48 Жинақтық кинематикалық картадағы «ауыспалы аймақтар» олардың мағнасы

(лаб жұмыс)

Аз уақыт ішіндегі барикалық алқаптың өзгеруін ауыспалы аймақ деп айтамыз. Макропроцесстердің схематизациясында синоптиктің тәжірибесі маңызды болады. Барикалық траектория құрылымында негізгі демаркационды сызықпен қиылыспауы керек. Циклонның орталығы мен антициклон орталығында әлсіз желдер байқалады. Бұл орталықтар демаркационды сызықтармен сай келуі қажет. Жақсы дамыған циклон толқынмен байқалуы керек. Жиынтық кинематикалық карта нағыз синоптикалық кезеңнің шекарасын анықтауда көмектеседі. Жиынтық кинематикалық карта бойынша антициклонмен циклонның уақыт аралығындағы ауысу аймақтарын көруге болады. Әр күнге демаркационды сызықтар жүргізу арқылы циклонмен антициклонның өту аймақтарын көре аламыз.

49 Жинақтық кинематикалық картадағы «демаркационды сызық» олардың мағнасы (лаб жұмыс,өз ойларынды қосындар)

Жиынтық-кинематикалық картасында циклонмен антициклонның аудандарын бөлу сызығы демаркационды сызық болып саналады. Төменгі тропосферадағы ауаның ауысу қарқындылығын ажыратамыз. Жиынтық-кинематикалық картасындағы антициклондар мен цилондарды демаркационды сызықтың өзі әр қалай сызылады. Жақсы дамығын циклонды сплошной сызықпен сызылады. Ал қалған алсіз барикалық құрылымды үзік сызықпен сызамыз. Яғни мұны жеке антициклонмен циклондарды үзік сызықпен сызамыз. Жиынтық-кинематикалық картасында циклонмен антициклонның аудандарын бөлу сызығы демаркационды сызық болып саналады. Төменгі тропосферадағы ауаның ауысу қарқындылығын ажыратамыз. Жиынтық-кинематикалық картасындағы антициклондар мен цилондарды демаркационды сызықтың өзі әр қалай сызылады. Жақсы дамығын циклонды сплошной сызықпен сызылады. Ал қалған алсіз барикалық құрылымды үзік сызықпен сызамыз. Яғни мұны жеке антициклонмен циклондарды бөліп қарасытыра аламыз. Демаркационды ссызықты әр күнге жүргізіледі.

50 Нағыз синоптикалық кезең ұғымы

Нағыз синоптикалық кезең (н.с.к.) – нағыз синоптикалық ауданның кеңістігінде қысым алабының таңбасы сақталған кезде белгілі түрде бағдарланған процесс дамитын уақыт аралығы.

Ауа райын орташа және ұзақ мерзімге болжаған кезде, Б.П.Мультановскиймен 1915 жылы

енгізілген, нағыз синоптикалық кезеңнің ұғымы қолданылады. Нағыз синоптикалық кезең – ол нағыз синоптикалық ауданның кеңістігінде қысым алабының таңбасы сақталған кезде белгілі түрде бағдарланған процесс дамитын уақыт аралығы. С.Т. Пагава, н.с.кезеңде тропосферада негізгі термобарикалық алқаптардың сақталатының көрсетті. Бір н.с.кезең екіншісінен процесстердің зональдық немесе меридиональдық дәрежесімен ажыратылады. А.Л.Кац бойынша зональды және меридиональды индекстерді есептеп кезеңнің шекарасын анықтауға болады. Н.с.кезеңнің ұзақтығы 5-7 күн. Жиі (34,5%) бес тəуліктік н.с.кезең байқалады, одан бір шама сирек (31,0 %) – алты тəуліктік кезең кездеседі; соңғы жылдары жиі төрт тəуліктік кезеңдер болжанады. Zр н.с.кезең бір немесе бірнеше элементарлық синоптикалық процесстерден (ЭСП) тұруы мүмкін. Бұл ұғым Г.Я. Вангенгейммен енгізілген. Элементарлық синоптикалық процесстің ұзақтығы – 2 – 4 күн.

Егер н.с.кезең үлкен біркелкілігімен және уақыт бойынша тұрақтылығымен сипатталса, онда ол бір элементарлық синотикалық процесстен тұрады. Керісінше болса, бірнеше ЭСП-н тұрады. Элементарлық синоптикалық процесстің ішінде ауа райы жағдайлары біркелкі болады. Нағыз синоптикалық кезеңнің басталуы элементарлық синоптикалық процесстің басталуымен сәйкес келеді және бір ЭСП екі аралас н.с. кезеңге жатқызылмайды.

