5. Тақырып. Орташа шамалар. Жоспар:

1. Орташа шаманың мәні, оны қолданудың маңызды шарттары мен түрлері.

2. Дәрежелік орташа шамалардың түрлері.

3. Арифметикалық орташа шаманың математикалық қасиеттері.

4. Құрылымдық орташа шамалардың түрлері.

Проблемалық сұрақтар:

1. Орташа шамалар ұғымы және оны қолданудың шарттары қандай?

2. Орташа шамалардың турлері, формулалары қандай ?

3. Арифметикалық орташа шаманың математикалық қасиеттері қандай және қай жағдайда оларды қолданамыз?

Оқу әдебиеті: 1) 6.1-6.3 тарау ; 2) 6.4 – 6.5 тақырып; 1) 6.6 тарау; 2) 6.4 – 6.5 тақырып

Есептер

21 Есеп. Айдың басында алынған несиеге байланысты банкке нақты қарыз 1500 мың теңгені құрады. Банк оның ішінде 400 мың теңгені 20,0%-бен, 600 мың теңгені – 20,5%-бен, 500 мың теңгені – 19,0%-бен берді . Сыйақы мөлшерлемесінің орташа мәнін анықтаңыз.

Жауап: 19,85%

22 Есеп. Келесі ақпараттарды қолданып, Алматы қаласының бір ауданындағы коттедж төлемінің 1 м2 үшін орташа бағасын есептеңіз. Есептеулерді қарапайым тәсіл, моменттік тәсілді қолданып жүргізіңіз.

Баға 1 м2, долл.	Ауданы, мың шаршы м.
900-1000	29,4
1000-1100	20,5
1100-1200	15,4
1200-1300	18,7

Есеп 23. Жоғары оқу орнының студенттері ішінде оқу озаттарының үлесін анықтаңыз

№ Факультет	Факультет студенттері ішіндегі оқу озаттарының үлесі	ЖОО-ның жалпы студенттер санындағы факультет студенттерінің үлесі
1	0,12	0,2
2	0,06	0,43
3	0,17	0,08
4	0,09	0,29

24 Есеп. Корпорацияның бір бөлімінің өндірістік қызметі туралы ақпаратты қолданып, шығарылған өнімнің 1 теңгесіне кететін орташа шығынды есептеңіз.

Кәсіпорын	Өндірістегі жалпы шығындар мың теңге	Шығарылған өнімнің бір теңгесіне кететін шығын
1	2323	1, 75
2	8215	1,05
3	4422	1,34
4	3527	0,89

25 Есеп. Қаладағы үш ауданның ақпараты бойынша(жыл соңындағы ақпарат) түгел қаладағы банк салымының орташа мөлшерін анықтаңыз

Аудан	Банк бөлімдерінің саны	Бөлімдердегі салымдардың орташа саны	Салымның орташа мөлшері
1	4	1376	З3500
2	9	1559	45600
3	5	1315	42200

26 Есеп. Кәсіпорын өнімінің сапасы келесі көрсеткіштермен сипатталады. Жалпы кәсіпорын бойынша бұзылған тауар пайызын есептеңіз:

өнім түрі	Бұзылған тауар пайызы	Бұзылған тауар құны, мың.тг
Тоңазытқыш	1,3	2135
Кір жуғыш автомат машина	0,9	3560

27 Есеп. Сауда фирмасының тапсырыс бөлімінде 8 сағаттық жұмыс күнімен үш жұмысшы қызмет атқарады.Бірінші жұмысшы бір тапсырысты орындауға орташа есеппен 14 мин, екіншісі 15 мин, ал үшіншісі 19 мин. жұмсайды.Бөлім бойынша 1 тапсырыс орындауға жұмсалатын орташа уақытты есептеңіз.