Экологияның әдістері: далалық, лабораториялық, экперименталдық

Экология ғылымының мақсаты: биосфера шегіндегі ғаламдық проблемаларды бақылай отырып ондағы тіршіліктің тұрақтылығын сақтау

Экологияның анықтамасы Экология (грекше oicos- мекен, үй және logos- ғылым)– тіршілік мекені туралы ғылым. Экология терминін енгізген Э.Геккель 1866

1. Экологияның даму тарихы: 1. Ежелден-19 ғасырдың ортасы

2. 19 ғасырдың орт.-20 ғ.орт.

3. 20 ғ.орт.-қазіргі заман

2. Экологияның даму тарихының бірінші кезені (1707–1924 жж.) экология ғылымының алғышарттары қалыптасты; Биологиялық зерттеу

3. Экологияның даму тарихының екінші кезені (1924–1980 жж.) экология ғылымы дара ғылым деңгейіне көтеріліп, өзінің зерттеу салаларын, мақсат-міндеттерін жетілдіре түсті; Экологиялық ғылымның дамуы

4. Экологияның даму тарихының үшінші кезені (1980–2000 жж.) экология әлеуметтік, саяси-экономикалық, нарықтық жағдайлар мен мәселелерді зерттейтін деңгейіне жетті. Экология ғасырының өрлеу ғасыры

5. Ноосфера терминін алғаш рет пайдаланған ғалым 1927 ж Э.Лepya мен П.Тейяр де Шарден

6. Тіршілік қабаты Биосфера

7. Биосфера шекарасы атмосферада - 20 шақырым, литосферада - 7 шақырым, гидросферада - 10-11 шақырым

8. Биосфера терминін алғаш рет пайдаланған ғалым 1875 ж Э. Зюсс

9. Биосфера-ноосфера концепциясын кім ұсынды Вернацкий

10. Биосфераның жағарғы сатысы стратосфера 15-20 км

11. Биосфераның төменгі шекарасы литосфера 2-3 км

12. Биосферадағы геологиялық айналым Үлкен зат айналымы . тау жыныстары үгітіліп, сумен араласады(мың,млн жыл)

13. Экология термінін кім ұсынды Геккель 1869ж

14. Экологиялық факторлар Кез келген орта жағдайына тіршілік иелерінің бейімделу қабілетімен жауап қайтара алуы. (биотикалық, абиотикалық,антропогендік)

15. Биотикалық факторлар Организмдердің тіршілік әрекетіне байланысты бір-біріне тигізетін сан алуан әсерлері.

16. Антропогендік факторлар(грек. anthropos – адам, genos – тегі, пайда болуы, лат. factor – іс-әрекет) – адамның барлық тірі организмдердің мекен ортасы ретіндегі табиғатты өзгертуіне әкеп соғатын немесе олардың тіршілігіне тікелей әсер ететін сан алуан әрекеттері.

17. Су түбіндегі организмдер бентос

18. Су бетіндегі тіршілік иелері плактон

19. Судың ортасындағы оргинизмдер нектон

20. Биоценоз(латын тілінен биос – тіршілк, ценоз – жалпы) тіршілік жағдайлары азды-көпті біркелкі орта өңірін мекендейтін жануарлардың, өсімдіктер мен микроорганизмдердің жиынтығы. 1877 ж К.Мебиус ұсынған

21. Күн сүйгіш өсімдіктер Гелиофиттер

22. Популяция(латын тілінде populus — халық, тұрғын халық) — белгілі бір кеңістікте генетикалық жүйе түзетін, бір түрге жататын және көбею арқылы өзін-өзі жаңғыртып отыратын организмдер тобы.

23. Популяция қасиеттері туылымы, өлім-жітімі, жастық құрылымы, жыныстардың арасалмағы, гендердің жиілігі, генетикалық әр алуандығы, өсу жылдамдығы және өсу қисық сызығының пішіні және т.б.

