10. Өндірістік мүмкіндіктер шекаралары. Трансформация қисығы.

Эк\қ хүйенің қндірістік мүмкіндіктері өндірісте қолданылатын ресурстардың сиректігімен шектеледі. Олар қоғамның дамуымен бірге сақталынып қана өоймай, сонымен қатар өсе түсуде. Бұл шектеулі табиғи ресурстардың сарқылуына, жаңа тауарлар мен өызметтердің өндірісті дамытуға жаңа серпілістерінің төмендеуіне әкеледі. Өз ретінде тауарлар мен қызметтердің сапалық сипаттамасы,өзгеріп, тұтыну тауарлары шектеулі болңандықтан, қөоғам таңдау дасауы қажет. Таңдау жасай отырып, қоғам біреуінен бас тартуы к\к, күткен нәтижеге жету үшін құрбандыққа баруы к\к. Біз бас тартып отырған нұсқа балама шығындар деп аталады. Егер де эк\қ ресурстар тұрғын үйлерді салуға пайд\са, онда олардың ақшалай құнын жерге, материалдарға ж\е жұм. Күшіне д\н шығындар құрайды. Балама шығындар аурухана, мектеп, кітапхана, офистерді салуға хұмсалатын шығындар болады, олар сол эк\қ ресурстардың есебінен салынуы мүм.Қоғам барлық рес\ндерлік тұрғын үйлерді салуға жұмсауы мүм. н\е бұл құрылыстың көлемін аурухана мен мектептер салуға тқмендетуі мүм.Сонымен бірге тұрғын үйлер мен ауруханаларға ж\е басқа да ғимараттардың құрылысына жұмсалатын шығындар балама шығын емес, өзара бірін-бірі толықтырушы б\ды.

мүмкіндіктер	Тұрғын үйлер құрылысы	Аурухана, мектеп ж\е т.с.с. құрылыстар, мың дана
A B C D E F	15 14 12 9 5 0	0 1 2 3 4 5

Кесте.Балама мүмкіндіктер кестесі.

Бұл сандық мысалды өнд\к мүмкіндіктер шегі н\е трансформация кестесінде бейнелеуге болады. Кестедегі сандарды белгілеп ж\е оларды біріктіре отырып, өнд\к мүмкіндіктер н\е трансформация қисығын беруге болады.(ABCDEF).

Өндірістік мүмкіндіктер қисығының эк\қ мәні эк\да қоғамның технологиялық таңдау жасауында болып отыр. Бұл жерде рес\ды қайта бқлу жолымен тұрғын үйлердің құрылысы мен мектеп, аурухана ж\е т.б. бірін таңдау к\к. Егер де кқп түрлі қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қолданылатын әрбір фактор шектеулі ьолса, онда оларды қолданудың баламалық нұсқасын табу мен өндіріс факторларының ғылыми үйлесімділігін іздеу мәселесі орын алады. Бұл мәселенің көрінуі эк\ң басты үш сұрағын анықтаумен бай\ты.Не өндіру к\к? –Мүмкін болатын тауарлар мен қызметтердің қайсысы сол эк\қ жүйеде өндірілуі к\к ж\е қандай уақыт кезінде? Қалай өндіру к\к? –Мүм. Болтын нұсқалардан таңдап алынған тауарлар мен қызметтер өндірістік ресурстардың қандай комбинациясында, қандай технологияны қолданып өндірілуі к\к? Кім үшін өндіру к\к? –Таңдап алынған тауарлар мен қызметтерді кімдер сатып алады., кімдер пайда аладығ ол қалай пайда болады? Осы тауарлар мен қызметтер қндірісінен түсетін қоғамның жиынтық табысы қалай анықталуы к\к? Өнім өндіру үшін өндірістің барлық факторларының өзара әрекеті к\к. Олардың жеке дара өнім өндіруге де, пайд табуға қабілеті жоқ екенң даусыз. Өндіріс процесінде олар өзара байланыста әрекет етеді, кей жағдайда бірін-бірі толықтырады, алмастырады. Нақты өндіріс жағдайында кәсіпкерді әрдайым толғандыратын мәселе-өндіріс пройесінде белгіленген өндіріс факторлары арқылы өндірілетін өнімнің белгілі бір даму кезеңінде өндіріс факторларының қуаты мен өнім өндіру максималды шамаға жетуі мүмкңн.Өндірістік функцмя д\з өндіріс факторларының жиынтық шығындары мен өндірілген максималды өнім арасындағы өзара байланысты сипаттайтын техникалық арақатынас. Математикалық белгілермен былай сипаттауға б\ды. y=f(a_1, a_{2, ...}a_n) Мұндағы y –шығарылатын өнім көлемі, a_1, a_2,...a_n –өндіріс факторлары. Өндіріс функциясының мәні мен маңызы балама мүмкіндіктердің әрқайсысында әртүрлі өндіріс факторларының үйлесімділігін қамтамасыз ету. Өндірісте әрқилы факторлар қолданылатындықтан, олардың оңтайлы арақатынасын қамтамасыз ету мүмкіндігі де бар. Өндірістік функция өндіріс факторларының бір-бірімен алмасу мүмкіндігі болатындығын көрсетеді.

11-12. Өндіріс ж/е ұдайы өндіріс. Жай ж/е ұлғаймалы ұдайы өндіріс.

Бір жыл бойы өндірілетін адамдардың шаруашылық қызметінің нәтижесі қоғамдық өнім б.т. Өзінің қозғалысында ол 4 сатыдан өтеді: өндіріс, бөлу, айырбас ж/е тұтыну. Өндіріс – пайдалы өнім шығару процесі. Осы кезеңде эк ресурстар – жер, капитал, еңбек, кәсіпкерлік қабілет сынды өндіріс факторларының өзара ұштасуы қажет. Оның қоғамдық өнімнің қозғалысындағы орнына қарай экономисттер әр түрлі бағыттар ұстанады. Біреулер, бұл саты шешуші мағынаға ие, материалды ж/е рухани игіліктер өндірілмесе, не бөлініп, айырбасталып, тұтынылар еді десе; екіншілер, экономика тек айырбас болғанда қалыптасады, сондықтан тек айырбас пен бөлу шешуші сфераларға жататындығын айтады. Өндірісті екінші кезекке қою экономикаға орасан зор зиян келтіретіні түсінікті. Еңбек өнімділігінің рөлі, мазмұны мен беделі төмендесе, тұтастай қоғамның жасампаз еңбегінің де құлдырауы. Ұдайы өндіріс - өндіріс процесінің қайталануы. Ұдайы өндірістің жай ж/е ұлғаймалы түрлері бар. Жай ұд өндіріс - өндіріс процесінің бұрынғы ауқымында қайталануы, ал ұлғаймалы ұд өндіріс – ұлғаймалы мөлшерде өндірістің жаңартылып отыруы. Қоғамдық өндірістің тиімділігі өндіріс нәтижелерінің оның шығындарына қатынасымен анықталады. Ұдайы өндірісті екі тұрғыдан қарастыруға болады: жеке-дара ж/е ұлттық экономика деңгейіндегі ұд өндіріс. Жеке-дара ұдайы өндіріске кәсіпкерлік қызмет ж/е оның дамуы арқылы жүзеге асырылатын өндірісті жатқызсақ; ұлттық эк деңгейіндегі ұд өндіріске мемлекет тұрғысынан қаралатын жиынтық өндірістің қалыптасуы мен даму дәрежесін жатқызымыз.