32. Инфляция: мәні, себептері, түрлері.

Инфляция термині латынша- inflatio- қазақша- ісіну , қампаю дегенді білдіреді.Түңғыш рет Солтүстік Америкада 1861-1865 жылдардағы азамат соғысы кезінде пайда болып, айналымдағы қағаз ақшалардың тым көбейіп кету процесін білдірген.

Инфляция өндіріс процесінің бұзылуы, шаруашылық салаларының бір-бірімен үйлесімсіз дамуы және мемлекеттің эмиссиялық саясаты мен коммерциялық банктердің іскерлігінің икемсіздігі салдарынан туындайтын күрделі әрі көп факторлы құбылыс.

Сұраныс инфляциясы негізінен ақшалы факторларға байланысты туындайды, яғни айналыстағы ақша массасы өссе, соның нәтижесінде төлем қабілеті бар сұраныс та жоғары болады. Шығындар инфляциясы өнімге баға белгілеуде әсер ететін ақшасыз факторларға байланысты туындайды. Ол ең алдымен жалақы төлеуге шығындардың өсуі.

Дүниежүзілік тәжірібиеде инфляцияны мына шартты түрлерге бөледі:

- экономиканы қамтитын аумағына байланысты- жергілікті және әлемдік инфляция.

- жүру қарқынына байланысты- біркелкі (баға үнемі төмен қарқынмен өседі), үздіксіз және сатылы (бір қалыпты емес) инфляция.

- даму қарқынына байланысты- жылжымалы инфляция (ползучая), онда бағаның өсу қарқыны жылына орташа есеппен 5-10 %-тен аспайды; қарқынды инфляция (галопирующая)- онда бағаның өсуі орта есеппен 10 %-н 50%-ға дейін жетеді. Кейде бұл инфляцияның жоғарғы көлемін көптеген ғылыми әдебиеттер 100 % жеткізеді; ұшқыр иифляция (гиперинфляция)- онда бағаның өсуі жылына 100 %-тен асады; Халықаралық Валюта Қоры баға айына 50%-ға өссе, оны ұшқыр инфляцияның ішіндегі аса ұшқыры (супергиперинфляция) деп атайды. Егер инфляцияның өсуі жұмыссыздықтың өсуімен және өндірістің құлдырауымен ұштасса, ондай құбылысты «стагфляция» деп атайды.

инфляцияның тауар бағаларының өсуінен көрінуіне байланысты инфляцияны ашық және басыңқы деп бөледі.

33. Ұсыныс.Ұсыныс заңы. Ұсыныстың өзгеруіне әсер ететін факторлар.

Сатушылардың тарапынан болатын іс-әрекет ұсыныс деп аталады.

Ұсыныс- берілген бағада тауар өндірушілердің рыноққа шығара алатын тауарларының мөлшері.

Рыноктағы барлық сатушылардың бағаны өсіруге, сол арқылы көп мөлшерде тауар сатып, пайданы арттыруға ұмтылысы ұсыныс заңы арқылы сипатталынады.

Ұсыныс заңы- басқа жағдайлар тұрақты болғанда (ұсыныс көлеміне әсер ететін бағадан басқа факторлардың әсері қарастырылмайды), бағаның өсуі ұсыныстың көлемін арттырады немесе бағаның төмендеуі ұсыныс көлемін төмендетеді.

График бойынша Q – ұсыныс көлемі, Р – рыноктағы баға, S – ұсыныс қисығы. Баға P1-ден P2-ге өскенде, ұсыныс көлемі Q1-ден Q2-ге өседі. Ұсыныс пен баға арасындағы тура байланыс болғандықтан, ұсыныс қисығының көлбеуі жоғары бағытталған.

P

Ұсыныс қисығы.

Ұсыныс функциясы сызықтық болғандықтан, ұсыныс теңдеуі:

Qs = a + b * Р

Ұсыныс функциясының теңдеуі рыноктық баға (Р) мен ұсыныс көлемі (Qs) арасында тікелей байланысты көрсетеді. а және b параметрлері ұсыныстың бағалық емес факторлары. а мөлшері өзгергенде ұсыныс қисығы қозғалады, ал b мөлшері өзгергенде ұсыныс көлемі өзгереді.

Тауардың бағасы өскен сайын, сол саланың тартымдылығы артады, сол салада алынатын пайда өседі, бұл өндірісті ұлғайтуға мүмкіншілік береді.

Әрбір тауардың өзіне тән сұраныс пен ұсыныс қисықтары болады және көптеген факторлардың әсеріне ұшырайды.

Ұсыныс қисығының қозғалысын туындататын бағадан басқа факторлар: 1) тауар өндірісінің шығындар шамасы,яғни шығын жоғарылаған сайын ұсыныс көлемі төмен б/ды. 2) нарықтағы сатушылардың саны. Берілген тауарларды өндірушілер санының өсуі ұсыныс көлемінің өсуіне әкеледі. 3) басқа тауарлар бағасының өзгеруі.ұқсас бір тауар бағасының өзгеруі.екінші тауар ұсынысын бір уақытта өзгертеді.

4) Салықтар ж/е жәрдемақылар.салықтарды төмендету ж/е жеңілдіктерді қысқарту өндірістегі шығындарды азайтады ж/е ұсыныс жоғарылайды.