24. Популяция түрлері жергілікті, географиялық, экологиялық

25. Сарқылмайтын ресурстар адам баласына тәуелсіз: су, күн энергиясы

26. Сарқылатын ресурстар қалпына келетін-топырақ, өсімдік, жануар. Қалпына келмейтін-мұнай, көмір қорлары

27. Парниктік эффект Жанғыш қазбаларды өртеу және басқа да өнеркәсіптік процестер әсерінен бөлініп, атмосферада жинақталатын көмір қышқыл газ (С02 ), көмірсутектер, яғни, метан (СН4), этан (С2Н6) және т.б. (жоғары концентрациясы болмаса бұл заттар жекелей аса қауіпті емес) газдары парникті эффектінің пайда болуына алып келеді. Парникті эффектінің механизмі қарапайым. Бұлтсыз ауа райы ашық кезде күн сәулелері Жер бетіне оңай жетіп топырақ, өсімдіктер жамылғысымен сіңіріледі. Жер беті қызған соң жылу энергиясын ұзын толқынды сәулелену түрінде атмосфераға қайта береді. Алайда бұл жылу энергиясы атмосферада шашырамай жоғарыда айтылған газдардың молекулаларымен сіңіріліп (С02 жылу энергиясының 18%-ын сіңіреді), молекулалардың қарқынды қозғалысына және температураның көтерілуіне алып келеді. Атмосфералық газдар (азот, оттегі, су парлары) жылу сәулелерін сіңірмей, керісінше оларды шашыратады. С02-нің концентрациясы жыл сайын 0,8-1,5 мг/кг-ға көтерілуде. Зерттеулер бойынша СО2-нің мөлшері ауада екі есе көбейсе, орташа температура 3°С-5°С-қа көтеріледі. Бұл өз кезегінде климаттың ғаламдық жылуына, яғни, Антарктидадағы мұздықтардың жаппай еруіне, Әлемдік мұхиттың орташа деңгейінің көтерілуіне, көптеген жердің су астында қалуына және басқа да жағымсыз жағдайларға алып келед

28. Адам-сөйлеу тілі бар биопсихоәлеуметтік жан ретінде жалпылама анықтаалған тіршілік иесі

29. Маркаколь қорығы Шығыс Қазақстан облысында, Оңтүстік Алтайдың шығысында Марқакөл қазаншұңқырында орналасқан. 1976ж. Күршім мен Азу ортасында орн.

30. Аксу-Джабағлы қорығы 1926ж. Бұл - Қазақстандағы ертеден келе жатқан қорық. Оңтүстік Қазақстан облысының Талас Алатауы мен Өгем жотасында 131,9 мың га

31. Биосфералық қорықтар дүние жүзіндегі кейбір ауқымды аймақтардың табиғатын қорғау және оның байлықтарын сақтап қалу мақсатында табиғат қорғау шараларын жүзеге асырудың халықаралық деңгейдегі бағдарламасы. Ақсу жабағалы, Наурызым, Үстірт, Қорғалжын

32. Қышқыл жаңбыр РН атмосфералық жауын-шашын түрлері (оған қар да жатады). Жаңбыр құрамында қышқылдың (pH<5,6) болатындығы ауа құрамында өндіріс қалдықтары (мыс., SO2, NO2, HCl, т.б.) мөлшерінің көптігіне байланысты.

33. Популяцияға тән қасиеттер жалпы саны, тығыздығы, өсімталдық, өлім-жітім, популяция өсімі, өсу қарқыны жыныстық құрам, жас құрамы

34. Озон қабатының орналасуы стратосфера

35. Озон қабатынфың қалындығы 2-4мм

36. Озон тесетін заттар ғарыш кемелері, 12-16км биіктікте ұшатын ұшақтар, атмосфераға фреондар,хлорфтор көміртектері

37. Ауа құрамы Азот 78, оттегі 21, көміртегі оксиді 0,03, инертті газдар 1- ге жуық

38. Қазақстаның қорықтары Ақсу-Жабағалы 1927, Наурызым 1934, Алматы 1961, Барсакелмес 1976, Қорғалжың 1958, Марқакөл 1976, Үстірт 1984, Батыс Алтай 1992, Алакөл 1998, Қаратау 2002

39. Балхаш көлінің экологиялық жағдайы еліміздің оңтүстік-шығысында орналасқан ең терең жері – 26м. Екігі бөлінеді: Батыс ж/е шығыс. Шығыс тұзды, батыс – тұщы, Арал теңізінің проблемасын кешуде

40. Антропогендік ластану адамның шаруашылық іс-әрекеті салдарынан болатын ластану

41. Ластанудың түрлері 4 түрі бар: Био-лық, Хим-лық, Физ-лық, этникалық

42. Химиялық ластану қоршаған ортаның табиғи химиялық қасиеттерінің қарастырылып отырған уақыт кезеңі үшін қайсыбір заттектердің көпжылдық орташа ауытқуларынан асып түсетіндей болып өзгеруі немесе қоршаған ортаға әдетте онда болмайтын заттектердің түсуі немесе нормадан артық шамада түсуі. (көміртегі өнімдері, күкірт, көмірсулар, пестицидтер мен гербицидтер, шайынды сулар, фторлы қосылыстар, ауыр металдар, аэрозолдар)

43. Биологиялық ластану жұқпалы және паразиттік ауруларды туғызатын қоздырғыш бактериялар, вирустар,микроорганизмдер мен құрттар, қарапайымдылар мен шектен тыс көбейіп кеткен зиян келтіретін жәндіктер.

