Тақырып 13. Сақтандыру компаниялары және қорлары

Қаржы нарығының аса маңызды делдалы – сақтандыру ком­паниясы. Сақтандыру нарығында сақтандыру қорын қалыптас­тыру және қолдану процесі жүзеге асырылып, экономикалық қатынастар пайда бола отырып, жеке, топтық және ұжымдық қызығушылықтар (мүдделер) туады.

Сақтандыру компаниясы сақтандыру қорының қызмет етуі­нің тарихи анықталған қоғамдық формасы болып табылады. Нарықтық экономикаға өту, оның рөлін, ұйымдық құрылымын және экономикалық қатынастар жүйесіндегі орнын анықтайды. Ол елдің шаруашылық өмірінің толық құқылы субъектісіне айналады.

Сақтандыру компаниясы – коммерциялық ұйым, ол өзінің қызметін лицензия негізінде сақтандыру келісім-шарттарын жасау және орындау бойынша жүзеге асырады. Қазақстанда сақтандыру ұйымдары, олардың құрылтайшылары мен акцио­нерлері заңды және жеке тұлғалар, Қазақстан Республикасының резидент және резидент емес тұлғалары болып табылатын ак­ционерлік қоғам формасында құрылады. Сақтандыру ұйымы­ның құрылтайшысы мемлекет те бола алады, бірақ, ол тек Қа­зақстан Республикасының Үкіметі ретінде ғана болады. Соны­мен қатар, жарғылық капиталының 50%-нан астамы мемлекет меншігіндегі ұйымдар құрылтайшылар және акционерлер бола алмайды.

Сақтандыру компаниясының жарғылық капиталы тек қана ұлттық валютада төленеді. Сонымен қатар, мұнда тартылған акция мен қарыздық қаражаттарды қолдануға тиым салынады. Оның құрылуына рұқсатты Қазақстан Республикасының қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жө­ніндегі Агенттігі мынадай қажетті құжаттарды ұсынғаннан кейін береді:

• сақтандыру ұйымын құруға рұқсат алу үшін өтініш;

• құрылтайшылық құжаттар;

• сақтандыру ұйымын құру туралы шешім;

• құрылтайшылар туралы мәліметтер және т.б.

Сақтандыру қызметін жүзеге асыруға лицензия алу үшін, Агенттікке мынадай құжаттарды ұсыну қажет:

• лицензия беру туралы өтініш;

• нотариалды куәландырылған мемлекеттік тіркеу және статистикалық карта туралы көшірме куәліктер;

• нотариалды куәландырылған құрылтайшылық құжаттар­дың көшірмелері;

• жарғылық капиталдың минималды көлемін толық тө­ле­генін растау және меншік капиталы көлемі бойынша минималды талаптарды орындауы туралы құжаттар;

• басқару қызметіндегі жұмысшылар туралы мәліметтер;

• сақтандыру ережелері;

• ішкі аудит қызметі туралы ереже.

Сақтандыру ұйымдары өз ресурстарын сақтандыру жарна­лары есебінен қалыптастырады және жинақталған қаражаттарды инвестициялық салымдарды жүзеге асыруға бағыттайды. Қазақ­станда сақтандыру компанияларының инвестициялық портфелін диверсификациялануын шектеу бойынша нақты талаптар бар, онда бағалы қағаздардың қандай түрлерінде салымдарға лимит­тер бар екендігі көрсетілген.

Сақтандыру компаниясына тән ерекшеліктердің бірі – қара­жаттарды тартудың ерекше формасы – сақтандыру полисін сату. Олар алынған табысты біріншіден, басқа компаниялардың обли­гациялары мен акцияларына және мемлекеттік бағалы қағаздар­ға салады. Сонымен қатар, олар мемлекет пен кәсіпорындарға ұзақ мерзімді несиелер береді.

Қазақстан Республикасы аумағында сақтандыру ұйымдары «өмірді сақтандыру» және «жалпы сақтандыру» салалары бо­йынша лицензия негізінде жұмыс істейді. «Жалпы сақтандыру» саласындағы қызмет «өмірді сақтандыру» саласындағы қызмет­пен бірлесе және кездейсоқ жағдайлар мен ауруларды, меди­циналық сақтандыруды қоспағанда, жинақтаушы сақтандыру формасында жүргізіле алмайды.

Негізгі қызметтен басқа сақтандыру ұйымдары мынадай қызметтерді орындайды:

• инвестициялық қызмет;

• жинақтаушы сақтандыру келісім шартына сәйкес қарастырылған сома шегінде өзінің сақтанушыларына займдар беру;

• сақтандыру ұйымдарының қызметін автоматтандыру үшін ерекше бағдарламалық қамтамасыз етуді сату;

• сақтандыру бойынша арнайы әдебиеттерді сату;

• өзінің қажеттіліктері үшін алдын-ала сатып алынған немесе сақтандыру келісім-шартының қорытындысына байланысты өзінің иелігіне түскен мүлікті жалға беру немесе сату;

• сақтандыру бойынша консалтинг;

• сақтандыру немесе қайта сақтандыру облыстарында біліктілікті жоғарылату мақсатында оқытуды ұйымдастыру және жүргізу;

• сақтандыру агенті ретінде сақтандыру делдалы.

Сақтандыру ұйымдарының қызметін қадағалауды төлем қа­білеттілігі мен қаржылық тұрақтылық нормативтерінен тұратын осы ұйымдар үшін пруденциалдық нормативтерді бекіту жолы­мен Қазақстан Республикасының қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау бойынша Агенттік жүзеге асырады. Сақтандыру ұйымдарының жеке келісім-шарттары бо­йынша максималды міндеттемелер көлемі қызмет етуші сақ­тандыру келісім-шарттары бойынша өз міндеттемелерін орын­даумен байланысты сақтандыру төлемдерін жүзеге асыру үшін ғана берілген меншік капиталы мен сақтандыру резервтері сомасының 10%-ынан аспауы керек.

Сақтандыру ұйымдары сақтандырушылар одақтары мен ас­социацияларына біріктірілуі мүмкін. Қазақстан Республикасын­да әдістемелік және ұйымдастыру ақпараттарын беру, сақтан­дыру бойынша нормативтік және заңды актілер жобаларын да­йындауға қатысу, сақтандыру қызметкерлерінің біліктілігін жоғарылатуға арналған семинарлар мен курстарды ұйымдас­тыру, сақтандырушылардың қаржылық тұрақтылығын нығайту бойынша ұсыныстарын құрастыру және т.б. үшін сақтанушылар Одағы құрылған. Бірақ, қазіргі уақытта Ресейде көптеген компанияларды біріктіретін 50 кәсіби салалық одақтар мен ассо­циациялар қызмет еткенде, Қазақстанда тек сақтандыру ұйымда­рының бір ғана кәсіби одағы қызмет етеді. Олардың көбісі мамандандырылған, мысалы медициналық сала сақтандырушы­ларын ғана біріктіреді. Ел ауқымында сақтанушылардың қызы­ғушылықтарын бейнелейтін негізгі ұйым құрамында 350 сақтан­дыру компаниясы ретінде Бүкілресейлік сақтандырушылар ода­ғы болып табылады.

Қазақстанның сақтандыру ұйымдарын филиалдар, өкілдіктер және еншілес компаниялар құруы мүмкін.