14.Банктегі жарғылық капиталын қалыптастыру ерекшеліктері және оның есебін ұйымдастыру

ҚР банктерінің меншікті капиталының маңыздылығы мен мөлшері басқа қызметпен айналысатын ұйымдарға қарағанда өзіндік ерекшеліктері бар яғни банк пассивінің 10-20%-н ғана меншікті капитал қалыптастырады.

Банктің меншікті капиталы д/з-оның экономикалық дербестігі мен тұрақтылығын қамтамасыз ететін әр түрлі қорлар мен бөлінбеген табысының жиынтығы. Банктің МК: қорғаныс, оперативтік, реттеуші, айналым, резервтік қызметтер атқарады. Банкті алғаш құру барысында оның МК-і есебінен ғимаратқа, жерге, негізгі құрал-жабдықтарға және банк табыс тапқанға дейін алғашқы шығындарды жабуғат жұмсалады. С/н МК-сыз банк қызметін бастау мүмкін емес.

Банк-ң МК-ң негізгі элементтерінің бірі-жарғылық капитал б/п таб/ды. Қр-да ком-қ банктер АҚ формасында құрылатындықтан олардың жарғылық капиталы айналысқа шығ-ын акция-ң номиналды құндары есебінен құралады. Айналысқа шығарыл-ын акциялар-ң номиналдық құндары бірдей болуы қажет және алғашқы сатып алу шығындарына тек қана номинал-қ құндары б/ша сатылады. Коммер-қ банктер өз филиалдарын өкілдіктерін есеп айырысу кассалық бөлімшелерін ашу үшін және шетел валюталарымен банк-к операцияларды жүргізу үшін Ұлттық Банктен лицензия алу кезінде олардан жарғылық капиталды ұлғайту талап етіледі.

ЖК-ды (жарғы-қ капитал) ұлғайту мынандай көздер есебінен жүргізіледі:

1.Айналыстағы акциялардың номиналдық құндарын жоғарлату

2.айналысқа жаңа акцялар шығару

3. банктің таза табысы есебінен

Банктегі жарғылық капиталдың есебін жүргізу үшін мынан-й шоттар пай-ды:

3001-Жарияланған ЖК-жай акциялар

3002-Төленбеген ЖК-жай акциялар

3025-Жарияланған ЖК-артықшылығы бар акциялар

3026-Төленбеген ЖК-артықшылығы бар акциялар

Аталған шоттар-ң барлығы пассивті шоттар б/п таб/ды.

1.Банк-ң ЖК-н көбейту кезінде келесі бух-ік жазба жасалады:

Дт 3002, 3026

Кт 3001,3025

2.ЖК-ға салым-ң төленуі кезінде

Дт 2860

Кт 3002,3026

3.Акцияларды төлеу ақша қаражаттарымен жүргізілген жағдайда:

Дт 1001,1051

Кт 3002,3026

Банк акционерлердің жалпы жиналысының шешімі б/ша ҚР-ң заңдылықтарында қарастырылған ЖК-ң ең төменгі мөлшерін ескере отырып, ЖК-ды айналыс-ы акциялар-ң бір бөлігін сатып алужолымен азайтуға құқылы. Банк осындай шешімі туралы өзінің барлық кредиторларына хабарлауы қажет.

Сатып алынған меншікті акциялар д/з-сатылған одан кейін оны шығарған эмитент банк қайта сатып алған бірақ айналысқа қайтадан шығарылмаған айналымнан алынып тасталмаған жай және артықшылығы бар акциялар. 3101 Қосымша төленген капитал шот-да көрініс табады.

Банк меншікті акцияларын сатып алағн жағдайда мынандай бух-ік жазба жасалады:

Дт 3003 банк сатып алған жай акциялар

3027 Банк сатып алған артықшылығы бар акциялар

Кт 3101 Қосымша төленген капитал

Акциялар қайта сатылып алынғаннан кейін олар жойылған жағдйада жарғылық капиталдың азаюына келесідей бух-ік жазба жасалынады:

Дт 3001, 3025

Кт 3001,3027

15.Банктегі резервтік капиталын қалыптастыру ерекшеліктері және оның есебін ұйымдастыру

Резервтік капитал бұл банктік опер-ды жүргізу кезінде пайда болған кездейсоқ шығындардың орнын жабу мақсатында қалыптастырылады және банктің табысы жеткіліксіз болған жағдайда және табысы жоқ болса, айналысқа шығарылған облигациялар мен артықшылығы бар акциялар б/ша пайыз және дивиденд төлеу үшін қызмет ететін банк-к капитал.

РК(Резерктік капитал) банк-ң таза табысы есебінен қалып-ды, оның ең төменгі мөлшері банк-к жарғылық капиталының 15%-нан аз болмауы қажет. Коммер-лық банктер АҚ ретінде құрылып, жұмыс жасағанда оларда РК-ң қалыптастыру міндетті түрде талап етіледі.

РК құру кезінде мынандай бух-ік жазбалар жасалады:

Дт 3599 Банктің табысы

Кт 3510 Банк-ң резервтік капиталы

Дивидендтерді төлеу кезінде банк табысы жетпеген жағдайда олар РК есебінін төленеді, артықшылығы бар акциялар б/ша және келесідей бух-ік жазба жасалынады:

Дт 3510

Кт 2853Акционерлермен есеп айырысу

Банк кездейсоқ шығындардың орынынжабу үшін РК пайдаланған жағ-да:

Дт 3510

Кт 3599 банк-ң табысы

Банк-ң РК-ы банктің жарғылық капиталына толық жеткен кезде ол сома толығымен банктің жарғылық капиталына аударылады және РК қайтадан қалыптасырылады.Бұл жағдай акционерлердің жиналысының шешімі б/ша жүрг-ді. РК-ға жыл сайын банк табысы есебінен аударылатын аударымдар мөлшері де банктің акционерлерінің шешімі б/ша жүрг-ді.

ҰБ тарапынан ком-қ банктер үшін белгіленетін пруден-қ норматив-ң бір банктің МК(меншікті капиталы) жеткіліктігі болып табылады. Осы коэффицентті есептеу үшін К1 жәнеК2 коэф-ті есептеу талап етіледі.Есептелген нормативтер б/ша банктер ай сайын ҰБ-ке есеп беруі қажет.

К1=K1/A-П

К1-бірінші деңгейдегі банктің МК

А-банктің барлық активтері

П-құрылған провизиялар сомасы

Осы коэф-ң мөлшері К1 0,06 кем болмауы қажет.

К2=К1/Ат-П

Ат-тәуекелдік дәрежесі б/ша бөлінген банк активтері

П-құрылған резервтің мөлшері