44. Трофикалық тізбектегі энергия қуаты

45. Мезосфера (гр. mesos — ортаңғы және sphaіra — шар) — атмосфераның 50 — 80 километр биіктіктегі ортаңғы қабаты. Атмосфераның суық қабаты – 90˚

46. Экологиялық мониторинг(экология және мониторинг) – қоршаған ортаның жағдайын бақылау және тексеру жүйелері. Ол үш сатыдан тұрады:жағдайды бақылау;бағалау;болатын өзгерістерді болжау.

47. Балхаш көлін ластайтын өнеркәсіптер СЭС, Балхашмыс

48. Табиғи ластау көздері табиғи апаттар, жер сілкіну, өрт т.б.

49. Ең төмен тіршілік шегі Мариан шұңғымасы

50. Топырақ түзуші факторлар ауа райы; тау жынысы; жоғарғы және төменгі сатыдағы өсімдік пен жануарлар дүниесі; жер бедері;аймақтық геологиялық жасы; қоғамының өндіргіш күші.

51. Аксу –Жабаглы корығы 1926ж

52. Биогеоценоз(био..., гео... және гр. koіnos — жалпы) — тіршілік ету жағдайлары ұқсас, белгілі аумақта өсетін өзара байланысты түрлердің (популяциялардың) тыныс-тіршілік ортасы. 1940 ж. В.Н. Сукачев ұсынған

53. Қалпына келетін байлықтар таза ауа, түщы су, күнарлы топырақ, өсімдік, жануарлар әлемі

54. Тропосфера (грек. τροπόσ – бұрылыс, өзгеріс және σφαιρα – шар) – атмосфераның жер бетімен тығыз әрекетте болатын ең төменгі қабаты.

55. Мониторинг деңгейлері жүйесі үш деңгейге бөлінеді. Олар: санитарлық-улылық, экологиялық және биосфералық мониторинг.

56. Озон қалындығы 2-4мм

57. Биосфера ілімінің авторы вернадский

58. Қоршаған ортадағы объектілерінің деңгейі

59. Семей ядролық полигон КСРО заманында Қазақстан аумағында атом бомбалары сынақтан өтті. Ол үшін арнайы 18 млн га жер бөлініп, Семей ядролық полигоны ашылды. Бастапқысынды адамдарға, жануарлар мен табиғатқа тікелей зардабын тигізген ашық сынақтар жасалды. Сосын оларды жер астына жасай бастады. Атом бомбаларының жарылыстары сұмдық ауыр болды. Семей маңындағы радиациялық әсер аймағында тұратын 500 мыңдай адам осы сынақтан азап шекті.

60. Ауа құрамы смотри на 37

61. Тұрақты даму қоғамның үздіксіз ұзақ бір қалыпты дамуы

62. Либихтың минимум заңы Егер топырақта немесе қоректік ерітіндіде өсімдікке қажетті химиялыө биоэлементтердің біреуі болмасы оның орның басқалары аулмастыра алмайды

63. Қышқыл жаңбыр сморти на 32

64. Қышқыл жаңбырға себеп болатын газдар көмір мазут

65. Каспий экологиялық зонасы экологиялық апатты аймаққа жататындықтан, негізгі әрекет етуші Капустин Яр, Азғыр полигонының ұзақ уақыт бойы жұмыс істеуіне байланысты тұрғын халықтардың денсаулығының құрт нашарлауы;мұнай мен газдың өндірілуіне байланысты тіршілік дүниесінің өзгеруі, балықтардың (бекіре) қырылуы, уылдырық шашатын көксерке балықтарының кеміп кетуі;осы теңізге ғана тән (эндемикалық(«ің) итбалықтың мезгіл-мезгіл қырылуы;аңызақ жерлердің шаруашылыққа тигізетін кері әсері (жел эрозиясы).

66. Редуценттер (лат. reducentіs — қалпына келтіруші), ыдыратушылар — өлі органикалық заттарды

67. Продуценттер өз ағзаларын өздері қалыптастыратын организмдер

68. Консументтер (лат. consumo – тұтынамын), тұтынушылар – қоректік тізбекте фотосинтез немесе хемосинтез жүргізетін өндіргіштер (продуценттер) түзетін дайын органикалық заттарды пайдаланатын организмдер.

