13Унутранная і знешняя палітыка князя Вітаута Грюнвальдская битва

Вітаут сын Кейстута. Працягвау барадзьбу з Ягайлам з 1389 па 1392. Барадзьба накіравана на адстойванне дзяржауных сувернітэтау ВКЛ. Вітаут апірауся на літоуска- беларускае баярства, а у шэрагу выпадкау на шырокія колы насельнецтва. У выніку ў ВКЛ утварылася моцная апазіцыя, якая не прымала Крэўскую унію. Узначаліў апазіцыю Вітаўт. У пошуках саюзнікаў Вітаўт заключыў пагадненне з ханам Залатой Арды Тахтамышам. Па ўмовах пагаднення Вітаўт абяцаў дапамагчы Тахтамышу ў вайне супраць заваёўніка Азіі Цімура Тамерлана. Тахтамыш абавязаўся ў выпадку перамогі аддаць Вітаўту ўсе рускія княствы, якімі валодала Залатая Арда. Аднак у 1399г. войска Вітаўта было разбіта арміяй Тамерлана. Бітва адбылася на рацэ Ворскле.

Пасля паражэння на Ворскле ў 1401г. Вітаўт быў вымушаны прызнаць умовы Крэускай уніі.

Грюнвальдская битва (Танненбергская битва, 15 июля 1410) — решающее сражение «Великой войны» 1409—1411 между Польшей, Великим княжеством Литовским, с одной стороны, и Тевтонским орденом — с другой. Битва закончилась полным разгромом войск Тевтонского ордена. Произошла близ Грюнвальда, Танненберга и Бреслау (Пруссия), откуда и получила своё название. Сражение началось в полдень с наступления легкой конницы Витовта на левый фланг тевтонцев. Атака была встречена артиллерийским залпом (вероятно, первое и малоуспешное применение полевой артиллерии). Литовская кавалерия не смогла противостоять тевтонцам и стала преднамеренно отступать. Валленрод начал её преследование, однако тяжелая конница Ордена не могла двигаться по пересеченной местности быстро, что дало время Витовту перегруппировать войска. Удар крестоносцев сдержали виленская, трокская, городенская, смоленская и жамойцкая хоругви. Кроме того, польские войска, потеснив Лихтенштейна, начали охватывать Валленрода ещё и с правого фланга.

Погибло 205 орденских братьев, включая всех трех командующих. Общие людские потери составили около 8000 человек. Потери польско-литовского войска неизвестны.

Статут ВКЛ 1529 і 1566 і Адміністрацыйна-- тэратарыяльны, ваенныя і судовыя рэформы.

Статут уведзены ў дзеянне 29.9.1529. Складаецца з 13 раздзелаў і 244 артыкулаў. Пазней у яго ўнесены дапаўненні, у выніку колькасць артыкулаў павялічылася да 283.

У Статуце 1529 года юрыдычна замацаваны асновы грамадскага і дзяржаўнага ладу, прававое становішча класаў, саслоўяў і сацыяльных груп нсельніцтва, парадак утварэння, склад і паўнамоцтвы некаторых органаў дзяржаўнага кіравання і суда. Абвяшчалася правіла, паводле якога ўсе асобы, “як убогія, так і багатыя”, павінны былі судзіцца паводле норм, выкладзеных у Статуце. Вялікі князь абавязаўся захоўваць тэрытарыяльную цэласнасць дзяржавы, не дапускаць чужаземцаў на дзяржаўныя пасады ВКЛ, не давць ім маёнткаў, не адбіраць у мясцовых феадалаў пасады і маёмасці без суда, прытрымлівацца ўсіх старых законаў і звычаяў. Асаблівая увага ў Статуце аддадзена судова-працэсуальнаму праву. Абвяшчаўся прынцып публічнасці правасуддзя, фармальнай роўнасці бакоў у працэсе, права абвінавачанага на абарону з удзелам адваката. Адначасова ў Статуце абвяшчалася захаванне прывілеяў і льгот для феадалаў, што на практыцы замацоўвала бяспраўе простых людзей і захоўвала паўнату правоў толькі для феадалаў.

