1.Ұзақ мерзімді метеорологиялық болжаудың пәні мен мақсаты.19ғ соңында 20ғ басында ауа райын ұзақ мерзімге болжау әдістерін жетілдіруге бағытталған зерттеулер басталды.Белгілі ғалым Баурдың ұсынысы бойынша синоптикалық метеорологияның ауа райын ұзақ мерзімге болжау әдістерін жетілдірумен айналысатын саласы макрометеорология деп аталған. Макрометеорология ұзақ мерзімді метеорологиялық болжау әдістерін шығару және жетілдіру мақсатында атмосфераның жалпы циркуляциясын зерттейді.Атмосфераның жалпы циркуляциясы дегеніміз тропосфера мен стратосферадағы ірімасштабты қозғалыстардың жиынтығы.Атмосфераның жалпы цикуляциясына арналған зерттеулер ауа массалар қозғалыстарының сипаттамасымен шектелмейді, және де жылудың қайнар көзі мен ағыстарының қалыптасу процесстерін , тропосфера мен стратосфераның термобарикалық алқаптарының маусымдық және мерзімсіз өзгерістерін,оларға сыртқы геофизикалық және космостық факторлардың әсерлерінің сипаты мен дәрежелерін де зерттейді.Ұзақ мерзімді метеорологиялық болжауларға келесі болжаулар жатады:1.ауа-райын 3-10 тәулікке болжау,орташа мерзімді болжау деп аталады.2.ауа райын 1 айға болжау айлық деп аталады.3.ауа райын 1 маусымға болжау маусымдық деп аталады.4.ауа райын бірнеше маусымға немесе жылдарға болжа,өте ұзақ мерзімді болжау немесе климаттың ауытқуын болжау деп аталады.5.10 күнге болжамдар және ұзақ мерзімді болжаулар жинақталған және уақыт пен кеңістікте орташаланған ауа райы ерекшеліктері беріледі.Негізінде ауа температурасы мен атмосфералық жауын шашын аномалиясы болжанады.

2.Макрометеорологиялық зерттеулердің дамуының негізгі этаптары.

XIX-шы Ϗасырдыϟ соϟы – ХХ-шы Ϗасырдыϟ 20-30-шы жылдары.Бϭл кезеϟде наϗты материалдыϟ жиналуы болды, оныϟ арϗасында атмосфераныϟ жалпы циркуляциясыныϟ орташа к/пжылдыϗ сипаттамаларын аныϗтауϏа мϫмкіндік пайда болды (жер шары бойынша теϟіз деϟгейіндегі ϗысымныϟ таралуы, жауын-шашын мен температураныϟ таралуы), атмосфералыϗ циркуляцияныϟ жалпы ерекшеліктері айϗындалϏан, мысалы,

атмосфераныϟ әрекеттесу орталыϗтары (орташа к/пжылдыϗ карталарда байϗалϏан жоϏарϏы және т/мен ϗысымныϟ квазистационарлы аймаϗтары). Метеорологиялыϗ режимніϟ және атмосфералыϗ циркуляцияныϟ б/лек жылдар мен айлардаϏы ерекшеліктерін к/рсететін негізгі метеорологиялыϗ элементтердіϟ аномалияларыныϟ карталары кеϟ тарала бастады. 1896 ж. – Европа ϫшін атмосфералыϗ процесстердіϟ 1-ші классифиикациясы ϗϭрылϏан. Оныϟ негізіне Ван-беббер стационарлы антициклондардыϟ орналасуын ϗойϏан. Осы кезеϟде жалпы циркуляция бойынша жϫргізілген зерттеулердіϟ дамуына Б.П. Мультановскийдіϟ жϭмыстары маϟызды ϫлесін ϗосты.Мультановский атмосферлыϗ процесстердіϟ дамуында ырϏаϗтылыϗты аныϗтаϏан, соныϟ арϗасында ауа райын бір айϏа болжауларын дамытϗан. 1929 ж. Германияда Баур ϭзаϗ мерзімді метеорологиялыϗ болжаулар институтын ашады. Онда ауа райын декадаϏа және маусымϏа ϭзаϗ мерзімді болжаулар әдістерін дамытуϏа баϏытталϏан зерттеулер жϫргізілді.

Осы кезде солтϫстік Атлантиканыϟ термикалыϗ режимі мен ЕвропадаϏы ауа райы

арасындаϏы байланысты аныϗтау ϫшін зерттеулер жϫргізіледі. Ол Мейнардус, Петерсей, Лесгафт Ϗалымдардыϟ жϭмыстары. 2-ші этап – ХХ Ϗасырдыϟ 20 - 30-шы – 60-шы жылдар аралыϏы. Бϭл кезеϟ метеорологиялыϗ стансалар жϫйесініϟ кеϟеюімен, ϗысым топография карталарын енгізуімен сипатталады. Осы кезге дейін ϗолданып жатϗан атмосфералыϗ процесстердіϟ классифиикациялары ϗϭрылады. Ол Вангенгейм Г.Я., Гирс А.А., Дзердеевский Б.Л., Вительс Л.А, Кацтыϟ А.Л. классификациялары. Англияда: Ратклифф, Лэмб. А.А. Фридман, Н.Е. Кочин, И.А. Кибель, Е.Н. Блинованыϟ зерттеулері арϗылы атмосфераныϟ жалпы циркуляциясыныϟ гидродинамикалыϗ теориясы маϟызды дамуын алды. Е.Н. Блинова солтϫстік жарты шарда ϗысым мен температура алϗабтарын 10-30 тәулікке болжауыныϟ гидродинамикалыϗ әдісін дамытты. Шетелде осы баϏытта зертеулерді келесі Ϗалымдар жϫргізді: Россби, Чарни, Грессман, Пальмен, Риль, Старр, Петерсен, Флон, Эллиот,Лэмб, Виллет, Пальмер, Векслер, Нэмайес және т.б.