69. Гетеротрофтар (грек, heteros — басқа, trophe — қорек, қоректену, тамақтану) — қоректенуге дайын органикалық заттарды (протеиндерді, майларды, көмірсуларды) пайдаланатын организмдер (гетеротрофты организмдер).

70. Автотрофтар (гр. autos — өзім, өздігінен; trophe — қорек, қоректену, тамақтану) — бейорганикалық заттардан (көмірқышқыл газынан, судан, азоттың бейорганикалық қосылыстарынан) фотосинтез немесе хемосинтез арқылы органикалық дүниенің тіршілігі үшін тым қажет күрделі органикалық заттарды (акуыздарды, майларды, көмірсуларды) түзетін организмдер.

71. Тірі зат бүкіл тірі ағзалар жиынтығы

72. Косный зат өлі зат мысалы: тас құм

73. Биогендік зат тіршіліктің әрекетінен жасалынған зат

74. Биокосный зат өлі зат пен тірі зат-н п.б. м/ топырақ

75. Жарық сүйгіш өсімдіктер гелиофиттер

76. Сциофиттер көлеңке сүйгіш

77. Мезофиттер ылғалдылығы орташа, жеткілікті аймақтарда өседі. Жапырақтары ашық әрі ірі болып келеді. Мысалы: қайың, алмұрт, шалғындардағы өсімдіктер.

78. Суккулентер ксерофиттерден де ылғалы тапшы аймақтың өсімдіктері. Олардың жапырақтары немесе сабақтары ішінде су жинап, етжеңді болып келеді. Мысалы: кактус, алоэ т.б.

79. Жаңғыратын ресурстар......тупой вопрос

80. Сарқылатын ресурстар көмір, мұнай. (иссякаемые ресурсы, т.е. табиғаттағы көлемі шексіз емес)

81. 1992 ж. Конференция Рио – до Жанейро БҰҰ қоршаған ортаны қорғау Тұрақты даму концепциясы. 172 мемлекет қатысты, халықаралық жасыл крест қоғамы құралды.

82. 1972 ж конференция Стокгольм, «Қоршаған ортаны қорғау». 5 маусым қоршаған ортаны қорғау күні деп белгіденді.

83. 2002 Ж конференция ?

84. Арал проблемасы ХХ ғасыр 60 жылы басталды. Аралдың тарылуы: суармалы егіншілікке судың көп мөлшерде қолданылуы.

85. Лаңкестік-халықтың тыныштығын бұзу, мемлекет басшылығына, үкіметке қарсы террорлық қозғалыс.

86. Экологиялық популяция-жергілікті популляциялардың жиынтығы негізінде қалыптасады.

87. Элементарлы (жергілікті) популяция-табиғатты бірдей кішігірім территорияларды мекендейтін бір түрге жататын особьтар жиынтығы.

88. Географиялық популяция-географиялық жағдайлары бірегей территорияларды қамтитын, особьтар топтарын құрайтын экологиялық популяциялардан тұрады.

89. Парниктік эффект туғызытын заттар Жанғыш қазбаларды өртеу және басқа да өнеркәсіптік процестер әсерінен бөлініп, атмосферада жинақталатын көмір қышқыл газ (С02 ), көмірсутектер, яғни, метан (СН4), этан (С2Н6) және т.б. (жоғары концентрациясы болмаса бұл заттар жекелей аса қауіпті емес) газдары парникті эффектінің пайда болуына алып келеді.

90. Биогендік элементтер – тірі организмдердің клеткалары мен ұлпаларында (тіндерінде) тұрақты түрде кездесетін және белгілі бір қызмет атқаратын химиялық элементтер; тірі организм құрамына кіретін және сонымен бірге биологиялық функцияларды атқаратын химиялық элементтер.

91. Планктон Су бетіндегі тіршілік иелері.

92. Озон тесетін заттар хлорфторкөміртек, фреон; ғарыш кемелері, 12-16км биіктікте ұшатын ұшақтар, атмосфераға фреондардың тасталуы.