стату 1566

У ём сцвярджалася аб 10 а потым аб 20 гадовых пошуакх беглых сялян і вяртання іх гаспадарам.Гэта азначала канчатковае юрыдычнае афармленне прыгоннага права на Беларусі І ВКЛ. Сялян стала можнаа прадавать, менять, аддавать у якасті закладу як усю сямью, так і асобых яе членау Гэта было жорсткая форма прыгоннага права, якая праіснавала амаль трыста год.

ПЕршая змена якая была ажыцеулена у ВКЛ у 16ст. Была зменена адмін.тэратэрыяльнага падзелу. У новым дзяленні зніклі удзельныя княствы.Віцебская зямля у 1503 ператварылася у Віцебскае вядомства. 1504 вядомства полацкае. 1507 Навагрудскае вядомства.

Уніфікація ВКЛ 1565-1566. Створаны новыя вядомства--Брэская, Мінскае і Мсціслаускае. ВКЛ падзелена на 30 паветау якія увайшлі у 13 ваявадств.

Пасля Люблінскай уніі 9 ваяводствау і 22 павета. 16(на беларусі).

Утварэнне ваяводствау і паветау было крокам да дальнейшай цэнтралізацыі дзяржавы.

Пасля рэформы ваяводствау настла чарада ваеннай. Камандыванне далучалась ваяводам і іх памочніка. Дробная шляхта стала павінна прысутнічать у войску. а хто меу маёмкі-- абавязны пастауляць узброеных воінау.

у 1566 - падкрэсліваецца што вайсковая служба з'яуляецца ганаровым абавязкам шляхты.

усе ваяводствы выстаулялі пыблізна аднолькавы кантынгент. У гэтыя часы войска ВКЛ 60 працэнтау Беларусау.

змяняліся і суды.

Ствараюцца суды для шляхты, мяшчан, сялян, татарау і духавенства.

Суды дзяліліся на вышэйшыя (звязаныя з князем), і мясцовыя (паветы, ваяводства)

1581 - стварыуся а 1582 пачау працаваць трэбунал. (ГАЛОуны суд ВКЛ) -- 46 судзі, якіх што год выбірала шляхта. (МІнск, Вільня, Навагрудак.)

Сярод мясцовых судоу самы старадауні - замкавы.(гарадскі суд) Судзя - ваявода, стараста дзяржавец.З'яуляуся усе саслоуным.

Копны суд - справы сялян.(судзі простыя людзі.)

Але пасля статутау 1566 і 1588 стварыліся такія суды:

-- земскі суд- важны этап в форміраванне літвінскай шляхты. З'явілась паняцце юрыст. судзі + падсудак+ пісар. СУдзі пажыцёва.

-- Падкаморскі суд 1566 (разглядау зямельныя і іншыя справы.) С двух бакоку плацілі судзе. Каморнік - памочнік у вымярэннях і установах межы земляуладання.

-Войтауска- лауніцкі і бурмістрацкі суд. Вырашау крымінальныя і грамадзянскія справы у у гарадах з магдэн, правам

Аграрная рэформа. валочная памера.

у 1557 Жыгемонт абвясціу а валочнай памеры = 21.3 га застаецца раздзеленне на надзелы. лепшыя землі да княжацкіх фальваркау. (асадныя) Чыншч саставіу ад 66 да 106 грошау.(цяглыя сяляне) Так для кожнай валокі селянін адпрацовывал падва тыдні у нядзелю. і плаціть натуральны аброк аусом.

пасля ввядзення валокі прырабаткі феядалау значна выраслі.

у канцы 15 ст асноуная павіннасць --даніна прадуктамі.

галоуныя этапы запрыгоневання

-- Судзебнік 1468 Казіміра. -- кадыфікавау феадальнае права

-- стату 1526

--стату 1566 У ём сцвярджалася аб 10 а потым аб 20 гадовых пошуакх беглых сялян і вяртання іх гаспадарам.Гэта азначала канчатковае юрыдычнае афармленне прыгоннага права на Беларусі І ВКЛ. Сялян стала можнаа прадавать, менять, аддавать у якасті закладу як усю сямью.

