5.Ақша жүйесі және оның элементтері.

Ақша жүйесі дегеніміз жеке элементтері белгілі бірлікте болатын жүйе болып табылады. Ақша жүйесінің негізгі элементтері мыналар:

• Ақша бірлігі мен баға масштабының атаулары;

• Ақша белгілерінің түрлері, оларды шығару тәртібі және қамтамасыз ету сипаты;

• Нақтылы ақша тілемейтін төлем айналымын ұйымдастыру;

• Ұлттық валютаның курсы, оны шетел валютасына айырбастау тәртібі.

Елдің ақша жүйесін реттеу жұмысын, осы жүйенің әрқилы элементтерін үйлесімге келтіріп отыратын, қаржы-несие органдары жүргізеді.

Металдық ақша жүйесі негізгі екі типке: биметализм мен монометализмге бөлінеді. Биметализм тұсында жалпы эквивалент рөлін екі метал атқарады, монометализм тұсында – тек бір метал. Биметализм жүйесі Еуропада ХҮІІ-ХҮІІІ ғғ. кең тараған. Бірақ жалпы эквивалент болып табылатын ақшаның табиғатына, ақша рөлін екі металдың атқаруы қарсы келеді. Осылайша уақыты жеткен мерзімде бұл жұйе монометализмге алмастырылады.

6.Ақша жүйесінің эволюциясы

 Ақша жүйесі – қандай да 

бір елде ақша айналымын ұйымдастырудың  тарихи қалыптасып,заңмен бекітілген  формасы.Әлемдік өркениеттегі ақша жүйелерінің жекелеген элементтері ежелденбелгілі әрі олар құнның ақшалай формасы – ақшаның пайда болуымен байланысты.Ұлттық ақша жүйесі XV-XVII ғасырлардан қалыптаса басталды.

 Ақша жүйесі өз эволюциясында  ақша – тауар қатынасының даму деңгейіне тікелей тәуелді болғандықтан  көптеген өзгерістерге ұшырады. Дүниежүзілік валюталық жүйелер эволюциясыВалюталық жүйелердің даму зандылықтары ұдайы өндіріс белгілеріне байланысты анықтала отырып, ұлттық және әлемдік шаруашылықтың негізгі даму кезендерін көрсетеді. Бұл белгілер дүниежүзілік валюталық жүйе қағидаларының әлемдік шаруашылық құрылымдарындағы өзгерістермен сәйкес келмеген жағдайларда туындайды. Соған байланысты әлемдік валюталық жүйенің құлдырауы басталады.

Дүниежүзілік валюталық жүйелердің дағдарысы тұсында оның құрылымдық қағидаларының әрекеті бұзылып, аяқ асты валюталық қайшылықтар орын алады.

Дүниежүзілік валюталық жүйедегі дағдарыс ескі жүйенің бұзылып және оның орнына валюталық тұрақтылықты камтамасыз ететін жаңа жүйемен ауысуына әкеледі.

Жаңа дүниежүзілік валюталық жүйені құру үш басты кезенде жүргізіледі:

I кезең — жаңа жүйенің қағидаларының қалыптасуы, алғы шарттардың түзілуін, анықталуын қамтиды, мұнда бұрынғы жүйемен өзара байланыс сақталады.

II кезең — жаңа жүйенің қағидаларының құрылымдары толығымен аяқталып, біртіндеп іске қосылады.

III кезең — толық қызмет ететін жаңа дүниежүзілік жүйе құрылады.

Дүниежүзілік валюталык жүйенің мынадай эволюциялары белгілі:

Парилсдің валюталық жүйесі (1867 жылы)

Генуэз ваяюталық жүйесі (1922 жылы)

Бреттон-вудс валюталык, жүйесі (1944 жылы)

Ямайск валюталық жүйесі (1976—1978 жылдары)

Еуропалық валюталық жүйе (1979 жылы)

Бірінші дүниежүзілік валюталық жүйе стихиялы түрде XIX ғасырда өнеркәсіптік революциядан кейін, алтын монета стандарты нысанында, яғни алтын монеметализмі негізінде қалыптасты. Ол заңды түрде мемлекетаралық келісімшартпен 1867 жылы Парижконференциясында бекітілді және осы конференцияда алтын әлемдік ақшалардың бір ғана нысаны ретінде танылды, яғни, алтын ақшаның барлық қызметін бірдей атқарды.