93. Парниктік эффект Жанғыш қазбаларды өртеу және басқа да өнеркәсіптік процестер әсерінен бөлініп, атмосферада жинақталатын көмір қышқыл газ (С02 ), көмірсутектер, яғни, метан (СН4), этан (С2Н6) және т.б. (жоғары концентрациясы болмаса бұл заттар жекелей аса қауіпті емес) газдары парникті эффектінің пайда болуына алып келеді. Парникті эффектінің механизмі қарапайым. Бұлтсыз ауа райы ашық кезде күн сәулелері Жер бетіне оңай жетіп топырақ, өсімдіктер жамылғысымен сіңіріледі. Жер беті қызған соң жылу энергиясын ұзын толқынды сәулелену түрінде атмосфераға қайта береді. Алайда бұл жылу энергиясы атмосферада шашырамай жоғарыда айтылған газдардың молекулаларымен сіңіріліп (С02 жылу энергиясының 18%-ын сіңіреді), молекулалардың қарқынды қозғалысына және температураның көтерілуіне алып келеді. Атмосфералық газдар (азот, оттегі, су парлары) жылу сәулелерін сіңірмей, керісінше оларды шашыратады. С02-нің концентрациясы жыл сайын 0,8-1,5 мг/кг-ға көтерілуде. Зерттеулер бойынша СО2-нің мөлшері ауада екі есе көбейсе, орташа температура 3°С-5°С-қа көтеріледі. Бұл өз кезегінде климаттың ғаламдық жылуына, яғни, Антарктидадағы мұздықтардың жаппай еруіне, Әлемдік мұхиттың орташа деңгейінің көтерілуіне

94. Жылуқандылар Гомойотермді жануарлар ( гр. homoios — ұқсас, бірдей; therme — жылы) — қоршаган орта температурасының өзгеруіне қарамастан салыстырмалы тұрақты дене жылуын сақтайтын жануарлар (жылықанды жануарлар). Сүтқоректілер мен құстардың көпшілігі жатады.

95. Суыққандылар Пойкилотермді (гр. poikilos - әртүрлі, therme - жылу) немесе суық қанды организмдердің денесінің температурасы қоршаған орта температурасына байланысты. Яғни қоршаған орта температурасы төмендесе организмнің дене температурасы да төмендейді. Бүларға құстар мен сүт қоректілерден басқа организмдер жатады. Көптеген суық қанды организмдерге анабиоз процесі тәң. Жануарларда анабиоз төменгі температурада да, жоғарғы температурада да болуы мүмкін. Мысалы, жыландар мен кесірткелерде ауа температурасы +45°С -тан асқанда анабиоз процесі басталады.

96. Озон қабаты қайда орналасқан Тропосферада

97. Озон қалындығы 2-4мм

98. -------

99. Топырақ түзуші факторлар ауа райы; тау жынысы; жоғарғы және төменгі сатыдағы өсімдік пен жануарлар дүниесі; жер бедері;аймақтық геологиялық жасы; қоғамының өндіргіш күші.

100. Биотикалық факторлар Организмдердің тіршілік әрекетіне байланысты бір-біріне тигізетін сан алуан әсерлері; өсімдіктер арасындағы жарыққа бәсеке.

101. Абиотикалық факторлар (гр. 'a' — теріс және bіotіkos — тірішілік, өмір) — бейорганикалық ортаның тірі организмдерге жасайтын тікелей немесе жанама әсерлерінің жиынтығы; сыртқы ортаның бейорганикалық, физикалық және химиялық жағдайлары; қысым, ылғал, жел.

102. Антропогендік факторлар бұл адамның іс-әрекеті және тіршілік әрекеті нәтижесінде пайда болып, коршаған ортаға және осы ортадағы ағзаларға әсер ететін факторлар

103. Автотрофты ағзалар (гр. autos — өзі және troph — қорек) аутотрофты организмдер — қоршалған ортадағы бейорганикалық заттардан фотосинтез немесе хемосинтез процесі нәтижесінде тіршілігіне қажетті органикалық зат түзетін организмдер.

104. Гетеротрофты ағзалар (грек. heteros – басқа, жат, trophe – қорек) – негізінен дайын органик. заттармен қоректенетін организмдер.

105. Адаптация (лат. adaptatio — бейімделу) — жануарлар организмдерінің, олардың мүшелер жүйелерінің құрылысы мен қызметі жағынан белгілі бір тіршілік ортасына бейімделу процесі; тірі организмдерінің белгілі бір тіршілік ортасына бейімделу процессі.

106. Локалды мониторинг-белгілі бір мекеменің белгілі бір қала немесе аудан аумағына жүргізетін бақылауы.

107. Глобалды мониторинг-дүниежүзілік бақылау.

108. Регионалды мониторинг-облыс кеңестігідегі жүргізілетін бақылау.

109. Каспий теңізінің экологиялық проблемасы мұнаймен ластануы.