51.Нағыз синоптикалық маусым ұғымы .Бұл ұғымда да Мультановский енгізген.НСМ ретінде белгілі осьтар жиынтығы әсер ететін уакыт аралығын қарастырған.НСМ ұғымы Пагама мен негізделіп,тереңдетілген.Әр маусым тропосферадан негізгі термобарикалық алқабтың ұқсас таралуы байқалған біркелкі нағыз синоптикалық кезеңнің басым болатынын сипаттаған.Сондықтан НСМ дегеніміз мұхит пен құрлық арасындағы белгілі жылу алмасу сақталатын уақыт аралығы НСМ ның шекаралары уақыт бойынша ауытқиды және әр жылдың ерекшеліктерін байланысты.

52.Нағыз синоптикалық аудан ұғымы.Мультановский Еуропаға ауа райының ұзақ мерзімді болжам құрастырғанда атмосфераның полярлық және Азор әрекетінің орт қамтитын аймақ бойынша синоптикалық процесті зерттеген.Яғни Гренландиядан Енесейге дейін мередианнан және оңт қарай 30 с.е дейінгі кеңістікте қарастырылған.Бұл кеңістік бірінші нағыз синоптикалық аудан деп аталады.Солт жарты шарда 3 НСА белгіленген: 50 бб-90 шб, 90-шб-165бб,165бб-50бб.Барлық аудандардың оңт шекараларынан солт ендіктің 20 градус тең паралель салынған.бірінші және екінші ауд аралығы шекара ретінде орт алғанда 90 шб алынған.екінші үшінші ауд аралығы 165 бб үшінші және бірінші ауд аралығы 50 бб алынған.Бірақ синотикалық процестің дамуы әр ауд шектелмейді.Макропроцесстер кеңістікте және уақытта бір бірімен байланысты.Пагава ж б гі және тропосфераның әр түрлі деңгейдегі ауа температураның көпжылдық изанамалық талдаумен негізделеді.Орт немесе H 500 1000 мәннің орт ендік мәннен ауытқуын берілетін карта.Осы карталар мұхит пен құрлық арасындағы жылуалмасудың ерекшеліктерін көрсетеді.Әр НСА 2 изанамал ошағы болады.Оң теріс таңбалы.бірінші нса қаңтарда изанамалдың оң таңбалы ошағы Норвеж теңізінде ал теріс таңбалы ошағы Қазда орн.Екінші нса изанамалдың оңт таңбалы ошағы Тынық мұхит солт батыс және теріс таңбалы ошағы Тынық мұхит солт бат және және теріс таңбалы ошағы Шығ Сібір байқалады.Үшінші нса изанамалдық оң таңбалы ошағы Тынық мұхит солт шығ ал теріс таңбалы ошағы Солт Америка орн ды.Шілде оң таңбалы ошақтары құрлық үст ал теріс таңбалы ошақтары мұхит үст орн .Изаномалдық жазғы ошақтары анық көрсетілмейді.2 ж жылд ж с а-ң шекаралары шамалы сәйкес келеді.Сонд нса дегенізміз ал мұхит құрлық аралығы жылуалмасудың сипатына байланысты син процестің дамуының өзіндік ерекшеліктері байқалады солт ж ш ның кеңістігінің бөлігі .нақты жағдайда орт мерзімді болжамдарды құрастырған кезде шекарасы нса ішіне орн жұмыс ауд анықталады.

53.Айлық болжамдарда ең жақсы ұқсастықты табу. Ресейдің Гидрометорталығында қолданылатын ауа райын бір айϏа болжау әдісі. Əдіс 1930-шы жылдары Б.П.Мультановскиймен құрылып, практикаға енгізіледі. Кейін əдіс метеорологияның жалпы дамуымен байланысты бірнеше рет жетілдірілген, əсіресе үлкен үлесін С.Т.Пагава жəне\ оның оқушылары қосты. Бірақ əдістің принциптік негіздері аз өзгерді: ауа райының айлық болжамдарын құрастырған кезде негізгі этабы – ол синоптикалық жағдайлардың архивінде өтіп жатқан синоптикалық процесстердің дамуына ұқсастылықты (аналогты) таңдау. Бұл əдісте ұқсастылық принципі келесіні көрсетеді: егер өтіп жатқан жылдың синоптикалық процесстері болжанатын айдын алдындағы бес айдын ішінде бір өткен жылдардын (аналог-жыл) осы уақыт интервалындағы синоптикалық процесстеріне ұқсас болса, онда болжанатын айда процесстердің дамуы мен ауа райы аналог-жылдағыдай болады деп күтуге болады. Сондықтан, аналог-жылдағы белгілі ауа райы біздің болжанатын айымызға «дайын болжам» болып табылады. Синоптикалық жағдайлардың архивінде аналогты таңдау қиын операция болып табылады. Алдымен реперлік синоптикалық процесстер анықталады – 3 – 5 айлық ырғақтылығы бар, қоңыржай ендіктерге поляр жəне азор əрекет ету орталықтарынан антициклондардың енуі. Өтіп бара жатқан жылда батыс-шығыс тасымалдауына кедергі болатын стационарлы (азжылжымалы) антициклонның пайда болуының мағынасы келесіде: 4 айдан кейін сол меридианда жаңа тосқауыл антициклон немесе терең жыра қалыптасады, қайсысы екенің өтіп жатқан жылдағы

