11.Құқықтық қатынастардың субьектілері мен обьектілері.

1). Құқықтық қатынастың субъектісі - жеке адам және заңды тұлғалар. ҚР-ның азаматтары, басқа елдердің азаматтары,сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар (апатридтер), жеке тұлғадар болып ұғынылады. Қатынастың субъектісі болу үшін олардың құқықтық қабілеттілігі және әрекеттілігі қалыптасуы керек.

Құқықтық қабілет – құқыққа,бостандықтар мен міндеттерге ие болу қабілеті. Мұндай қабілеттілік адам туғаннан пайда болып,ол өлгенде барып жойылады.

Әрекеттілік – адамның өз әрекеті мен құқығын пайдалана алу және оны жүзеге асыру,өзі үшін міндеттер тудырып, оларды орындау қабілеті.Әрекеттіліктің басты шарты кәмелеттік немесе құқықтық нормадағы белгілі жасқа толу болып табылады.

Заңды тұлғалар: мемлекет,мемлекеттік аппарат – мекемелер,лауазымды тұлғалар, қоғамдық бірлестіктер,одақтар мен ұйымдар,ұжымдар заңды түрде құрылып бекітілсе,тіркелсе толық түрде құқықтық және әрекет қабілеттілігі бар адам деп саналады.

2). Құқықтық қатынастың объектісі (заты)- қоғамдағы көп түрлі,көп салалы саяси,экономикалық, әлеуметтік,мәдениеттік,қылмыстық,азаматтық,әкімшілік, еңбектік және т.б. қарым-қатынастар.Материалдық дүние-заттар, рухани шығармашылықтың өнімдері, жеке мүліктік емес игіліктер,құқық субъектілерінің мінез-құлқы және құқық қатынастарының нәтижелері- құқық қатынастарының объектілері.

12.Субъективті құқық және заңдық міндет.

Субъективтік құқық – құқықтық қатынастардағы субъектілердің екі жақты мүдде-мақсаттарының орынддалуы. Субъективтік құқықтың алдындағы негізгі мақсаттар: бірінші- қатынастың күрделі мақсатын толық орындау; екінші- көрсетілген іс-әрекетті дұрыс орындау; үшінші- міндеттердің дұрыс орындалуын қамтамасыз ету; төртінші- егерде дұрыс орындалмаса сот арқылы орындату. Бұл әрекет екі жақты субъектілердің құқығы. Оған ешкім кірісе алмайды.

Заңдық міндеттер – субъективтік құқықтар бар жерде заңды міндеттер де болады. Бұл екеуі бір-бірінсіз өмір сүре алмайды, себебі,қатынастардың көпшілігінде екі жақты субъектілердің құқықтары бар және соған сәйкес екі жақты субъектілердің міндеттері де бар. Заңды міндеті бар тұлға оны өз еркімен орындамаса, мемлекеттің мәжбүрлеу күші қолданылады. Мысалы, ата-ана өз баласын асырап,бағып,тәрбиелеуге міндетті. Егер бұл міндетін орындамаса, заңда белгіленген шара қолданылады. Міндет заңды тұлғаларға да жүктеледі.

13.Құқық бұзушылықтың түрлері.

Құқықты бұзудың объективтік және субъективтік жақтары болады. Объективтік жағы- нормативтік кесімге келетін қарсы іс-әрекет және оның зияны; теріс қылық пен зиянның арасындағы байланыс. Субъективтік жағы- теріс қылық жасаған адамның есінің дұрыстығы, оған қоса әрекет қабілеттігі болуы.

Құқық бұзушылық теріс қылық және қылмыс болып бөлінеді.

Теріс қылық құқықтың саласына сәйкес бірнеше түрге бөлінеді: әкімшілік теріс қылық, азаматтық және тәртіптілік теріс қылықтар.

Қылмыс – өте зиянды, қауіпті құқықбұзушылық. Сондықтан оған қарсы өте қатаң жауапкершіліктің түрлері қолданылады. Құқық бұзып,кінәлі болған субъектіге мемлекет өзінің мәжбүрлеу шарасын қолданады. Ол бойынша кінәлі субъектінің жеке өз басы мүліктік шектеуге ұшырайды немесе ұйымдық сипаттағы қысым мен шектеуге түседі. Заң бойынша жауаптылықтың 2 түрі болады: айып төлеу және құқықты бұзуды түзету. Айып төлеу әкімшілік немесе тәртіптік теріс қылық жасағанда қолданылады. Құқық бұзуды түзету – жауаптылығы бұзылған құқықтық норманы еріксіз қалпына келтіруге мәжбүр ету.

Заң алдындағы жауаптылық тек құқықбұзушылық болған жағдайда ғана туындайды. Жауапқа тартылушы тұлға мемлекеттің мәжбүрлеу шарасы тек қана құқық бұзушылықтың бар екендігі анықталғанда және ол заңға сәйкес келсе ғана мойын ұсынуға құқылы. Жауапқа тартылушы адам өзін заңсыз түрде жауапқа тартудан қорғауды талап етуге құқылы. Егер лауазымды тұлғалар жауапқа тартудың процессуалдық ережелерін бұзса немесе оған нұқсан келтірсе, олар жауапқа тартылуға тиісті.