110. Қазақстандағы тұщы су проблемасы

111. Топырақ эрозиясы (латынша erosіo – желіну) – топырақтың беткі ұнтақталған құнарлы қабатының жел күшімен немесе су ағынының шаюы нәтижесінде құнарының азаюы; қар суларының әсерінен, пайдалы қазбаларды өңдеу әсерінен пйда болады.

112. Жел эрозиясы ең алдымен, жер бедерінің құрылысымен айқындалатын, одан кейін жел әрекетінің белгілі бір бағыттағы арнасын бойлай қопсыма материалдардың (құмның, көлдік сазбалшықтың) үрленуі; топырақтың жоғарғы құрғақ, құнарлы қабатының бөлщектерінің желмен ұшуы.

113. Су эрозиясы қатты нөсерлеп жауған жаңбырдан немесе қыста мол жиналған қардың тез еруінен болады.

114. Арал проблемасы ХХ ғасыр 60 жылы басталды. Аралдың тарылуы: суармалы егіншілікке судың көп мөлшерде қолданылуы.

115. Аққұм шөлі Қостанай облысының Жангелді ауданындағы Ұлы Жыланшық өзен солтүстік-шығысқа қарай бойлай созылып жатқан құмды алқап; Қарақұмның тұсынан Аққұм деп аталатын тұзды, сортаңды аймақ.

116. Балхаш көлін ластайтын өнеркәсіптер СЭС.

117. Қазақстанның басты су артериясы Ертіс

118. Рекультивация (лат. re — қайта не кері әсерді білдіретін қосымша және cultіvo — өңдеу) — бүлінген жерлердің құнарлылығын қайта қалпына келтіріп, оны халық шаруашылығына пайдалануға беру және қоршаған ортаны жақсарту үшін жүргізілетін кешенді жұмыс; топырақ құнарлығын арттыру.

119. Табиғи ресурстар сарқылатын(табиғатта көлемі шектелген), сарқылмайтын(шексіз).

120. Сарқылатын ресурстар қалпына келетін; қалпына келмейтін.

121. Сарқылмайтын ресурстар адам баласына тәелсіз болады: су

122. Қалпына келетін ресурстар таза ауа, түщы су, күнарлы топырақ, өсімдік, жануарлар әлемі

123. Қалпына келмейтін ресурстар қазып алынатын отын, металдық минерал шикізаттар, темір, мыс, т.б.

124. Продуценттер бейорганикалық заттан органикалық затты түзейді

125. Консументтер шөп қоректі ағза; жыртқыштар(тұтынушы)

126. Редуценттер ыдыратушы. микроағзалар

127. Экожүйе тірі ағзалар жиынтығының қоректену, өсу және ұрпақ беру мақсатында белгілі бір тіршілік ету кеңістігін бірлесе пайдалануының тарихи қалыптасқан жүйесі. 1935ж Тенсли

128. Қорек тізбегі

129. Фитоценоз фито… және ценоз), өсімдіктер қауымдастығы — құрлықтың біртекті телімдерінде орналасқан, өзара және сыртқы ортамен тығыз әрекетте болатын өсімдіктер жиынтығы.

130. Зооценоз (грек, zoon — жануар, тірі организм, koinoz — жалпы) — нақты құрамымен, өзара және өздерін қоршаған ортамен қалыптасқан қарым-қатынастарымен сипатталатын жануарлар жиынтығы, биоценоздың бөлігі. Биогеценоз биоценоз бен биотроптан тұрады. Терминді Сукачев 1940 жылы енгізді

131. Микоценоз грибной ценоз. Сообщество одновидовое или многовидовое.

132. Микробоценоз микробная ассоциация, микробное сообщество. Совокупность популяции разных видов микроорганизмов, обитающих в определенном биотопе.

133. Арал апаты қай жылдан басталды 1960

134. Трофикалық тізбектегі энергия қуаты

135. Қорықтар Ақсу-Жабағалы 1927, Наурызым 1934, Алматы 1961, Барсакелмес 1976, Қорғалжың 1958, Марқакөл 1976, Үстірт 1984, Батыс Алтай 1992, Алакөл 1998, Қаратау 2002

136. Ақсу-Жабағалы 1927

137. .Барсакелмес 1976

138. Қорғалжың 1958

139. Марқакөл 1976

140. Үстірт 1984

141. Киото протоколы жаһандық экологиялық проблемаларды шешуге арналған, 1997 жылы Жапонияның Киото қаласында қабылданған халықаралық құжат. Парниктік эфекті реттеуге арналды.

