20. Бақылау үрдісінің мәні мен кезеңдері. Рұқсат етілетін ауытқулар көлемі (масштабы)

Бақылау – ұйымды да қызметкерлерді де шығыннан алдын ала қорғау үшін бағытталады. Бақылау дегеніміз ұйымның өз мақсатына жетуін қамтамасыз ететін процесс. Ол қолда не барын және не болуы керектігін ұдайы салыстырады. Оның мақсаты түзеу мен алдағы уақытта қайталанбауы үшін қателер мен жаңылысуларды атап өту.

Бақылаудың функцияларының бірі –дағдарсты ахуалдың пайда болуын болдырмау.Бақылау процесі үш кезеңнен тұрады:

1. Стандарттар мен критерийлерді белгілеу.

2. Нақты нәтижелерді стандарттар және критерийлермен салыстыру.

3. Қажетті түзетулерді белгілеу және қабылдау.

1. Стандарттар мен критерийлерді белгілеу кезеңінде бақылауда пайдаланылатын барлық стандарттар ұйым стратегиясы мен мақсаттарына орай таңдалуы тиіс. Нәтижелі көрсеткіштер көбінесе сандық өлшеммен беріледі. Яғни, стандарт дегеніміз бұл жағдайда қол жеткізуге қажетті жоспарланған нақты мақсаттар. Стандарттар түрінде қолданылатын мақсат уақыт мерзімі мен шектелген және өлшемді болуы тиіс.

2. Нақты нәтижелерді стандарттар мен критерийлермен салыстыру кезеңі бақылау процесіндегі ең маңызды әрі ең күрделі кезең. Бұл кезеңде менеджер қол жеткен нәтижелердің белгіленген стандарттарға сай келуін немесе ауытқуын салыстыру арқылы анықтайды. Бұл кезеңнің өзі келесі құрамдас бөліктерден тұрады:

• Ауытқу масштабын анықтау

• Нәтижелерді өлшеу

• Ақпаратты беру

• Ақпаратты бағалау

Кез келген ұйым нәтижелері қойылған мақсаттардан қалай болса да ауытқиды, сондықтан да ұйымдар ауытқудың рұқсат етілетін мөлшерін анықтауы керек. Ауытқу бұл мөлшерден асатын болса, оған сәйкес шара қолданылуы қажет. Бұл рұқсат етілетін ауытқулар масштабы ұйым жұмысының тиімділігіне әсерін тигізеді.Нәтижелерді өлшеу үшін ең алдымен өлшем бірліктерін анықтап алу қажет. Сонымен қатар нәтижелерді өлшеу неғұрлым тез, дәл және белгілі бір жиілікпен орын алуы керек.Ақпаратты дәл және толық беру бақылаудың тиімділігін қамтамасыз етуде өте маңызды. Бақылау жүйесі ұйым қызметкерлеріне қабылданған стандарттарды ғана емес жұмыс нәтижелерін де жеткізуі керек.Ақпаратты бағалау яғни алған ақпаратты жүйелеу талдау және сол бойынша қорытынды жасау болып табылады.

3. Қажетті түзетулерді белгілеу және қабылдау кезеңінде бақылаушы орган үш мінез құлық линиясының біреуін ұстануы мүмкін.

• Ешқандай шара қолданбау

• Ауытқуды жою

• Стандарттарды қайта қарастыру

21. Тиімді бақылау сипаттамалары

Бақылау ережелерінің типтері:

1. бақылау қақтығыспен шектелмеуі тиіс;

2. жаппай бақылау ұқыпсыздыққа ұшыратады;

3. жасырын бақылау реніш туғызады;

4. тек жауапты учаскені бақылаумен шектеуге болмайды;

5. сенбегені үшін бақылауға болмайды;

6. бақылау сырт көзге көріну үшін істелмейді;

7. өз қорытындыңды іште сақтама.

Мінез құлық ғылымының өкілі Ньюмен бақылау тиімділігін арттыру үшін менеджерлерге бірнеше ұсыныс айтады.

1.Қызметкерлерге қолайлы ойластырылған стандартты белгіле

2.екі жақты қарым қатынасты белгіле

3. өрескел бақылауға жол берме

4.стандарттарды қатаң бірақ жеткілікті белгіле

5.стандартқа жеткені үшін мадақта.

Бақылау барынша қарапайым болған жөн. Бақылаудың тиімді болуы үшін негізгі сипаттмалары бар:

1. Бақылау стратегиялық сипатта болу керек

2. Бақылау Іске сәйкес болу керек

3. Бақылау Нәтижеге бағытталуы керек

4. Бақылау Дер кезінде жүргізілуі керек

5. Бақылаудың икемді бейімді болуы керек

6. Бақылаудың қарапайымдылығы

7. Бақылаудың үнемділігі

8. Халықаралық нарықта бақылау қосымша күрделілік сипат қабылдайды.