антициклонның енуі болғанға дейін 4 ай бұрын реперлік процесстердің талдауы анықтауға

мүмкіндік береді.Сондықтан, аналог-жылды таңдағанда бірінші нышаны болып өтіп жытқан

жылда байқалынған сондай реперлік процесстердің болуы табылады. Осы белгі бойынша

таңдалған аналог-жылдар, əдетте, бірнеше болады. Соның қайсысын таңдап алу керек?

Ол үшін болжанатын айға дейін 5 ай бұрын синоптикалық процесстердің даму тарихының

ұқсастылығы талданады – өтіп жатқан жылда жəне аналог-жылдарда. Əр айда атмосфера күйінің

келесі параметрлерінің ұқсастылық дəрежесі бағаланады:

– батыс-шығыс тасымалданудың өзгеру дəрежесін сипаттайтын, зональды жəне

меридиональды индекстердің уақыттық жүрісі;

– тропосферада жоталар мен жыралардың орналасуы, яғни ұзын толқындардың фазасы жəне

жоғары фронтальды аймақтын орналасуы (500 гПа деңгейінде);

– ауа температурасы мен жауын-шашын аномалиялары алқабтарының географиялық

шектелуі жəне қарқындылығы.

Осыжұмыстын аяғында бəрібір 2 – 3 аналог-жылдар қалады. Бір аналог-жылды таңдау

қосымша белгілер бойынша процесстердің ұқсастылығын бағалау жолымен жүргізіледі:

– стратосфералық циркуляцияның ерекшеліктері бойынша (көктемгі қайта құрылудын

мерзімдері, циркумполярлы циклонның ортасының орналасуы);

– мұхиттағы су температурасының аномалиясы бойынша;

– қар жамылғысының жəне теңіз мұздарының оңтүстік шекарасының орналасуы бойынша;

– өзендердің мұздануы мен ашылу күндері бойынша.

54.Ұзақ мерзімді метеорологияның терменалогиясы. Ұзақ мерзімді метеорологиялық болжау – ауа райының 3 – 10 күнге, айға жəне

маусымға болжауы.

Нағыз синоптикалық кезең (н.с.к.) – нағыз синоптикалық ауданның кеңістігінде

қысым алабының таңбасы сақталған кезде белгілі түрде бағдарланған процесс дамитын

уақыт аралығы.

Нағыз синоптикалық аудан (н.с.а.) – мұхит пен құрлық арасындағы жылу

алмасудың сипатымен байланысты синоптикалық процесстердің дамуының өзіндік

ерекшеліктері байқалатын солтүстік жарты шардың кеңістігінің бөлігі.

На_ыз синоптикалы_ маусым (н.с.м.) – мұхит пен құрлық арасындағы белгілі

жылу алмасу сақталатын уақыт аралығы.

Атмосфераны !рекеттесу орталықтары – ауа массаларының трансформациясы

және қысым жүйелерінің қарқындылығының маңызды ауытқуларының ошағы.

Атмосфераның жалпы циркуляциясы – тропосфера мен стратосферадағы

ірімасштабты қозғалыстардың жиынтығы.

Ырғақтылық – бір белгілі, бірақ бір-бірімен дəл сəйкес келмейтін уақыт

аралығында сырғымалы басталуы бар ұқсас циркуляциялық механизмдердің қайталануы.

Реперлік ультраполярлы процесс – арктикалық ауада қалыптасқан, əлсіремейтін,

жиі күшейетін антициклонның (немесе жотаның) тəуліктен тəулікке оңтүстікке немесе

оңтүстік-батысқа жылжуымен сипатталатын жəне ырғақтылықтың белгілі ережелеріне

бағынышты болатын синоптикалық процесс.

Циркуляцияның индекстері – атмосфераның жалпы циркуляциясы

қарқындылығының интегральды сандық көрсеткіштері.

Циркуляцияны формалары – циркуляцияның негізгі сипаты сақталатын уақыт

аралығы.