3. Эссе.Қазақстан қор биржасындағы бағалы қағаздар

өтімділігінің төмен болу себебі неде?

1996 жыл аяғында Қазақстан бағал ы қағаздар нарығында өзара бәсекелесуші алғашқы құрылған Орталық Азия және Қазақстан қор биржаларынан тендерде деңуі нәтижесінде қазірде нарыққа бір ғана – Қазақстан қор биржасы қызмет көрсетуде. 1997 ж 5 наурызда «БҚН туралы» және «ҚР БҚ мәмлені тіркеу туралы» қабылданған екі заң негізінде қазіргі Қазықсьтан БҚ ның базалық инфрақұрылымы құрылды. Қазіргі кезеде Республикада БҚН қалыптасуда. Оның даму жолында алғашқы іс шаралар жүргізілуде. Бюджеттің кемшілігін толытру мақсатында мемлекет бұрынғыдай ақша белгілерін шығармаай, оның орнына мемлекеттік бағалы қағаздарды, мысалы, мемлекеттік органдардың және жергілікті әкімшіліктердің БҚ шығаруда. Бірақ, БҚН дамыту жолында шешуін талап ететін экономикалық және әлеуметтік психологиялық мәселелер баршылық. Экономикалы мәселелер: нарықты реттейтін механизм жоқтығы, нарықты дамытатын біріңғай көзқарас жоқтығы, заңдардың мүлтіксіз орындалмауы, салымдарды тіркеу жүйесінің жоқтығы, БҚН ның материалдық техникалық негізінінң аздығы, нарықтық инфрақұрылымның өсу деңгейінің төмендігі.

Ал әлеуметтік психологиялық мәселелерге БҚН дамаман кадрлардың аздығы мен халықтың инвестициялық белсенділігінің төмен дегейі жатады. Ол мәселелер халықтың басым көпшілігінің БҚН мәнін түсінбеушілігінен және өздерінің уақытша бос ақшаларына бағалы қағаздар сатып алуға психологиялық дайындығының жоқтығынан туындайды. Міне, осы негізгі мәселелерге байланысты еліміздің Қор биржасындағы бағалы қағаздардың өтімділігі төмен болуда.

4.ҚРдағы парабанк жүйесінің дамуы

Парабанктік жүйе экономикамыздың нарықтық қатынастарға көшуі барысында жаңадан қалыптасып, енді ғана біртіндеп дамып келе жатқан жаңа құрылымды сипаттайды. Қазақстанда банктік емес мекемелердің мынадай түрлері дамып отыр:

• ломбардтар;

• несиелік серіктестіктер;

• микрокредиттік ұйымдар;

• жинақтаушы зейнетақы қорлары;

• пошта-жинақ мекемелер.

Банктермен қоса отандық қаржы-несие нарығында елеулі орны бар қаржы-несиелік мекемелердің келесі бір өкілі –несиелік серіктестіктердің жай-күйі де еліміздің экономикалық ахуалына әсері мол.Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, елімізде 188 несиелік серіктестік тіркелген, олар 2010 жылғы мәлімет бойынша сол жылы 38 912 683 000 теңге сомасында 695 несие берген екен. Олардың 2 174 176 000 теңгесі қысқа мерзімді несиені құраса, ұзақ мерзімді несиелер 36 738 507 000 теңгені құрады. Аймақтар бойынша қарастырсақ, берілген несиелердің 53,9%-ы, яғни 20 966 534 000 теңге Астана қаласына, ал 38,3%-ы, яғни 14 904 679 000 теңге Алматы қаласына тиесілі. Үшінші орынды 4,7%-бен, яғни 1 838 504 000 теңгемен Оңтүстік Қазақстан облысы иеленіп отыр

Деңгей		Қатысушылар		2009 жыл				2010 жыл
				Саны, бірлік			Үлес салмағы, %	Саны, бірлік		Үлес салмағы,%
I		Екінші деңгейдегі банктер (ЕҚҚДБ бағдарламасын қоса алғанда)		7			1,7	7		0,8
II		Банктік емес қаржылық институттар		32			7,7	34		3,8
		Несиелік серіктестіктер		89			21,5	169		19,0
		Ломбардтар		78			18,8	80		9,1
III		Микронесиелік ұйымдар		646			50,3	639		67,3
Барлығы				414			100,0	885		100,0
ҚР ҰБ мәліметі бойынша құрылған

