69.Радиациялық жағдайдыанықтау және бағалауәдістерінің түсініктемесі

Радиациялық бақылауға мыналар жатады:

- сәуле көздерiнiң, қатты және сұйық радиоактивтi қалдықтардың атмосфераға түсуi туралы радиациялық сипаттама;

- технологиялық үдерiс салдарынан жұмыс орындарында, қоршаған ортада қалыптасқан радиациялық факторлар;

- ластанған аймақтағы және ғимараттардағы жоғарғы деңгейдегi табиғи сәуле соққысына ұшырататын радиациялық факторлар;

- осы ережелердің күшi жүретiн барлық сәулеленуге ұшырайтын осы саладағы жұмысшылар мен халықтың сәулелену деңгейiн анықтау.

Жасалатын бақылаудың негiзгi параметрi мыналар:

- жылдық салдарлы және балама дозаларды

-жылдық түсiмiне баға беру үшiн радионуклидтердiң адам организiмiне түсуiн, жиналуын анықтау;

-ауадағы, судағы, тағам өнiмдерiндегi, құрлыс материалдарындағы және т.б. радионуклидтердiң көлемдi және меншiктi белсендiлiгiн;

-адам терiсiнiң, киiмнiң, аяқ киiмнiң, жұмыс орындарының радиоактивтi ластануын;

- сыртқы сәуле көзiнен алынатын дозаны және дозаның қуатын;

- бөлшектер мен фотондар ағысының тығыздығы.

Өлшенген шамадан қалыпты шамаға ауысу радиациялық бақылау жүргізу туралы әдістемелік нұсқаулармен анықталады.

Барлық бақылау параметрлеріне жедел бақылау жүргiзу үшiн бақылау деңгейлерi белгiленедi. Бұл деңгейлердiң маңыздылығын анықталады: бақылау жүргiзгенде негiзгi шектi дозалар деңгейнiң шамадан артпауы және сәуле соққысына ұрыну деңгейiн барынша төмендетуге кепiлдiгі болуы керек.

Мұндай бақылау жүргiзген кезде оңтайландыру ұстанымдарының талаптарын есте ұстап, барлық сәуле көздерiнен алынған сәуле соққысы, қажет қорғану деңгейі, сәуле соққысын әрi қарай төмендету шаралары есептеледi. Бақылау барысында анықталған жоғарғы деңгей, жоғарылау себебін анықтау үшiн жұмыс жүргiзуге дәлел болады.

70.Атом электростанциясындағыапаттардың себебі және әсер етуі

АЭС-тегі электр қуаты ядролық энергиядан өндіріледі. Сонымен энергияның үш түрінің өзара бір-біріне айналуы жүзеге асады, яғни ядролық энергия жылу энергиясына, жылу – механикалық, ал механикалық энергия электр энергиясына айналады. Станса тиісті технологиялық қондырғылар орнатылған ғимараттар кешені болып саналады. АЭС жұмысының қақ ортасында ядролық реактор тұр. Ауыр элементтер ядроларының (уран немесе плутоний изотоптары) энергия бөле отырып бөлшектенетін бақылаудағы тізбекті реакциясы осы реакторда жүргізіледі. Бөлінген энергия суды жылытумен қатар оны буға айналдырады, өз кезегінде бу алып турбиналарды қозғалысқа келтіреді де ол электр өндіре бастайды. АЭС ешнәрсе жақпайтындықтан кислород шығындамайды, жанғанда пайда болатын лас өнімдерді ауа қабатына шығармайды, ең бастысы органикалық отындар – тас көмір, газ, мұнай және басқа да пайдалы қазбалар қорын үнемдейді. АЭС жұмыс істеуі үшін аз ғана ядролық отын жеткілікті. Соған қарамастан стансаның қуаты мықты, ал өндірілетін өнім барынша арзан.АЭС те апаттардың шығу себебі

қауіпсіз пайдаланудың белгіленген шегінен артып кететіндей және/немесе қызметкерлердің рұқсат етілген шектен асып кететіндей дәрежеде, мысалы:

-         реактордың белсенді аймағындағы бөлінудің тізбекті ядролық реакциясын басқарудың және бақылаудың бұзылуынан;

-         ЖБЭЛ-терді қайта жүктеу, тасымалдау және сақтау кезіндегі сыншылдықтың пайда болуынан;

-         ЖБЭЛ-терден жылубұрудың бұзылуынан және басқа да себептерге қатысты ЖБЭЛ-дің зақымдануына байланысты туындаған апат.

ЖБЭЛ (жылубөлгіш элемент) гетерогенды реактордың белсенді аймағындағы негізгі құрылмалы элемент, сол түрінде реакторға отын жүктеледі. ЖБЭЛ-терде U-235, Pu-239 немесе U-233 ауыр ядроларының өзін-өзі қолдайтын бөліну реакциялары жүргенде энергия бөліну қоса жүріп, жылу энергиясы жылу тасығышқа солардан өтеді. ЖБЭЛ-тер отын өзегінен, қабығынан және ақырғы детальдардан тұрады. ЖБЭЛ түрлері реактордың типіне және қызметіне, жылутасымалдағыштың параметрлеріне қарай анықталады. ЖБЭЛ отыннан жылутасымалдағышқа жылудың сенімді жетуін қамтамасыз етуге тиіс.