142. Монреаль хаттамасы 1987 ж 16 қыркүйекте қабылданды. Озон қабатын тесуші заттарды реттеу.

143. Қоршаған орта объектілері

144. Химиялық ластану см 42

145. Физикалық ластану қоршаған ортаның температуралық-энергетикалық, толқындық, радиациялық және басқа да физикалық қасиеттерінің нормадан ауытқуларынан болатын ластану

146. Биологиялық ластану см 43

147. Радиоактивті ластану

148. Семей полигоны см 59

149. Ең ластанған мұхит Атлант

150. Тіршілік ортасы қазіргі тіршілік етіп жатқан организмдердің арқасында пайда болған табиғи күштер мен құбылыстар.

151. Су ортасы Су көптеген организмдер үшін ең қолайлы орта болып саналады. Сулы ортаның өзіне тән физикалық және химиялық қасиеттері бар. Организмдер үшін судың химиялық құрамы, тұнықтылығы, тығыздылығы, тұтқырлығы, оттек пен жарықтың болуы және т.б. негізгі рөл атқарады. Судың құрамында көптеген минералдық заттар мен химиялық косылыстар кездеседі.

152. Әуе – құрлық ортасы Бұл табиғи тіршілік ортасы атмосфералық ауаның көп болуымен ерекшеленеді. Сондықтан да бұл ортада тіршілік ететін организмдер — аэробионттар (грекше "Air" — ауа) деп аталады. Бұл ортаның тығыздығы мен қысымы төмен. Ал оттек пен жарық мол.

153. Организм ортасы Жер бетінде тіршілік алғаш рет пайда болған кездің өзінде-ақ кейбір жеке организм тіршілік ортасына айналган. Бір организмді екінші бір организм тіршілік ортасы ретінде пайдалану табиғатта кеңінен таралған. Табиғатта кездесетін әрбір түрдің өзіне тән паразиті болады.

154. Топырақ ортасы. Топырақ құрлықтың беткі қабаты. Ол үнемі литосферамен және атмосферамен жанасып жатады. Топырақ ұзақ уақыттар ішінде үгітілген тау жыныстары мен тірі организмдердің шіріген қалдықтарының қосылуынан пайда болған әрі тарихи, әрі табиғи дене. Сондықтан да топырақ құрамында минералдық және органикалық заттардың қосылыстары болады. Топырақ қабатын педосфера (грекше "podos"—аяк) қабығы деп атайды. Топырақтың беткі кабатында органикалық заттарды ыдыратушы ұсақ организмдер (бактериялар, саңырауқұлақтар, құрттар және т.б.) тіршілік етеді.

155. Топырақ түзуші факторлар СМОТРИ 50,99

156. Адам ағзасындағы су мөлшері

157. Адам бір тәулікте суды тұтыну мөлшері

158. Озон неден қоғайды Жер бетіндегі барлық организмдердің тіршілігіне қауіпті Күннің өте қысқа ультракүлгін сәулелерін сіңіріп отыруына (6500 есе) байланысты озон қабатын «қорғаныш қабаты» деп те атайды

159. Озон қалындығы 2-4мм

160. Топырақтың құнарлы қабаты Топырақтың үстіңгі қабаттарында әр түрлі ағзалар — өлген ағзалар қалдығын білдірушілер - саңырауқұлақ, бактерия, кұрттар және басқалар өмір сүреді. Осы ағзалардың белсенді әрекетінен көптеген тіршілік иелерінің өмір сүруіне жарамды топырақтың құнарлы қабатын түзу қамтамасыз етіледі.

161. Экологиялық қуыс-түрдің биоценоздағы орны және атқаратын қызметі.

162. Экожүйедегі энергия: І – продуцент (өндіруші), ІІ – консумент (тұтынушы), ІІІ – редуцент (ыдыратушы).

163. Биоценоздағы қоректік тізбектегі қорек – тыныс алу, қозғалу, көбею, дене температурасын ұстап тұруға жұмсалады.

164. Вернадский: Болашақтағы биосфераның тағдыры азаматтың ақыл-ойының сапасында немесе деңгейінде екенін болжай келе өзінің өте маңызды теорияларының бірін тұжырымдады. Ол – биосфераның жаңа тұрғыдағы ұғымы мен сипаты – ноосфера туралы болжамдар жасады.