Облыстар	2007 жыл		2008 жыл		2009 жыл		2010 жыл
	МНҰ бірлк	%	МНҰ бірлік	%	МНҰ бірлік	%	МНҰ бірлік	%
Ақтөбе	2	2,4	2	0,9	25	4,2	27	3,6
Ақмола	-	-	3	1,4	21	3,5	30	4,0
Алматы	2	2,4	3	2,4	37	6,2	49	6,6
Атырау	2	2,4	3	1,4	5	0,8	7	0,9
Шығыс-Қазақстан	6	7,1	10	4,8	18	3,0	26	3,5
Жамбыл	2	2,4	4	2,0	31	5,2	22	3,0
Батыс-Қазақстан	4	4,8	4	2,0	2	3,4	42	5,6
Қарағанды	7	8,3	26	12,5	57	9,6	73	9,8
Қостанай	5	6,0	9	4,3	28	4,7	32	4,3
Қызылорда	4	4,8	11	5,3	27	4,5	46	6,2
Маңғыстау	-	-	1	0,5	14	2,4	16	2,1
Павлодар	2	2,4	7	3,4	16	2,7	21	2,8
Солтүстік-Қазақстан	2	2,4	3	1,4	19	3,2	26	3,5
Оңтүстік-Қазақстан	27	32,1	61	29,3	134	22,5	165	22,1
Алматы қаласы	15	17,9	46	22,1	41	7,0	115	15,4
Астана қаласы	4	4,8	13	6,3	102	17,1	48	6,4
Барлығы	84	100,0	208	100,0	595	100,0	745	100,0
ҚР статистика Агенттігінің деректері бойынша құрастырылған

Қазақстандағы микроқаржылық ұйымдар

Атауы	МҚҰ типі	Белсенді клиенттердің саны, бірлік	Активті портфель көлемі,АҚШ долл.	Әйел – клиеттер үлесі, %	Несиенің орташа мөлшері АҚШ долл.	Несиелік өнімдер, бірлік	Несиелік мамандардың саны, бірлік	Бір несиелік маманға шаққандағы клиенттер саны, бірлік	өзіндік операциялық жеткіліктілік %	Тәуекелді портфель (30күн), %
Қазақстандық несиелеу қоры	БЕҚҰ	12209	7268624	81	595	4	60	203	145	0
Валют Транзит Микронесиелеу	МНҰ	9266	7713605	-	832	16	-	-	138	9,0
«Береке» МНҰ	МНҰ	2182	906751	98	416	3	11	198	175	1,3
«Баспана қоғамдар Ассоциациясы	БЕҚҰ	512	561876	48	1097	-	5	102	100	2,4
Азиялық несиелік қор	БЕҚҰ	420	2331604	66	5551	6	12	35	120	0,3
«Орда кредит» несиелік серіктестік	НС	93	3658424	19	39338	-	-	-	-	-
«Ақ бұлақ» несиелік серіктестік	НС	34	10499374	30	308805	6	2	17	-	-
«Алматы финанс» несиелік серіктестік	НС	10	2695805	0	269581	-	2	5	-	0,3
Ақпарат көзі – Қазақстандық микроқаржылық ұйымдардың Ассоциациясы мен Біріккен ұлттар даму бағдарламасының зерттеулері

Микроқаржыландыру нарығында сұраныс пен ұсынысқа талдау жасай отырып, Қазақстанда микроқаржыландыру қызметіне деген сұраныс ұсыныстан асатын көруге болады. Микроқаржыландыру қызметіне деген сұраныс 140 және 220 мың клиентпен бағаланады, ал микроқаржыландыру нарығының жалпы көлемі 800 млн. АҚШ долларынан асуы мүмкін. Дегенмен, 2 млн Қазақстандықтар өздеріне микроқаржыландыру қызметі қол жетерліктей болса, жағдайларын жақсарта алады.[8]

