9.Құқықтық қатынастардың құрамы.

Құқықтық қатынастың құрамы 4 элементтен тұрады:

1). Құқықтық қатынастың субъектісі- жеке адам және заңды тұлғалар. ҚР-ның азаматтары, басқа елдердің азаматтары,сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар (апатридтер), жеке тұлғадар болып ұғынылады. Қатынастың субъектісі болу үшін олардың құқықтық қабілеттілігі және әрекеттілігі қалыптасуы керек.

Құқықтық қабілет – құқыққа,бостандықтар мен міндеттерге ие болу қабілеті. Мұндай қабілеттілік адам туғаннан пайда болып,ол өлгенде барып жойылады.

Әрекеттілік – адамның өз әрекеті мен құқығын пайдалана алу және оны жүзеге асыру,өзі үшін міндеттер тудырып, оларды орындау қабілеті.Әрекеттіліктің басты шарты кәмелеттік немесе құқықтық нормадағы белгілі жасқа толу болып табылады.

Заңды тұлғалар: мемлекет,мемлекеттік аппарат – мекемелер,лауазымды тұлғалар, қоғамдық бірлестіктер,одақтар мен ұйымдар,ұжымдар заңды түрде құрылып бекітілсе,тіркелсе толық түрде құқықтық және әрекет қабілеттілігі бар адам деп саналады.

2). Құқықтық қатынастың объектісі (заты)- қоғамдағы көп түрлі,көп салалы саяси,экономикалық, әлеуметтік,мәдениеттік,қылмыстық,азаматтық,әкімшілік, еңбектік және т.б. қарым-қатынастар.Материалдық дүние-заттар, рухани шығармашылықтың өнімдері, жеке мүліктік емес игіліктер,құқық субъектілерінің мінез-құлқы және құқық қатынастарының нәтижелері- құқық қатынастарының объектілері.

3). Субъективтік құқық – құқықтық қатынастардағы субъектілердің екі жақты мүдде-мақсаттарының орынддалуы. Субъективтік құқықтың алдындағы негізгі мақсаттар: бірінші- қатынастың күрделі мақсатын толық орындау; екінші- көрсетілген іс-әрекетті дұрыс орындау; үшінші- міндеттердің дұрыс орындалуын қамтамасыз ету; төртінші- егерде дұрыс орындалмаса сот арқылы орындату. Бұл әрекет екі жақты субъектілердің құқығы. Оған ешкім кірісе алмайды.

4). Заңды міндеттер – субъективтік құқықтар бар жерде заңды міндеттер де болады. Бұл екеуі бір-бірінсіз өмір сүре алмайды, себебі,қатынастардың көпшілігінде екі жақты субъектілердің құқықтары бар және соған сәйкес екі жақты субъектілердің міндеттері де бар. Заңды міндеті бар тұлға оны өз еркімен орындамаса, мемлекеттің мәжбүрлеу күші қолданылады. Мысалы, ата-ана өз баласын асырап,бағып,тәрбиелеуге міндетті. Егер бұл міндетін орындамаса, заңда белгіленген шара қолданылады. Міндет заңды тұлғаларға да жүктеледі.

10.Құқық бұзушылықтың ұғымы және құрамы.

Құқық бұзушылық- құқыққа қарсы,қоғамға қайшы тұлғаға зиянды, қауіпті, кінәлі, жазаланатын әрекет немесе әрекетсіздік.

Құқық бұзудың өзіне тән ерекшеліктері:

• Нормативтік актілерді дұрыс орындамау;

• Қоғамға,тұлғаға қауіпті,кінәлі іс-әрекет;

• Қоғамдық тәртіпке,мақсатқа зиян келтіру;

Құқықты бұзушылықтың құрамы 4 бөлімнен тұрады:

1. Құқықты бұзудың объектісі – құқық арқылы реттелетін, қорғалатын қоғамдық қатынастардың түрлері. Бұл құқықбұзушылықтың неге бағытталғандығын көрсетеді.

2. Құқық бұзудың субъектісі – бұл осы әрекетті немесе әрекетсіздікті жасаған құқықтық әрекетқабілеті бар жеке немесе заңды тұлғалар, әлеуметтік ұйымдар.

3. Объективтік жағы – бұл тұлғаның жасаған құқықбұзушылығы және оның зияны, салдары.

4. Субъективтік жағы – бұл тұлғаның өз әрекетіне(қасақана және абайсыздықтан) және оның салдарына деген субъективтік қатынасын сипаттайтын белгілерінің жиынтығы. Бұл жерде басты категория кінә болып табылады.