эканмічнае зазвіццё гарадоу і мястэчак МАгдэнбургскае права і сістэма самакіравання.

Пачынают расці паселішча гарадского тыпу-- мястэчкі. Яны узнікают як на дзяржауных так і прыватнаулсных землях. 40 працентов гарадоу належать феядалам. Жыхары несли павиннасть на карысть свайго гаспадара. Жыхары гарадоу личылися асабиста вольными. Аднака у 16 ст зъяуляюцца"юрыдыкі"- уладанні вельможных і духоуных фіядалау. Гарады з'яуляліся цэнтрам культурнага жыцця і рамесла. Большую частку жыхароу складал і рамеслінікі і гандляры -- іх называлі мяшчанамі.

с некаторага часу літоускія князі сталі давать гарадам МАгдэнбурскае права. Яно давала гораду свободу от феодальных повінносте, ад суда і уласті ваявод стараст і др. По праву создавался выборочный орган самакіравання -- магістрат. Магістрат састаял з рады і лавы (суда), яны заседалі у ратушы. Магдэнбургское право -- Вільня 1387 брест 1390

Знешняя палітыка ВКЛ у XIII-першай палове XVI ст.Знешняя палітыка ВКЛ не была свабоднай ад развіцця ўнутрыпалітычных працэсаў у дзяржаве.Унія з Польшчай, нягледзячы на складаныя ўнутраныя вынікі, умацавала міжнародныя пазіцыі княства, дазволіла аб’яднаць сілы абедзвюх дзяржаў супраць агульных знешніх ворагаў.У XIV – першай палове ХV ст. галоўнымі ворагамі, з якімі ВКЛ даводзілася весці напружаную барацьбу, былі немцы Тэўтонскага і Лівонскага Ордэнаў. У 1409 г. пачалася так званая “вялікая вайна” паміж Польшчай, ВКЛ, з аднаго боку, і Тэўтонскім Ордэнам, з другога. Вырашальны ўдар быў нанесены Тэўтонскаму Ордэну ў бітве пад Грунвальдам (Польшча) 15 ліпеня 1410 г.У сярэдзіне XIV і пачатку ХV ст. працягваліся набегі татар на тэрыторыю ВКЛ. З канца XV ст. абвастрыліся адносіны паміж ВКЛ і Расійскай дзяржавай.К канцу XV ст. амаль скончылася палітычнае аб’яднанне паўночна-усходняй Русі пад уладай Вялікага князя Маскоўскага.Маскоўскі Вялікі князь прэтэндаваў на ролю адзінага праваслаўнага гасудара – абаронцу інтарэсаў праваслаўнага насельніцтва.Канфрантацыя паміж Маскоўскай дзяржавай і Вялікім княствам прывяла спачатку да неабвешчанай прымежавай вайны працягласцю з 1487 па 1494 гг.У 1500 г. канчаткова былі разарваны адносіны паміж Рускай і Літоўскай дзяржавамі.Ваенная кампанія 1501–1503 гг. складвалася надта няўдала для Вялікага княства Літоўскага. У выніку у 1503 г. было заключана перамір’е тэрмінам на 6 гадоў. ВКЛ вымушана было адмовіцца на карысць Масквы ад усёй верхнеокскай Украіны, ад Чарнігава-Северскай зямлі, у тым ліку і ад Гомеля, ад значнай часткі Смаленскай і Віцебскай зямель.19 жніўня 1506 г. ў Вільні памёр Аляксандр Казіміравіч. 8 снежня 1506 г. Жыгімонт быў абраны польскім каралём. Абедзве дзяржавы адразу пачалі рыхтавацца да новай вайны.

