14. Заңдық жауапкершіліктің ұғымы және белгілері

Заңдық Жауапкершілік – заңды тұлғаны немесе жеке тұлғаны кейбір әрекеттерді орындауға немесе оларды орындаудан қалыс қалуға заңмен мәжбүрлеу шарасы.

Заңдық жауапкершілік бірнеше түрге бөлінеді:

1)Тәртіптік жауапкершілік – еңбек тәртібін бұзушыларға ықпал жасау нысаны‚ ол бойынша қызметкер жұмыс істейтін фирма әкімшілігі оған еңбек тәртібін бұзғаны үшін тәртіптік жаза (ескерту‚ сөгіс‚ қызметтен төмендету‚ жұмыстан босату‚ тағы басқалар) қолдануға құқылы;

2)Әкімшілік жаза – азаматтар мен лауазымды адамдардың қызмет бабында әкімшілік құқық бұзғаны үшін оларға ықпал жасау нысаны‚ ол бойынша ескерту жасау‚ айыппұл төлету‚ тәркілеу, кейбір құқықтарынан (басқару‚ аң аулау‚ тағы басқалар) айыру‚ еңбекпен түзеу жұмысына жіберу‚ әкімшілік қамауға алу‚ шетелдік азаматты әкімшілік жолмен елден қуу, тағы басқалар шаралар қолданылады;

3)Азаматтық құқықтық жаза – эконимикалық шарттарды‚ мәмілелерді‚ тағы басқалар бұзғаны‚ экономика жағынан тиімсіз мүліктік сипаттағы зардаптарға апарып соқтыратын басқа да жолсыздықтар жасағаны үшін азаматтар мен заңды тұлғаларға ықпал ету нысаны, ол бойынша залалдардың‚ алынбаған табыстың орнын толтыру‚ айыппұл төлету‚ тұрақсыздық айыбын төлету‚ тағы басқалар шаралар қолданылады;

4)Қылмыстық жаза – қылмыс жасағаны үшін‚ кәмелетке толмағандарды қылмысқа баулығаны үшін‚ басқа жеке тұлғаларға‚ заңды тұлғаларға‚ конституциялық құқықтар мен бостандықтарға‚ мемлекетке қастандық жасағаны және қастандық жасауға ортақтасқаны‚ тағы басқалар үшін азаматтарға ықпал жасау нысаны‚ ол бойынша айыппұл төлету‚ лауазымды атқару немесе қызметпен айналысу құқығынан айыру‚ қоғамдық жұмыстарға тарту‚ еңбекпен түзеу жұмыстарына жіберу‚ бас бостандығын шектеу‚ қамауға алу‚ бас бостандығынан айыру‚ өлім жазасы, тағы басқалар қолданылады.

15. Заңдық жауапкершіліктің түрлері

Заңдық жауапкершілік–бұл құқықбұзушылық жасаған тұлғаларға заңнамамен көзделген мемлекеттік мəжбүрлеу шараларын белгілі бір іс жүргізушілік тəртіпте қолдану. Шаралар мынадай сипатта болуы мүмкін: а ) жеке сипаттағы шаралар ( бас бостандығынан айыру );

ə ) мүліктік сипаттағы шаралар ( айыппұл );

б ) ұйымдастырушылық сипаттағы шаралар ( жұмыстан босату ).

Заңды жауапкершіліктің белгілері :

- оны мемлекет құқықтық нормалард орнықтырады ;

- мемлекеттік мəжбүрлеуге негізделеді ;

- арнайы өкілетті мемлекеттік органдар қолданады ;

- жаңа қосымша міндетті жүктеумен байланысты;

- жеке, мүліктік жəне ұйымдастырушылық сипаттағы белгілі бір теріс салдардан көрініс табады;

- іс жүргізушілік нысанда жүктеледі;

- тек жасалған құқықбұзушылық үшін ғана туындайды .

