15. Сұраныс икемділігі (эластичность спроса) дегеніміз не? Есептеу әдістері. Мысалдар келтіру.

Сұраныс пен ұсыныс нарықтық экономиканың ең маңызды элементтері. Сұраныс ақшалай камтамасыз етілген тұтынушының қажеттілігі немесе сұраныс төлем қабілеттілігі бар қажеттілік. Құндық тұрғыдан сұраныс осы қажетті тауарлардың санасын құрайды.

 Сұраныс заңы – тауар бағасы мен сұраныс көлемі арасындағы кері қатынастың көрінісі, яғни тауарға баға төмендегенде тұтынушы оны көп мөлшерде сатып алады. Егер тауарға баға өссе, оған деген сұраныс азаяды.

 Сұраныстың  қисығы – бұл сұраныс заңының графиктегі көрінісі, яғни бұл сызықтағы нүктемелер белгілі бір уақыттағы тұтынушының тауарды қандай бағамен және қанша мөлшерде сатып алатын мүмкіншіліктерін көрсетеді. Графиктегі көлденең осьте сұраныс көлемі (Q), ал тікелей осьте (Р) – тауардың бағасы, сұраныстың қисығы (Д).  

P

S

Равновесная цена

Д

Q

Ұсыныс – бұл өндірушінің белгілі бір уақытта, белгілі бір бағамен нарықта сатуға дайындаған тауарларының саны. Ұсыныс заңы – бұл баға мен сатылатын тауар санының арасындағы тікелей қатынас, яғни тауардың бағасы өскен сайын оның сатуға дайындаған саны да молаяды (басқа жағдайлар тұрақты болғанда) және де керісінше.

Сұраныс  икемділігі – тауар бағасының 1% өзгеруі сол тауарға деген сұраныстың қанша процентке өзгеретінін көрсетеді, яғни бұл көрсеткіш сұраныс көлемнің осы тауар бағасының өзгеруіне сезімталдығын анықтау үшін қолданылады

Сұраныс икемділігінің формуласы:

Q₀ – тауардың бастапқы құны

Q₁ – тауардың соңғы құны

P₀ – тауардың бастапқы саны

P₁ – тауардың соңғы саны

E_d > 0 икемді (эластичен )

E_d < 0 икемсіз ( не эластичен)

E_d = 1 бірлік икемділік (единичная эластичность)

14.Тауардың категориясы қалай анықталады? Есептеулерi бар мысалдарды келтiру.

Тауарлардың категориясы мына формула арқылы есептеледі:

Егер E_IX > 0 болса , тауар бірінші категорияға жатады, ал E_IX < 0 болсы тауар екінші категорияға жатады.

Мысалы:

I₀=80 000тг Q₀=3 кг

I₁=100 000тг Q₁=1 кг

E_IX =4,5>0 , яғни тауар бірінші категориялық.

17. Пайдалылық теориясы. Аналитикалық - кестелiк әдiс. Есептеулерi бар мысалдарды келтiру.

Пайдалылық - белгілі бір уақыт кесімі аралығында өндірістік қызметтің пайдалылығын (залал келтірушілігін), шығынның пайдалы деңгейі мен өндіріс барысында қаражатты пайдалану деңгейі және өнімді сатуды (жұмыс пен қызмет) сипаттайтын кәсіпорын қызметі көрсеткіштерінің бірі.

Бөлінбеген пайда кең мағынада пайда ретінде тұтынуға пайдаланған және өткен жылдардағы пайдаланбаған пайда кәсіпорынның қаржы орнықтылығын, кейінгі дамуы үшін қаржы көздерінің бар болуын дәлелдейді.

Кәсіпорындарда пайданы үлестіру және пайдалану тәртібі оның жарғысында тіркеліп қойылады және оны кәсіпорын басшысы бекітеді.

Тиімділік деп кәсіпорын қызметі тиімділігінің ең басты экономикалық көрсеткіші аталады. Оның екі түрі бар:

• кәсіпорынның тапқан пайдасының өндірістің негізгі және айналмалы қорларының құнына қатысты;

• кәсіпорынның тапқан пайдасының сатылған өнімнің өзіндік құнына қатысы.

Практикада пайдалылық мөлшерін өлшеу екі нұсқада пайдаланады. Бұл пайданың ағындағы шығындармен қатынасы (кәсіпорын шығындары, өзіндік құн) немесе аванстық жұмсау (негізгі өндірістік қорлар және аәналым қаражаты). Бұл екі өлшеуші аванстық жұмсау айналымы жиынтығының көрсеткішіне өзара байланысты. Кәсіпорынның пайдалылық мөлшерін мына төмендегі формуламен есептеуге болады:

мұнда: Ө - өнім көлемі;

Б – өнім өлшемінің бағасы;

Қ – өзіндік құн;

Н_қ – негізгі өндірістік қорлардың құны;

А_қ – айналмалы қаражаттың көлемі. 

Аналитикалық –кестелік әдісте тауарлардың комбинациясын аламыз. Кай тауар қанша ютиль болатынын көрсететін U_i cанын сол тауардың бағасына бөлу арқылы 1 доллардан қанша ютиль ала алатынымызды есептейміз. Осы мәліметтерден келесідей мысал қарастырайық:

Бізде P1 тауары бар және ол 3 долл. тұрады, P2 тауары бар және ол 4 долл. тұрады. Бізге жалпы соммада 7500 ютиль жинау керек.

Сонда бұдан шығатын қорытынды, бізге ең тиімді комбинация ол 4 P2 тауарын және 2 P1 тауарын алу.