. Ваенная кампанія пачалася ў вясну 1507 г.Але ж вырашальнай бітвы так і не адбылося. Вайна 1507–1508 гг. скончылася “адвечным мірам”, што быў заключаны ў Маскве 8 кастрычніка 1508 г.Аднак Васілій Ш меў на мэце захоп Смаленска. У 1514 г. Смаленск капітуляваў.У 1537 г. было заключана перамір’е на 5 гадоў да 25 сакавіка 1542 г. Яно працягвалася да самай Лівонскай вайны.Такімі былі асноўныя напрамкі знешняй палітыкі ВКЛ у ХІV–ХVІ стст.

Лівонская Вайна 1558 - 1583

Лівонская вайна(1558—1583), вайна, якая вялася паміж Рускай (Маскоўскай) дзяржавай, з аднаго боку, і Лівонскім ордэнам, потым Рэччу Паспалітай, Швецыяй за кантроль над Лівоніяй.

У студзені 1558 рускія войскі пачалі вайну супраць Лівонскага ордэна і хутка занялі шэраг гарадоў і замкаў (Нарва, Дэрпт, Нейгауз і інш.) у ўсходняй частцы Лівоніі. Кіраўніцтва ордэна заключыла перамір'е (1559) з Масквой, і звярнулася па дапамогу да еўрапейскіх манархаў, але згоду на вайсковую дапамогу даў толькі вялікі князь літоўскі Жыгімонт Аўгуст.

У 1562 маскоўскія войскі, карыстаючыся тым, што войска ВКЛ было ў Інфлянтах, здзейснілі рад нападаў на усходнія землі ВКЛ 4-тысячнае войска ВКЛ білася з 15-тысячным войскам Масквы на чале з Андрэем Курбскім.У 1563 вялікае маскоўскае войска на чале з самім Іванам IV выйшла з Вялікіх Лукаў, і абклала Полацк, які здаўся пасля двутыднёвай аблогі адкрываючы шлях углыб ВКЛ, да Вільні (200 км). Войска ВКЛ, высланае на дапамогу Полацку, было разбітае пад Глыбокім.

1567 ізноў пачаліся актыўныя ваенныя дзеянні. Вялікае войска Масквы сабралася каля Вялікіх Лукаў і пайшло на Інфлянты, але вярнулася да Вялікіх Лукаў і Тарапца, даведаўшыся пра збор паспалітага рушэння ВКЛ.Новаабраны кароль Рэчы Паспалітай Стэфан Баторый ажыццявіў у 1577—1579 энергічную падрыхтоўку да ўзнаўлення вайны за Полаччыну. 41-тысячнае войска выйшла з Дзісны на Полацк у ліпені 1579, і абклала горад 11 жніўня 1579. 30 жніўня горад здаўся. Пры ўступленні ў горад войскаў РП была спаленая бібліятэка Сафійскага сабору.\

На працягу 1580 у час паходу войска Рэчы Паспалітай на Маскву былі вернутыя і тыя землі Полаччыны, якія пасля 1579 заставаліся пад уладай Масквы, 26 жніўня 1581 войска РП пачало 5-месячную няўдалую аблогу Пскова.Незадаволенасць вайной у Рэчы Паспалітай і няўдача аблогі Пскова вымусілі Баторыя пачаць перагаворы, і 15.1.1582 быў заключаны Ям-Запольскі 10-гадовы мір.

Фарміраванне беларускай народнасці.