Заңды жауапкершіліктің төмендегідей түрлері болады:

1. Қылмыстық–тек қылмыстар үшін қолданылады ; ешкім де сот шешімінсіз қылмыс жасағаны үшін кінəлі деп танылмауы жəне қылмыстық жауаптылыққа тартылмауы тиіс . Қылмыстық жазалау шаралары–кінəлінің тұлғасына бағытталған мемлекеттік мəжбүрлеудің ең қатаң нысандары –бас бостандығынан айыру , өлім жазасы жəне т.б .

2. Əкімшілік–əкімшілік теріс қылықтарды жасағаны үшін туындайды жəне айыппұл , арнайы құқығынан айыру жəне т.б . сияқты шаралардан көрініс табады.

3. Азаматтық–мүліктік сипаттағы шарттық міндеттемелерді бұзу жəне шарттан тыс мүліктік зиян келтіру үшін туындайды . Азаматтық- құқықтық жауапкершіліктің негізгі қағидасы –зиянды толығымен өтеу .

4. Тəртіптік–еңбек, оқу, қызметтік, əскери тəртіпті бұзу үшін қолданылады ; тəртіптік жауапкершілік шаралары–сөгіс, қатаң сөгіс, жұмыстан шығару жəне т.б .

5. Материалдық–қызметкерлер мен жұмысшылардың өз қызметтік міндеттерін орындауы барысында кəсіпорынға, мекемеге , ұйымға келтірген зияны үшін туындайды .

Əрекеттің құқыққа қайшылығын жəне заңды жауапкершілікті жоятын жағдайлар. Оларға мыналарды жатқызуға болады:

1) есі дұрыс еместік–тұлғаның өз əрекеттеріне есеп бере алмауы;

2) қажетті қорғаныс –мемлекеттің, қоғамның тұлғаның мүдделерін қоғамға қауіпті нұқсан келтіруден қорғау барысында нұқсан келтіруші тұлғаға зиян келтірумен сипатталады; алайда , қажетті қорғаныс шегінен асып кетпеуі тиіс , яғни , қорғанудың нұқсан келтірушіліктің қоғамға қауіптілігінің сипаты мен дəрежесіне айқын түрде сəйкес келмеуі

орын алмауы тиіс ;

3) аса қажеттілік–мемлекеттің, қоғамның, тұлғаның мүдделеріне қауіп төндіруші əрекетті жою жағдайында мүмкін, қойылатын шарт– бұл қауіп басқа құралдармен жойыла алмауы қажет жəне аса қажеттіліктен туындаған зиян алдын алған зияннан аз болуы тиіс ;

4) қоғамға аса қауіптілігі жоқ құқықбұзушылық ;

5) казус ( жағдай) жəне т.б .

5. Заңдылық–бұл қоғамдық қатынастардың барлық қатысушыларының құқық нормаларын қатаң түрде сақтауы. Заңдылықтың қағидалары

1) заң үстемдігі –барлық нормативтік жəне жеке құқықтық актілердің заңға бағыныстылығын білдіреді ;

2) заңдылықтың тұтастығы –нормативтік актілерді түсіну мен қолдану елдің бүкіл аумағында бірдей болуы тиіс дегенді білдіреді ;

3) заңдылықтың мақсатқа сəйкестігі– құқықшығармашылық жəне құқықты жүзеге асыру қызметінің қоғамның мақсаттары мен міндеттеріне жауап беретін ең дұрыс түрлерін қатаң

түрде заңдардың шегінде таңдау қажеттігін, заңдылық пен мақсатқа сəйкестілікті қарама -қарсы қоюды болдырмауды білдіреді , яғни , мақсатқа сəйкестілікті себеп қылып заңды бұзуға жол берілмейді ;

4) заңдылықтың шынайылығы – құқықтық ережелердің барлық қызмет түрлерінде іс жүзінде орындалуына жетуді жəне оларды кез- келген түрде бұзу міндетті түрде жауапкершілікті көздейтінін білдіреді .

Құқықтық тəртіп –бұл субъектілердің құқықтық мінез- құлығымен сипатталатын қоғамдық қатынастар жүйесі ; бұл əлеуметтік байланыстардың реттелу жағдайы , заңдылықтың шынайы қоғамдық қатынастарға айналуының нəтижесі .