19. Нағыз синоптикалық маусымдардың негізгі ерекшеліктері, олардың климаттық маусымдардан айырмащылығы.

Мультановский н.с. маусым ретінде белгілі осьтар жиынтығы əсер ететін уақыт аралығын

қарастырған. Н.с.маусым ϭϏымы С.Т. Пагавамен негізделіп, тереϟдетілген. Zр маусым,

тропосферада негізгі термобарикалыϗ алϗаптардыϟ ϭϗсас таралуы байϗалатын біркелкі н.с.

кезеϟдердіϟ басым болуымен (75%-дан жоϏары) сипатталатыныϟ аныϗтаϏан. Сондыϗтн, наϏыз

синоптикалыϗ маусым – ол мϭхит пен ϗϭрлыϗ арасындаϏы белгілі жылу алмасу саϗталатын уаϗыт аралыϏы.

Əдістің негізгі түсінігі – ол болатын синоптикалық маусымның ескертпесі. Жоғарыда көрсетілгендей, маусымдар атмосфералық циркуляцияның сипаты бойынша біртекті болады, яғни

маусымға кіретін н.с.кезеңнің 75 %-нда жоғарғы жəне төмен қысым аймақтарының ұқсас таралуы

болады, жəне оған сяйкес ауа райы аномалиялары да солай таралады. Н.с.кезеңнің қалған 20–

25 %-нда циркуляция мен ауа райы маусымның басым процесстерімен ұқсас болмайды. Осындай

н.с. кезеңдер аутқушылық деп аталады, жəне əдістің авторларының зерттеуі бойынша, оның

жартысы, болжам құрылатын кележатқан маусымның циркуляциясы мен ауа райы сипатына

нұсқау ретінде қолдануы мүмкін.

20. Метеорологиялық алқаптардың ұқсастылық кретиялары. Ұқсастық кретийлердің белгісіздіктері.

Ресейдің Гидрометорталығында қолданылатын ауа райын бір айϏа болжау әдісі. Əдіс 1930-

шы жылдары Б.П.Мультановскиймен құрылып, практикаға енгізіледі. Кейін əдіс метеорологияның

жалпы дамуымен байланысты бірнеше рет жетілдірілген, əсіресе үлкен үлесін С.Т.Пагава жəне

оның оқушылары қосты. Бірақ əдістің принциптік негіздері аз өзгерді: ауа райының айлық

болжамдарын құрастырған кезде негізгі этабы – ол синоптикалық жағдайлардың архивінде өтіп

жатқан синоптикалық процесстердің дамуына ұқсастылықты (аналогты) таңдау. Бұл əдісте

ұқсастылық принципі келесіні көрсетеді: егер өтіп жатқан жылдың синоптикалық процесстері

болжанатын айдын алдындағы бес айдын ішінде бір өткен жылдардын (аналог-жыл) осы уақыт

интервалындағы синоптикалық процесстеріне ұқсас болса, онда болжанатын айда процесстердің

дамуы мен ауа райы аналог-жылдағыдай болады деп күтуге болады. Сондықтан, аналог-жылдағы

белгілі ауа райы біздің болжанатын айымызға «дайын болжам» болып табылады.

Синоптикалық жағдайлардың архивінде аналогты таңдау қиын операция болып табылады.

Алдымен реперлік синоптикалық процесстер анықталады – 3 – 5 айлық ырғақтылығы бар,

қоңыржай ендіктерге поляр жəне азор əрекет ету орталықтарынан антициклондардың енуі. Өтіп

бара жатқан жылда батыс-шығыс тасымалдауына кедергі болатын стационарлы (азжылжымалы)

антициклонның пайда болуының мағынасы келесіде: 4 айдан кейін сол меридианда жаңа тосқауыл

антициклон немесе терең жыра қалыптасады, қайсысы екенің өтіп жатқан жылдағы

антициклонның енуі болғанға дейін 4 ай бұрын реперлік процесстердің талдауы анықтауға

мүмкіндік береді.Сондықтан, аналог-жылды таңдағанда бірінші нышаны болып өтіп жытқан

жылда байқалынған сондай реперлік процесстердің болуы табылады. Осы белгі бойынша

таңдалған аналог-жылдар, əдетте, бірнеше болады. Соның қайсысын таңдап алу керек?

Ол үшін болжанатын айға дейін 5 ай бұрын синоптикалық процесстердің даму тарихының

ұқсастылығы талданады – өтіп жатқан жылда жəне аналог-жылдарда. Əр айда атмосфера күйінің

келесі параметрлерінің ұқсастылық дəрежесі бағаланады:

– батыс-шығыс тасымалданудың өзгеру дəрежесін сипаттайтын, зональды жəне

меридиональды индекстердің уақыттық жүрісі;

– тропосферада жоталар мен жыралардың орналасуы, яғни ұзын толқындардың фазасы жəне

жоғары фронтальды аймақтын орналасуы (500 гПа деңгейінде);

– ауа температурасы мен жауын-шашын аномалиялары алқабтарының географиялық

шектелуі жəне қарқындылығы.

Осыжұмыстын аяғында бəрібір 2 – 3 аналог-жылдар қалады. Бір аналог-жылды таңдау

қосымша белгілер бойынша процесстердің ұқсастылығын бағалау жолымен жүргізіледі:

– стратосфералық циркуляцияның ерекшеліктері бойынша (көктемгі қайта құрылудын

мерзімдері, циркумполярлы циклонның ортасының орналасуы);

– мұхиттағы су температурасының аномалиясы бойынша;

– қар жамылғысының жəне теңіз мұздарының оңтүстік шекарасының орналасуы бойынша;

– өзендердің мұздануы мен ашылу күндері бойынша