13. Делегирлеу,өкілеттілік,жауапкершілік түсініктері

Ұйымның жоспарлары жүзеге асуы үшін адам ұйым мақсатынан туындайтын белгілі тапсырмаларды орындаулары тиіс. Бұл үшін басшылық адамдар мен тапсырмаларды сипаттайтын негізгі айнымалылардың сәйкестенуінің тиімді әдісін тапқаны жөн.

Ұйымдастыру – ұйымның мақсаттарына жету үшін қызметкерлерге тиімді жұмыс істеуге мүмкіндік беретін кәсіпорынның құрылымын құру процесі. Ұйымдастыру процесінің негізгі екі аспектісі бар:

-көзделген мақсаттар мен стратегияларға байланысты ұйымдастыруды бөлімшелерге бөлу;

-Жоғары өндірісті жұмыс істеушілердің төменгі деңгейімен байланыстыратын және міндеттерді бөлу мен үйлестіру мүмкіндігін қамтамасыз ететін өкілеттіктердің қарым-қатынастары.

Делегирлеу өзіне қабылдайтын тұлғаға міндеттер мен өкілеттіктерді беру. Ол ұйымдастырудың барлық мақсаттарына жету үшін орындалуға тиісті қызметкерлер арасындағы міндетті басшылықтың көмегімен бөетін құрал болып табылады.

Жауапкершілік мойнында бар міндеттемелерді орындау және оларды қанағаттандырарлықтай шешуге жауап беру деген сөз. Басшы жауапкершілікті бағыныштысына жүктей салып, өзі жауапкершіліктен кете алмайды.Мысалы,сауда агенті өзінің жылға арналған жоспарлы міндеттерін орындамаса және соның нәтижесінде өткізу бөлімі өз жоспарын орындай алмаса,сауда агенті емес өткізу бөлімінің басшысы коммерциялық директор алдында жауапты болады.

Өкілеттіктер ұйымның ресурсын пайдалану құқығын шектеу және кейбір қызметкерлердің күш жігерін белгілі бір міндетті орындауға бағыттау болып табылады. Өкілеттіктер әл сол сәтте орын алып отырған жеке тұлғаға емес,қызмет орнына тапсырылады.Мысалы:Әскерилерде честь жеке тұлғаға емес,шеніне қарап беріледі.

Ұйымдастырудың екі концепциясы бар:

-Классикалық тұжырымдамаға сәйкес өкілеттіктер ұйымның жоғарысынан төменге қарай беріледі.

-Өкілеттіктерді қабылдау тұэжырымдамасы. Бағыныштының басшының талаптарын қабыл алмауға құқы бар.Барнардтың пікірі бойынша бағынышты басшының өкілеттігін қабылдамаса,онда өкілеттіктерді беру болмайды.

14. Еңбек бөлінісі мен құрылымының байланысы

Еңбек бөлінісі – еңбек қызметі түрлерінің ара жігін ажырату. Еңбек бөлінісі еңбекті ұйымдастыру жүйесінде қалыптасады. Өндірістің тиімділігін арттырудың тұрақты қолданыстағы факторы болып табылады. Негізгі 3 түрге бөлінеді:

• жалпы қоғамдық өндіріс ауқымында қалыптасатын жалпы еңбек бөлінісі;

• түрлі салалар мен өндірістер арасында орын алатын жеке еңбек бөлінісі;

• жекелеген кәсіпорындар мен бірлестіктер, қызметкерлер арасында орын алатын жеке-дара еңбек бөлінісі

Сонымен қатар аумақтық, халықаралық еңбек бөлінісі де болады. Кәсіпорындарда:

• қызметкерлердің өндірістік-шаруашылық қызметтерге қатысуына, орындалатын міндеттердің сипатына, өндірістік үдеріске қатысуына қарай атқарымдық еңбек бөлінісі;

• еңбек үдерісінің технологиялық жағынан бір текті жұмыс түрлері бойынша саралануына негізделген технологиялық еңбек бөлінісі;

• қызметкерлерді кәсібі (мамандығы) және біліктілік деңгейі (разрядтар, санаттар) бойынша бөлетін кәсіптік-біліктілік еңбек бөлінісі.

Қоғамдық еңбек құрылымы деп отырғанымыз, аз мерзімде экономикада әр қилы факторлар ықпалымен, қоғамдық еңбек бөлінісі мен қоғамдық ұдайы өндіріс пропорцияларын сипаттайтын салалардың арақатынасы. Қоғамдық ұдайы өндірістің пропорциялары өндірістің әр қилы элементтері мен бөліктерінің калыптасқан арақатынасы және ұдайы өндірістік процестің жеке фазаларының, факторларының, салаларының т. б. арасындағы езара байланыс пен өзара тәуелділікті сипаттайды