165. Биосферадағы зат тұжырымдамасы-Вернадский биосферадағы тіршілік процесстерін зерттей келе химиялық элементтердің бір тобын «тірі заттар» деп атады. Олар биофильді заттар деп аталатын сутегі, көміртегі, оттегі, азот, фосфор және күкірт

166. Тұрақты даму-қазіргі заман адамдарының қажеттіліктерін шектеместен келешек адамдарының қажеттіліктерін қамтамасыз ету. Мақсаты-адамдардың өмір сүру жағдайын арттыру

167. Экологиялық фактор-организм үшін қажетті немесе теріс әсерін тигізетін ортаның элементтері

168. Экономикалық фактор. Әлеуметтік фактор.

169. Тұрақты даму концепциясы: ЮНЕП-БҰҰ қоршаған ортаны қорғау ұйымы, 6маусым-дүниежізілік қоршаған ортаны қорғау күні

170. Климаттың өзгеруі-Жер шарындағы немесе белгілі-бір аймақтағы климат жағдайының табиғи өзгеруі

Атмосфераны қорғау-атмосфера қабаттарының химиялық және энергиялық тұрақтылығы мен тепе-теңдігін сақтауға арналған шаралар жиынтығы

Қоршаған ортаның физикалық ластануы-радиоактивті заттар, электромагнитті толқындар, жылу, шулар, тербелістер

Биологиялық-ауру қоздырғыш бактериялар, вирустар, құрттар, қарапайымдылар, шектен тыс көбейіп зиян келтіретін жәндіктер

Химиялық-көміртегі өнімдері, күкірт, көмірсулар, шайынды сулар, песцицидтер, гербицидтер, фторлы қосылыстар, ауыр металдар, аэрозолдар

171. Әлемдік азық-түлік проблемасын шешу үшін-БҰҰ-ның азық-түлік және ауыл-шаруашылық ұйымы ФАО құрылды

172. Жер генофондының өзгеруі. Қоршаған ортадағы ыңғайсыз өзгерістер, қорытындылай келгенде жер генофондарының өзгеруіне алып келеді

173. Қоршаған ортаның күйін бағалаудың әдістері: -экологияландыру

-тараптардың теңдігі

-биліктің ықпал етуі

-мәжбүрлеу

-экономикалық

-халықаралық құқық

174. Шектеуші факторлар-қайсыбір процесстің, құбылыстардың немесе оргинимнің тіршілік етуі үшін шектеу қоятын факторлар

Жарық-жануарлыр үшін бағдарлау қызметін атқарады.

Су-клетка протоплазмасы, ұлпа, қан және өсімдік пен жануар денесінде негізгі зат ретінде көптеген қызметтер атқарады

175. . Биогендік заттар-тірі организмдердің құрамын кіретін және сонымен бірге биологиялық функцияларды атқаратын химиялық элеметтер.

Макроэлементтер: O, C, H, N-тірі ағзаның 98-99% , негізгі деп аталады; Ca, K, Si, Mg, P, S, Na, Cl, Fe-1-2%

Микроэлементтер: Mn, Co, Zn, B, J, F-0.1%

Ультрамикроэлементтер: Se, U, Hg, Ra, Au, Ag-0.01%

176. Экологиялық мекен. Биоценоздағы қарым-қатынастардың ең бастылары қоректік және кеңістіктегі байланыстар

177. Озон қабатын бұзатын және құрамында солардың өнімдері бар заттарды экспорттауға, импорттауға монтаждауға тыйым салынады.

178. Биосфера – өзін құрайтын 3 бөліктің қиылысында: атмосфера, гидросфера, литосфера. Биосфера (гр. биос—тіршілік, өмір, гр. сфера — шар) — бұл ұғым биология ғылымына XIX ғасырда ене бастады. Ол кездерде бұл сөзбен тек жер жүзіндегі жануарлар дүниесі ғана аталатын. Кейінгі кездерде биосфера геологиялық мағынада да қолданылады.

179. -----

180. Антропоцентризм-негізгі орталық мәселені адам болып табылады. Экоцентризм-жабайы табиғаттың сақталуын жеке құндылық ретінде қарастыратын қоршаған ортаны қорғау идеологиясы.

181. Киот протоколы-парниктік эффект. Вена, Монреаль протокалдары-озон қабатын қорғау.

182. 1992 ж. Конференция Рио – до Жанейро БҰҰ қоршаған ортаны қорғау Тұрақты даму концепциясы. 172 мемлекет қатысты, халықаралық жасыл крест қоғамы құралды. 1972 ж конференция Стокгольм, «Қоршаған ортаны қорғау». 5 маусым қоршаған ортаны қорғау күні деп белгіденді.