Бүгінгі күнге дейін ұсыныстар толығымен несиелерге деген сұранысты ақтамады.Микроқаржыландыру ұйымдарының Ассоциациясының мүшелері өздерінің шамамен 10 мың клиентке қызмет көрсететінін хабарлауда. Ал комер банктер микронесиелеу бойынша шамамен 30 мың клиентке қызмет көрсетеді.ҚР статистика бойынша Агенттігінің мәліметтері бойынша, 2006 жылы микронесиелерді 50600 адам алған, бұл 2003 ж мәліметтерден 57%- ке жоғары, бұл жылы микронесиелі 32 300 адам алған болатын.Біздің алдын ала санағымыз бойынша, Қазақстанда микроқаржылындыру қызметінің белсенді клиенттерінің 60-70 мың болуы мүмкін. Қазіргі уақытта республикада 14 жинақтаушы зейнетақы қоры жұмыс істейді. ЖЗҚ-ның ең басты міндеті салымшылардың ақшасын инфляциядан қорғау және оларды молайту болып табылады. ЖЗҚ осы мақсатта жинақтарды әр түрлі инвестициялық құралдарға – акцияларға, облигацияларға, депозит терге, алтынға, Ұлттық банктегі салымдарға, халықаралық қаржы ұйым дарының бағалы қағаздарына және реттеуші рұқсат ететін басқа да құралдарға салады. ЖЗҚ арасында ипотекалық, инфрақұрылымдық, қор биржасының ресми тізіміне кіретін Қаз даму банкінің облигациялары сияқты құралдар кең тараған. Мемлекет рұқсат етілген қаржы құралдарының тізімін қатаң белгілейді, мұның өзі салымшылардың жинақтарын қорғау механизмінің бір түрі болып табылады. 2011 жылдың басында міндетті зейнетақы жарнасы бойынша салымшылардың саны 9610859 адамды, ал зейнетақы жинақтарының сомасы 1 трлн 420,5 млрд меңгені құрады. 2007-2011 жылдар аралығында ЖЗҚ-ның орташа өлшенген табыстылығы 30,82%-ды құрады. Инвестициялардың мөлшері зейнетақы қорының жеке инвестициялық декларациясында белгіленеді. Осы декларацияда қор акциялардың болуы мен оның мөлшеріне байланысты инвестициялаудың немесе инвестициялық портфельдің басқыншылық, қалыпты немесе консервативтік стратегиясын белгілейді. Салымшылардың зейнетақы жинақтарының жалпы сомасында «таза» инвестициялық табыстың үлесі 2009 жылы 27,8%-ды, ал 2010 жылы 21,5%-ды құрады. Қазақстанда қолданылатын жинақтау жүйесі одан әрі дамып келеді және азаматтардың өмірін барынша қорғауға, олардың лайықты өмір сүруін қамтамасыз етуге бағдарланған.“ҚАЗПОШТА” – пошта байланысы кәсіпорны. Бұрынғы Байланыс министрлігінің құрамындағы біртұтас “Байланыс” саласынан 1993 жылы қазанда бөлініп шығып, дербес шаруашылық субъектісі болды. 1995 жылы қарашадан республикалық мемлекеттік кәсіпорын. ҚР Үкіметінің “Пошта байланысы мемлекеттік кәсіпорны мен оған қарасты мемлекеттік кәсіпорындарды қайта құру туралы” 1999 жылы 20 желтоқсанда “Қазпошта” ААҚ болып қайта құрылды. Құрылтайшысы – ҚР Үкіметі. Мемлекеттің үлесі 100%. Ұйымдық құрылымы негізгі 4 деңгейден тұрады. Бірінші деңгей – облысы бөлімшелерге тікелей басшылық жасайтын, пошта жұмысын республикалық деңгейде ұйымдастырып, үйлестіретін орталық аппарат. Екінші деңгей 14 облысы бөлімшені 2 поштамптты (Алматы мен Астана) біріктіреді. Үшінші деңгей облысы бөлімшелерге бағынып, аудандар мен қалалар аумақтарында пошта жөнелтілімдерінің барлық түрлерінің қабылдануын, өңделуін, тасымалдануын және табыс етілуін қамтамасыз ететін пошта байланысының 20 қалалық және 154 ауданы тораптарынан тұрады. Төртінші деңгей 614 қалалық бөлімшені, 2774 ауылдық бөлімшені және 2 пошта тасу бөлімшесін қамтиды. Кәсіпорынның өз тасымал құралдары: 49 т. жылы пошта вагоны, 900-ден астам автокөлігі бар. Жылына орта есеппен 14 млн. хат тасиды. “Қазпошта” ҚР Ұлттық банкінің лицензиясына сәйкес теңгемен және шет ел валютасымен операциялар жүргізеді; пошта жөнелтілімдерін, жедел поштаны қабылдау, тасымалдау және жеткізу жөнінде кәсіпкерлік қызмет көрсетеді; Бағалы қағаздар рыногінде делдалдық қызметпен айналысады. ТМД елдерімен (Өзбекстаннан басқа) және алыс 14 шет мемлекетпен халықаралық пошта аударымы алмасылады.