Россби мен Блинова атмосферадаϏы ϭзын толϗындарды аныϗтады. ЖоϏарϏы планетарлыϗ фронтальды аумаϗ деп аталатын ені 1000 км-дей жіϟішке аймаϗ айϗындалϏан. Мϭхит пен атмосфераныϟ әрекеттесуі туралы жаϟа маϏлϭматтар алынϏан. Бϭл баϏытта Сандстрем, Шулейкин жϭмыс жасаϏан.

3-ші этап – ХХ-шы ғасырдың 60-шы - 90-шы жылдары. 1957 ж. – 1-ші халықаралық

геофизикалық жыл өткізілді. Бϭл кезеϟде ауа райыныϟ болжауында спутниктік мәліметтер және метеорологиялыϗ ракеталардан алынϏан мәліметтер ϗолдана бастады. Осы кезеϟде атмосфераныϟ дамуында кϫн белсенділілігініϟ алатын орнын аныϗтау ϫшін зерттеулер жϫргізілді. Келесі авторлардыϟ жϭмыстарында ауа райыныϟ ерекшеліктеріне, әсіресе аномальды ϗϭбылыстарына кϫнніϟ корпускулярлы сәуле шыϏаруыныϟ әсері ϗарастырылϏан. Ол Векслер, Покровская Т.В., Максимов И.В., Сазонов Ϗалымдары.

Мϭхиттарда энергобелсенді аумаϗтар аныϗталϏан. Атмосфераныϟ жалпы циркуляциясыныϟ математикалыϗ модельдері дамыϏан, олар практикаϏа енгізілді.

Оϟтϫстік жартышардаϏы циркуляцияныϟ ерекшеліктері, солтϫстік жартышар мен оϟтϫстік

жартышар арасындаϏы әрекеттесу туралы мәліметтер алынϏан. Оϟтϫстік жартышар ϫшін

атмосфералыϗ процесстердіϟ классификациялары шыϏарылϏан. 4-ші этап – 90-шы жылдардыϟ басы – ϗазіргі кез. Персональды компьютерлерді кеϟ ϗолдануымен, интернет жϫйесіне ϗосылу, жаϟа технологияларды енгізумен сипатталады.

.

3.Ұзақ мерзімді метеорологиялық болжаулар мәселесіне негізгі әдістемелер.Атмосфераның жалпы циркуляциясын зерттегенде 3 негізгі әдістемелер қолданылады:гидродинамикалық,синоптикалық,статистикалық.Атмосфералық циркуляция гидродинамикалық модельдері синоптикалық орналасу мен ауа райы қысқа мерзімді және орташа мерзімді тиімділігін жоғарылатуға мүмкіндік береді.Масса мен энергияның фундаментальді физикалық сақталу заңдарын көрсететін гидродинамикалық теңдеулер жүйелерін атмосфераның күйін 5 тәулік болжауға мүмкіндік береді.Атмосфералық макропроцесстердің күйін болжау мүмкіндігі болжам шегімен шектеледі.Синоптикалық әдістемелерде атмосфералық макропроцесстерді зерттеу үшін ауа райы карталар мен термобарикалық алқап құрылымын атм.циркуляцияны бірнеше күнге,аптаға,айға,маусымға берілетін сипатын жинақталған,жалпыланған түрде көрсететін арнайы карталардың қатары да қолданылады.Ұзақ мерзімді болжау синоптикалық әдістемелері өзінің негізінде аймақтық болып келеді,өйткені белгілі аймақтық физико географиялық ерекшелігі ескеріледі.Статистикалық әдістемелері синоптикалық әдістемелермен бірге пайда болады.Бірақ олардың дамуы үлкен көлемді есептеулердің шығаруының күрделілігімен қиындатылған.Осы әдістемелерде синоптикалық әдістемелерде син қ архивтердің материалы қолданылады.Қазіргі макропроцесс бұрын байқалған атм процесс даму түрімен салыстырылады.Статистикалық әдістеме кемшілігіне келесі жатады.Ол климаттық нормаға жақын макро ауа райын болжайды.Бұл әдістемеде ауа райының экстремалды жағдайын болжау мүмкін емес.Тәжірибеде ауа райын 1 айға,маусымға болжау үшін аймақтық синоптикалық әдіс қолданылады.Ал статистикалық әдістеме жиі қосымша ретінде қолданылады.Техника дамуымен бірге статистикалық әдістер 60ж соңында белсенді дами бастады.Циркуляцияның гидродинамикалық болжаулары ауа температуралары мен ж-ш орташа мерзімге ғана емес бір айға және маусымға болжау үшін қолданылады.Бірінші рет ұзақ мерзімді болжау мәселесін үнді метеорологы Уокер сызықтық репрессия теңдеулері арқасында шешкен.