15. Ұйымның мақсаты мен миссиясы

Ұйым-алға қойылған мақсатқа жету барысында еңбектерін саналы түрде үйлестіретін адамдар тобы. Әрбір топ ұйым болып есептелуі үшін келесі сипаттамаларға ие болады:

• Осы топтың мүшесі ретінде кем дегенде 2 адамның болуы

• Топтың мақсатқа жетуі үшін топ мүшелерінің бірегей арнайы еңбек етуі

Мақсат дегеніміз топ алдындағы тұрған бірігіп еңбек етіп қол жеткізуге бағытталған нақты соңғы нәтиже. Мақсаттар стратегиялық,тактикалық немесе оперативті болып болып бөлінеді.

Мақсаттарға қойылатын талаптар:

• Нақтылай

• Қол жеткізерлі

• Анық

• Уақыт мерзімі анықталған

• Өлшемді

Миссия дегеніміз ұйымның жалпы мақсаты және сол ұйымның пайда болу себебін анықтайды. Миссия қоғамға бағытталғандықтан коммерциялық мақсатты көздемей әлеуметтік сипатта құрастырылады. С. Кузнецов бойынша миссияны анықтау кәсіпорынның қызметінің функционалдығының негізгі идеясын анықтайды, сонымен қатар кәсіпорынның бөлімшелерінің алдына нақты мақсаттарды қою.

И.П. Кислицын бойынша миссия дегеніміз - бұл кәсіпорынның болашақта қандай болу керек екенін көру дегенді білдіреді.

О.С. Виханский мен А.И. Наумов миссия дегеніміз - кең мағынада ұйымның өмір сүруі, тар мағынада ұйымның не үшін және қандай мақсатта құрылғанын, яғни миссия бұл ұйымның өмір сүру қажеттілігін көрсетеді және оның өзге ұйымдардан айырмашылығын көрсетеді деп санайды. Біз О.С. Виханский мен А.И. Наумовтың ойымен келісеміз, бұл ұғымның нақты және түсінікті мағынасын көрсетеді.

16.Мотивацияның күту және әділеттілік теорияларының тәжірибеде қолданылуы

Мотивация – бұл өзін ж/е басқаларды ұйымның мақсатына жету үшін қызметке оятатын процесс.Мотивацияның қазіргі кездегі теорияларын екі топқа бөлуге болады: мазмұндық ж/е процессуалдық. Процессуалдық теориялары адам әр түрлі мақсатқа жету үшін өз күш-жігерін қалай бөледі ж/е жүріс тұрыстың нақты бір түрін қалай талдайтынын талдайды. Мотивацияның процессуалдық теориясы 3-ке бөлінеді:

1) Күту;2) әділеттілік; 3) Портер Лоулер.Күту теориясы Теория мынадай қағидаға негізделеді: белсенді қажеттіліктің болуы адамдардың мақсатқа жетуінің бірден-бір себебі - мотивациясы болып саналмайды. Адам өзінің таңдап алған мінез-құлық типі өзін қанағаттандыратындығына және ойлаған мақсатына жеткізетіндігіне сенеді. Күту – бұл жеке адамның белгілі бір оқиға ықтималдығын бағалауы. Көпшілік адамдар, мәселен, жоғары оқу орнын бітіргеннен кейін жақсы жұмысқа араласатындығына және де егер жақсылап жұмыс істейтін болса қызметі жоғарылайтындығын күтеді.Мотивация күту факторының: «еңбек шығыны – нәтижелері», «күту – нәтижелер – көтермелеу» және «валенттілік» қызметі болып саналады. Еңбек шығыны тарапынан күту – нәтижелер - бұл жұмсалған күш-жігер мен алынған нәтиже арасындағы қатынас. Егер адамдар жұмсалған күш-жігер мен қол жеткен нәтижелер арасында тікелей байланыстың жоқтығын сезінсе, онда күту теориясы бойынша мотивация әлсірейтін болады. Мұндай өзара байланыстың жоқтығы жұмыскерлердің өзін-өзі дұрыс бағаламауынан, олардың даярлығының нашарлығының немесе дұрыс баулымаудан немесе жұмыскерлердің өзіне бекітілген міндетті орындауына жеткілікті құқық бермеуінен болуы мүмкін. Нәтижелер тарапынан күту – көтермелеу – қол жеткен нәтижелерге жауап ретінде нақты көтермелеуді немесе мадақтауды күтуі. Күту теориясындағы мотивацияны айқындайтын үшінші фактор – бұл валенттілік немесе мадақтаудың не көтермелеудің құндылығы. Валенттілік – белгілі бір көтермелеуге ие болғаннан кейін пайда болатын қанағаттану немесе қанағаттанбау дәрежесі. Әртүрлі адамдарда қажетсіну мен мадақтауды қабылдауы түрліше болғандықтан, қол жеткен нәтижеге жауап ретінде нақты көтермелеу, кейде сол адамға ешқандай бағалы болмауы мүмкін. Егер валенттілік төмен, яғни адам үшін көтермелеу құны шамалы болса, онда күту теориясы бойынша мұндай жағдайда еңбек әрекетінің мотивациясы әлсірейтін болады. Егер жоғарыда айтылған 3 фактордың мәні шамалы болса, онда мотивация әлсіз, еңбек нәтижесі төмен болады. Жұмыс күшінің мотивациясын күшейтуде күту теориясының практикалық маңызы бар. Әртүрлі адамдардың қажетсінуі түрліше болғандықтан, олар нақты көтермелуді түрліше бағалайды. Демек, ұйым басшысы ұсынатын көтермелеуін салыстыруы тиіс. Күту теориясы адамның белгілі таңдап алған іс-әрекет типі оны қанағаттануға және күткен жетістіктерге жетуіне мүмкіншілік береді дегеннен туындайды. Бұл теория бойынша, мотивация бірге қосылған үш фактордың ықпалының нәтижесі –« еңбек шығыны-нәтиже» қатысты күту (3-Р); «нәтиже-сый» қатысты күту (Р-В) және валентность немесе мадақтаудың бағалылығы. Бұл жерде валентность деп мадақтаудың туған болашақ қанағаттану немесе қанағаттанбау дәрежесі, ал мадақтау ( марапаттау) деп адам нені өзі үшін бағалы есептейді деп, соны айтамыз. Егер осы үш фактордың біреуі аз болса мотивация әлсіз болып жұмыс нәтижесі төмен болады. Бұл үш фактордың қатынасын келесідей көрсетуге болады:Мотивация –(3-Р) * (Р-В) * валенттілік.

Әділеттілік теориясы Адамдар өздеріне көрсетілген марапат пен жұмсалған күш жігердің арасындағы қатынасты субъективті түрде айқындайды да, дәл осындай жұмыс атқарған адамдарға көрсетілген марфапатпен салыстырады. Салыстыру әділетсіздікті көрсетсе, психологиялық жағынан қысымшылық көргенін біледі. Адамдар өз еңбегінің әділетсіз бағаланғанын байқаса, еңбек өнімділігін бірден төмендетеді. Бұл теория бойынша адамдар жұмсаған күш- жігеріне тиісті көтермелеуді субьективті бағалап, осы тектес жұмысты басқа адамдар қалай қабылдайтындығын салыстырады. Олар көтермелеуді әділетсіз бағалаған жағдайда психологиялық шиеленіс пайда болады. Тұтастай алғанда, егер адам өз еңбегі дұрыс бағаланбады деп санаса, онда ол күш жігерін жұмсауын кемітеді. Егер ол өз еңбегін асыра бағалады деп санаса, онда ол керісінше күш жігерін жұмсауды бұрынғы деңгейде қалдырады немесе тіпті арттыра түседі.Әділеттілік теориясы бойынша адамдар жұмсаған шығындарына қарай алған мадақтау мөлшерін өз тұрғысынан бағалайды және оны ұқсас жұмысты атқаратын адамдармен салыстырады. Егер әділетсіздік көрініп, екі жұмысшының бірдей жұмысы үшін әр қалай сый алатын болса, онда пайда болған шиеліністі және дисбалансты жоюға көңіл бөлу қажет. Болмаған жағдайда, мұндай дисбалансты жою үшін жұмысшы өз бетімен еңбекке селқос қарай бастайды.