25.Мәжбірлеуге және марапаттауға негізделген билік нысандары. Олардың кемшіліктері.

Мәжбүрлеуге негізделген биліктыің бұл формасы қорқыту немесе үрейлендіру арқылы ықпал етеді. Бұл билік түрі қызметкердің белгілі бір қажеттіліктері болып және де ықпал етуші адам осы қажеттегі қанағаттандыруға мүмкіндігі бар екендігін білген жағдайда орын алады. Яғни көбінесе қызметкерлер жұмыс орнынан айырып қалуға жалақысының төмендеуіне немесе басқа да жағдайлардан қорқақтайды.Сондықтан бағынушы басшы тарапынан өзіне ықпал етуге мүмкіндік береді. Осы билік түрінің кемшіліктері:

Қорқыту немесе үрейлендіру,қазіргі кезеңде таза күйінде жиі қолдануға келмейді. Себептерінің бірі мотивацияның төмендеуі. 2-сі билік түрінің қымбаттылығы. Бұл билік түрін жүзеге асыру үшін тиімді бақылау жүйесін қалыптастыру қажет. Ал ондай жүйе қымбатқа түседі.

Марапаттауға негізделген билік түрі:

Бұл билік түрі оң немесе дұрыс ықпалды күшейту арқылы әсер етеді. Марапаттау ежелден келе жатқан және жиі қолданылатын ықпал ету түрі болып табылады. Бағынушы мұндай ықпал етуден бас тартпайды,керісінше мотивациясы арта түседі. Оның есебін қызметкер өзіне берілген тапсырманы толық көлемінде және мерзімінде орындаған жағдайда оған марапат берілуіне сенімді.

Кемшіліктері:

• Басшының қызметкер жұмысына марапаттау тағайындау үшін қолданылатын ресурстарның шектеулі болуы

• Қызметкердің жұмыс нәтижесінің алатын марапат түрі қаншалықты бағалы екенін айқындау қиындығы

• Марапат түрлерінің жиі қолдану қиындығы. Яғни қызметкерлердің марапатқа үйреніп қалуы.

26. Сараптау, эталонды және заңды билік нысандары. Олардың кемшіліктері

Бұл билік формасы (сараптау) салихалы сенім арқылы әсер етеді. Бұл жағдайда бағынышты адам өз басқарушысының белгілі бір проблема бойынша ерекше біліктілігі бар екендігіне сенім артады. Осыған байланысты бағынушы басшы тарапынан өзіне ықпал жасауға қабілетті болады. Басшы өз саласында неғұрлым жоғары жетістіктерге ие болса, онын бағыныштыға ықпал дәржесі де соғұрлым жоғары болады. Ықпал етудің мінез құлқы немесе тартымды болатындығы соншалық, орындаушылар соған еліктеуге, сондай ақ басшы болуға тырысады.

Сараптау билігінің кемшілігі:

Басшы өз саласында білікті маман болғанымен менеджер ретінде аса білікті болуы мүмкін. Егерде басшы сарапшы маман ретінде бір жағдайда қателік жіберсе, келесі жағдайларда бағыныштының оған деген сенімі төмендеуі мүмкін. Сонымен қатар бұл билік түріне негізделетін басшы бағыныштылар алдында авторитет жинауға көр уақыт жұмсайды.

Заңды билік ең жиі қолданылатын билік түрі. Биліктің бұл формасы ұйым ішінде қалыптасқан дәстүрлер арқылы ықпал етеді. Ұйым ішіндегі қалыптасып қалған мінез құлық нормалары, құндылықтар тарихы және дәстүрлері негізінде бағынышты басшыға өзі қызметкер болғандықтан, ал басшы басқарушы болғандықтан бағынуы тиіс деген ұғымға негізделеді. Дәстүрлер ресми ұйымдарға аса маңызды басқарушы өзінің функционалдық міндеттеріне сәйкес марапаттауға немесе жазалауға құқығы бар. Сонымен қатар бағыныштылар басшыға ол заңды басшы болғандықтан бағынады.

Заңды биліктің кемшіліктері:

1. Басшы өз лауазымына сәйкес келмеген жағдайда бағыныштыға ықпал ету қиынға түседі;

2. Дәстүрлер ұйым жұмысына кері әсерін тигізуі мүмкін.