оның мөлшері 10 %, 50000*10%=5000 тг

Дт 2854

Кт 2851

Бұл сома зейнетақы қорына аударылған жағдайда

Дт 2851

Кт 1051

3. Жеке табыс салығы ұсталынады, оның мөлері 10%, яғни

(50000-5000-17439)*10%= 20901 тг

- жеке табыс салығы есептелгенде

Дт 2854

Кт 2851

• Жеке табыс салығы төленгенде

Дт 2851

Кт 1051

4. Әлеуметтік аударымдар, оның мөлшері 5 пайыз

(50000-5000)*5%=2250тг

5. Әлеуметтік салық, оның мөлшері 11%

(50000-5000)*11%-2250= 2700 тг

Бұл сома еңбекақыдан есептелгенмен жұмыс беруші төлейді. Есептелген әлеуметтік салық б-ша

Дт 5721

Кт 5763

Ал бюджетке аударғанда

Дт5763

Кт 1051

6. Қызметкерлердің қолына алатын еңбекақы мөлшері:

50000-5000-2901-2901=42099тг

Дт 2854

Кт 1001