11.Материалды емес активтердің экономикалық мәні. Банктегі материалды емес активтермен операциялар есебі

Бухгалтерлік есепте материалдық емес активтержай қызметтер үрдісінде сатуға арналмаған және үзақ мерзімге пайдалану мақсатымен сатып алынады.Егер оларды пайдаланудан болашақта табыс алынады деген ықтималдылық болса және егер оларды сенімді бағалауға болатын болса ғана олар танылады. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандартына сәйкес (№38 ҚЕХС) материалдь емес активтер басқа тараптарға жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте немесе тауарлар мен қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес активтер болып табьілады.Және іскерлік пікірден айқын ажыратылады. Сонымен қатар материалдық емес активтер ретінде ішкі пікірді қалыптастыруға, жарияланатын атауларды, клиенттердің тізімі және сәйкес сипаттың ұқсас баптарын қабылдаудың қажеті жшу' Патенттер, авторлық құқықтар, франшизалар, тауар таңбалары, үйымдық және жедел шығындар айтарлықтай кең тараған мате-риалдық емес активтер  болып табылады.  Материалдық емес активтерді екі үлкен топқа бөлуге болады: айырбастауға жататын және жатпайтын. Жалға алынған меншіктің қүнын жақсарту үшін мысалы, жалға алынған меншіктің модификациясы жалға алынған мүліктің дебет шотына жатады. Материалдық емес активтердің кейбіреулерінің екі арнайы сипаттамасы бар: олар ұзақ мерзімді аванстық төлемдер болып табылады және басқа сатылатындай иеленушіге ешқандай құқық бермейді. Бұл материалдық емес активтер жеке идентификация-лануы мүмкін, бірақ айырбастауға жатпайды. Материалдық емес активтерді бағалау кезінде бастапқы құн принципі қолданылады. Яғни материалдық емес активтер, актив терді сатып алумен байланысты барлық шығындарды қосатын сатып алу құны бойынша бағаланады. Сатып алу кұны - бүл барльщ төлемдер немесе алынған активтердің ағымдағы нарықтың құны. Материалдық емес активтерді есепке алу кезінде өте маңызды сұраққа материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін анықтау жатады.  Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде жүйелі түрде жазылу керек. Материалдық емес активтердің амортизациясы оның пайдалы қызмет ету мерзімі жүйелік негізде жүзеге асырылады. Амортизацияны пайдалану әдісі активтердің экономикалық тиімділігін банктерде пайдалану моделің сипаттау керекі Егер мұндаи үлгі нақты анықталған болмаса, амортизацияшя теңбе тең аудару әдісін пайдалану керек. Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету мерзімің қарастыру керек. Халыкаралық стандартқа сәйкес материалдық емес активті пайдалануда оның ағымдық, баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық тиімділігін жоғарылатуы мүмкін. Бұндай жағдайда амортизациялық емес қүнды жазу керек және активтің бағамын азайтуды көрсететін шығынды мойындау керек. Сату кезінде айырбастауда немесе материалдық емес активтердің қандаң да басқа жолымен келуі, түсімнен пайданы сипаттай 'отырып материалдық емес активтің шотымен оның амортизациялык емес қүны жазылу керек. Материалдық емес активтерде келесідей бухгалтерлік жазулар жасалынады: • алынған материалдық емес төлемге: Дт  1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар» Банктегі бухгалтерлік есеп Кт  1001 «Кассадағы қолма-қол ақша» 1081 «Банктің корреспонденттік шоты» 2010 «Сыйақы аудармай талап еткенге дейінгі депозиттер» 2203 «Басқа банктердің корреспонденттік шоты»; • материалдық емес активтерді кірістегенде: Дт  1659 «Материалдық емес активтер» Кт  1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар» 2856 «Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар»; • амортизацияларды есептеу: Дт  5788   «Материалдық  емес   активтер   бойынша  амортиза- циялық аударымдар» Кт   1699 «Материалдық емес активтерге есептелген аморіизация»; • есептелген амортизация сомасына материалдық емес актив- терді есептен шығару кезінде: . Дт  1699 «Материалдык емес активтерге есептелген амортизация» Кт  1659 «Материалдық емес активтер»; • қалдық құнға: Дт  5852 «Негізгі құрал-жабдықтарды жэне материалдық емес активтерді сату шығыстары» Кт  1659 «Материалдық емес активтер»