Билет №1

1. Экологияның даму кезеңдері.

Бірінші кезең – экологияның ғылым ретінде қалыптасуы (19 ғасырдың 60-шы жылдарына дейін), осы аралықта жиналған деректер арқылы бірінші ғылыми тұжырымдар жасала бастады. Мысалы, Гиппократ (біздің ғ.д. 460-377 жж.) адам денсаулығына ортаның факторларының әсері туралы жорамалдар жасады, Аристотель азықтану әдісі бойынша 500-ден астам жануарларды топтарға жіктеді. Швед табиғаттанушысы Карл Линней (1707-1778 жж.) «Табиғат жүйесі» атты еңбегінде жануарлар мен өсімдіктерге ғылыми жүйе қолданды. Француз табиғаттанушысы Жан Батист Ламарк (1744-1829 жж.) ортаның ағзаларға әсерін зерттеді, оны «Зоология философиясы» атты еңбегінде жазды. Ламарк пен мальтус (ағылшын дінгері) бірінші рет адамның табиғатқа теріс әсерінің болуын болжады.

Екінші кезең – экология жеке ғылым ретінде құрылды (19 ғ-дың 60-шы жылдарынан кейін). Орыс ғалымдары А.Т. Болотов (1738-1833 жж.), И.И. Лепихин (1740-1802 жж.), П.С. Паллас (1741-1811 жж.), Н.А. Северцов (1827-1885 жж.), А.Н. Бекетов (1825-1902 жж.), В.В. Докучаев (1846-1903 жж.) осы күнге дейін қажеттілігін жоймаған экология түсініктері мен принциптерін тұжырымдады. Түрлердің эволюциясы туралы Чарльз Дарвиннің «Түрлердің табиғи талдау жолмен пайда болуы» (1859 ж.), еңбегінен кейін неміс биологі Эрнест Геккель биология құрамынан экологияны бөліп шығарды. Ол 1866 ж. Ғылымға экология терминін кіргізді (грекше эйкос – үй, отан, баспана және логос – ғылым.).

1877 жылы жаңа экологиялық ұғым – биоценоз пайда болды, оның анықтамасын неміс гидробиологі К. Мебиус берді. Биотоп ұғымы – биоценоз тіршілік етеін орташа арттары – оны ф. Даль 1903 жылы енгізді.

Осы жылдары атақты орыс ғалымы В.И. вернадский биосфера туралы фундаменталдық ілім енгізген. 1910 жылы Брюсселде өткен ІІІ Ботаникалық конгесте өсімдіктер экологиясы аутоэкология және синэкология бөлімдеріне жіктеледі.

Экология ғылым ретінде 20 ғ-дың басында түпкілікті қалыптасты. Ғасырдың 30-40–жылдары экология өзінің ең жоғарғы сатысына көтерілді: А. Тенсли экоүйенің анықтамасын береді, В.Н. сукачев оған жақын ұғым – биогеоценозді енгізеді. Осы кезде В.В. станчинскийдің, Э.С. Бауердің, Г.Г. Гаузенің, А.Н. Формозовтың, Д.Н. Кашкаревтің, В.Н. Беклемишевтің және т.б. ғалымдардың еңбектері жарық көрді.

Үшінші кезең 20 ғасырдың 50-ші жылдарынан бастап осы күнге дейін жалғасады. Экологя кешенді ғылымға айнады – география, геология, химия, физика, экономика, социологияжәне т.б. ғылымдардың заңдылықтарын қоса ала отырып қоршаған табиғи орта мен оны қорғай туралы ғылымға айналдырды.

Экология нақты зерттеу объектісі мен зерттеу ортасынақарай жіктеледі. Адам, жануар, өсімдіктер және микроағзалар экологиясы деп бөлінсе, өз тарапында бұл экологиялық бағыттарды жеке түр ретінде немесе бірлестік ретінде қарастырып, оларға әсер заңдылықтарын космоста, суда, ауада немесе басқа да бір орталарда зерттеулер жүргізу арқылы алуға болады.

2. В.И. Вернадскийдің негізгі биогеохимиялық заңдары.

Биосфера – жердин тири организмдердин барша кауымдастыктарынын ж/е планетанын олармен уздиксиз алмасуда болатын болигинен туратын ерекше кабыгы. Бул терминди 1875ж жердин тири организминкурайтин кабыгы ретинде австралиялык геолог Э.Зюсс усынган еди,ж/е ол биосф-нын биол-к концепциясынын аукымына сияды деген.Биосфера эволюциясынын негизинде галамшарда омирдин пайда болуы мен оркендеуи жатыр. Органикалык заттардын эволюциясы бирнеше кезеннен отти. Олардын 1)биологиялык,зат айналымы бар алгашкы биосферанын пайда болуы,2)коп жасушалы организмдердин пайда болуына байл-ты биосферанын биотикалык компоненти курылыминын курделене тусуи.3) адамзат когамынын пайда болуына байланысты.Адамдардын оз олшеми б-ша биосфера денгейдеги саналы тиршилиги ноосферагаайналуын септигин тигизеди. Вернадский (1926ж) биосфера биздин галамшардын галамат жуйеси деген илимди ойлап шыгарды. Онда ол тири заттардын геохимиялык ж/е куаттык урдистеринин негизги жолдарын жазды. Ол биосфера туралы тусиник тек кана организмге гана емес, олардын ортасына да катысты деп таратты. Мунын ози биохимия концепциясына биогеохимиялык ман берди. Буган дейин геологиялык уакыт масштабында Жердин келбетин озгертип жататын кубылыстардын бари таза физ-к,хим-к н/е физико-химиялык урдистер (турлердин шайылуы,еруи,тунуы,т.б)деп карастырылатын. Вернадский тири организмдердин геологиялык роли туралы илимди курды ж/е олардын тиршилик арекеттери Жердин минералды кабаттарынын озгеристерге ушырауынын манызды факторы екенин корсетти. Вернадский б-ша,биосфера – ишинде казир тиршилик бар н/е бурын тиршилик болган ж/е тири организмнин асерине ушыраган не али де ушырап жаткан кабат. Бул кабатка мына заттар косылады: 1.Тири заттар – биздин галамшарды мекендейтин тири организмдер. жансыз заттар – тири организмдердин катысуынсыз пайда болатын заттар(таужыныстар). 2.биожансыз заттар-организмдердин тиршилик арекеттери мен геологиялык урдистердин бирлескен асеринин натижеси болатын биожансыз денелер (топырак,лай,желге мужилген жер кыртысы). 3. биогендик заттар – организмдердин тиршилик урдистери кезинде курылатын ж/е кайта онделетин жансыз заттар (атмосфера газдары,комир,мунай, актастар,т.б) 4.радиоактивти заттар – радиоактивти элементтеринин атомдары. 5. жайылып тараган атомдар 6.гарыш заттары – Жердин бетине гарыштан тусетин заттар (метеориттер,гарыштын шаны). Биосферанын шектери омирдин тиршилик ету аланына тауелди.Тири организмдердин галамшардагы жалпы кауымдастыгы Вернадский тири зат деп атаган ж/е онын негизги сипаттамасы ретинде жалпы массасын, хим-к курамын ж/е куатын карастырган.