Қазақ гуманитарлық заң университеті

Халықаралық құқық және халықаралық қатынастар жоғары мектебі

Жалпы тіл білімі және аударма ісі кафедрасы

Ғылыми өзіндік жұмыс

Тақырыбы: Ғаламның тілдік бейнесіндегі «Қазақ әйелі» концепцісі 

Орындаған: АІ(101) студенті А.Ж. Рысбек

Тексерген: ф.ғ.к Б.Б. Динаева

Астана 2012

1. Мазмұны

2. Кіріспе..........................................................................................................3-5

3. Ғаламның тілдік бейнесіндегі ‘Қазақ әйелі’концепцісі

4. 1.1Қоғамындағы «әйел» концептісінің сипатталуы....................................5-6

5. 1.2«Қазақ әйелі» концептісіне қатысты киім атауларының лингвомәдени сипаты..........................................................................................................6-8

6. 1.3«Қазақ әйелі» концептісіне қатысты зергерлік бұйымдарды білдіретін лингвомәдени сипаты.................................................................................8-12

1.4«Қазақ әйелі» концептісіне қатысты салт-дәстүрлердің этномәдени

7. сипаты..........................................................................................................12-15

8. 2.«Қазақ әйелі» концептісіне байланысты мақал мәтелдер мен қанатты сөздер........................................................................................................16-18

9. 2.1М.Шахановтың өлеңдеріндегі «қазақ әйелі» концептісінің көрінісі.......................................................................................................18-26

ҚОРЫТЫНДЫ ............................................................................................27-29

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ....................................................30-32

Кіріспе

Жұмыстың жалпы сипаттамасы

Зерттеу тақырыбының өзектілігі . Қазіргі таңда тіл - ол таным кілті болып саналады. Егер тілдің байлығын қарастыратын болсақ бұл жерде біздің есімізге түсетін ол – копцепт. Концепт - явление того же порядка, что и понятие. По своей внутренней форме в русском языке слова концепт и понятие одинаковы: концепт является калькой с латинского conceptus «понятие», от глагола concipere «зачинать», т.е. значит буквально «понятие, зачатие»; понятие от глагола пояти, др. рус. «схватить, взять в собственность, взять женщину в жены» буквально значит, в общем, то же самое.В настоящее время они довольно четко разграничены.Концепт и понятие - термины разных наук; второе употребляется главным образом в логике и философии, тогда как первое, концепт, является термином в одной отрасли логики - в математической логике, а в последнее время закрепилось также в науке о культуре, в культурологи, и является главным термином нашего Словаря. . Сонымен концепт - дегеніміз белгілі бір кұбылыстың немесе белгілі бір заттың ұғымы.Ғалымдардыңдың зерттеулерінде бізге жиі кездесетін махаббат, қыз, еркек, бақыт, тағдыр, өмір,өлім және т.б. концептілердің мазмұны көрсетіліп, олар әр қырынан қарастырылған.

Ал мәңгілік зерттеудің шегіне жетпейтын ауыз толтырып айта беретін, өшпейтін концепттің бірі – әйел. Қазақ әдебиетінде көркем шығармаларда әйел концептісін зерттеп көрсеткен. Әйел – ибалы, инабатты,шыдамды, көркіне көз тоймайтын, еңбекқор, парасатты, суйіспеншілігі мол, қайратты, ертеңін ойлай білетін, кішіпейіл, саң ғасырлық рухани құндылықтарымызды, бесік жырымен туған тілімізді аялаулы ақ сүті арқылы берілген аса қадірлі де қамқоршымыз, ақ жаулықты аналарымыз. Қазіргі таң мен өткен тарихымызға көз жүгіртіп қарасақ әйелдің алатын орны, мәртебесі мен рөлі ерекше. Осымен байланысты ұлттың болмыс-бітімі, дүниетанымы,дүниеге көзқарасы мен рухани құндылықтарына сәйкес әйелдің өзіндік табиғатын, қоғамдағы, отбасындағы, әлеуметтік топтардғы, жіктердегі қызметмен анықтау мәселесін біздің ұлттық таным қорымызда тіл арқылы жинақталған әйел концептісі арқылы дәлелдеудің мәні мен өзетілігі ерекше. Оның өміршеңдік сипатына сәйкес қазіргі қоғамындағы «қазақ әйелі» концептісінің дамуы,өрістеуі, гүлденуі, өзіндік бір мәртебе алуының, жаңару үрдісін анықтау зерттеу жұмысының негізгі болып табылады және осы концептінің өзектілігіде айқындалады.

Зерттеу нысаны. Қазақ халқының танымындағы «әйел» концептісіне қатысты атаулар,қазақ әйелінің дүние танымы, өзіндік бір ойы, психологиясы, мәдени –құндылықтыры,тәрбиесі, қоғамдағы мәртебесі мен рөлі, өзіндік бір индивидуалдық қасиеттері, көптеген ерекшеліктерін тануға қазақ мәдениетіндегі орнын білуге мүмкіндік беретін тілдік бірліктер, тұрақты сөз тіркестер көптік мағыналы бірліктер, халықтың санасында қалыптасқан түсініктер мен белгілі бір мағынасы бар ғылымдар, қазіргі көркем мәтіндердегі және т.б. зерттеулерде «қазақ әйелі» концептісін дәлелдейтін деректерді айқындау.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері.Қазіргі әлеуметтенген қазақ әйелдерінің қоғамадағы мәртебесі мен рөлі және олардың атқаратын қызметі. Оны сипаттайтын жалпы тілдегі күллі деректерді лингвомәдени бағытта айқындау және осы мақсаттарды алға қойып, орындалатын міндеттер:

- қазақ әйеліне қатысты мақал-мәтелдер, теңеу, метафора, символдардың мазмұнындағы концептілік өрісті анықтау;

- көркем мәтіндердегі, топонимдердегі, т.б. «қазақ әйелі» бейнесін сипаттайтын деректерді концептілік жүйеде жинақтау.

Зерттеу жұмысының дереккөздері. Халық ауыз әдебиеті мұралары, күллі әлемге танылған ақын-жазушылардың көркем туындылары, фразеологиялық, түсіндірме, паремиологиялық т.б. сөздіктер мен оқулықтар.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен нәтижелері:

Зерттеудің негізгі жаңалығы – «қазақ әйелі» концептісін қазіргі замандағы «қазақ әйелдері» мен инабаттылығы мен ақылдықтарынан тарихта белгілі бір өзіндік орны бар ақын – жазушыларымыздың шығармаларындағы «қазақ әйелінің» концептцісінің бірлігі ретінде қарастыру:

- «қазақ әйелі» концептісінің аясына кіретін сөздер, көркемдік мәтіндер, мақал-мәтелдердің мағыналары айқындалып, олардың мазмұндық мәнін ашу арқылы қазақ халқына тән дүниенің тілдік бейнесі көрсетілді:

- қазіргі заманға сай тәжірибе әдісін қолдану арқылы қазіргі ұрпақ санасындағы «қазақ әйелі» туралы қалыптасқан ұғым-түсініктер, ұлттық стереотиптер анықтау.