Асноўнымі прыкметамі народнасці з’яўляюцца адносная агульнасць мовы, агульнасць тэрыторыі, культуры і характару людзей, пэўныя гаспадарчыя сувязі, этнічная самасвядомасць і саманазва.Існаванне Вялікага княства Літоўскага стварала новыя ўмовы для далейшага фарміравання беларускай народнасці. Гэтаму садзейнічала мноства фактараў.Першая група – палітычныя фактары. Неабходнасць барацьбы са знешняй агрэсіяй.Эканамічнай асновай этнаўтваральных працэсаў з’явілася далейшае развіццё сельскай гаспадаркі, замена двухполля парнай зерневай сістэмай трохполля, удасканаленне рамяства, пашырэнне гандлю.Паступова ў ВКЛ усталёўвалася адзіная грашовая сістэма гандлёва-вымяральных стандартаў.З папярэднімі фактарамі цесна звязаны і сацыяльныя ўмовы.Разам з палітычнымі, эканамічнымі і сацыяльнымі фактарамі пэўную ролю адыгрываў і канфесійны фактар. Прыкмета веры станавілася своеасаблівай прыкметай народа, а барацьба народа з’яўлялася часткай барацьбы за яго самабытнасць.Сукупнасць дзейнасці этнаўтваральных фактараў спрыяла фарміраванню беларускай народнасці і такіх яе агульных прыкмет як этнічная тэрыторыя, адносная агульнасць мовы, своеасаблівая матэрыяльная і духоўная культура, этнічная самасвядомасць і саманазва.У XV–XVI стст. на тэрыторыі Беларусі з’яўляецца шэраг новых тыпаў пасяленяў: мястэчка, фальварак, засценак, ваколіца.Адным са значных кампанентаў народнасці з’яўляецца самасвядомасць беларусаў. У ВКЛ жыхар беларускіх зямель адрозніваў сябе ад іншых народаў. Гістарычная супольнасць усходнеславянскага народа, адзіная рэлігія і мова продкаў тармазіла працэс дыферэнцыяцыі рускага і беларускага народаў.Беларуская культура другой паловы XIII – першай паловы XVI ст. развівалася на аснове засвойвання багатых традыцый высокаразвітых візантыйскай і старажытнарускай культур, пад уздзеяннем мясцовых умоў.У другой палове XIII – першай палове XVI ст. паралельна з працэсамі стварэння беларускай арыгінальнай літаратуры ішло развіццё старабеларускай літаратурнай мовы.З усіх жанраў беларускай літаратуры перыяду яе станаўлення найбольш дынамічна развіваліся летапісы.У другой палове XVI ст. летапісы сталі паволі адміраць, уступаючы месца іншым гістарычным жанрам.

Рэнесанса на Беларусі. Францыск Скарына У канцы XV – пачатку XVI ст. складаліся перадумовы Рэнесанса на Беларусі: рост гарадоў, фарміраванне беларускай народнасці, ажыўленне грамадска-палітычнай дзейнасці і нацыянальна-класавай барацьбы.Прадстаўніком рэнесансавай культуры на Беларусі быў першадрукар, гуманіст і асветнік Францыск Скарына (каля 1490 г. – каля 1551 г.). У Празе Ф. Скарына пры дапамозе заможных віленскіх і полацкіх мяшчан заснаваў друкарню. 6 жніўня 1517 г. выйшла з друку першая кніга “Псалтыр”. Першадрукар выдаў пераважную частку Старого Запавету Бібліі, прычым выбраў найбольш важныя кнігі. Выдатным дзеячам беларускай культуры быў паэт-гуманіст, прадстаўнік новалацінскай літаратурнай школы М. Гусоўскі. Нарадзіўся будучы паэт у сям’і вялікакняскага лоўчага і атрымаў адукацыю ў Вільні, Польшчы, Італіі.На працэс станаўлення і развіцця беларускай архітэктуры і выяўленчага мастацтва значна паўплывалі старажытнарускія традыцыі, а таксама лепшыя дасягненні архітэктуры і мастацтва заходнееўрапейскіх краін.Готыка на Беларусі была прадстаўлена шматлікімі абарончымі збудаваннямі – замкамі, якія адначасова з’яўляліся адмістрацыйнымі, палітычнымі, эканамічнымі і культурнымі цэнтрамі. Мураваныя замкі пачалі будавацца ў першай палове XVI ст.У сувязі з пашырэннем каталіцызму на ўсёй тэрыторыі Беларусі пачалося будаўніцтва касцёлаў.У культавай архітэктуры канца XV – першай паловы XVI ст. з’яўляецца новы тып пабудоў – інкастэляваныя храмы, прыстасаваныя да абароны.У выяўленчым мастацтве Беларусі другой паловы XIII – першай паловы XVI ст. вылучаюцца іконапіс, фрэскі, кніжная мініяцюра, гравюра, арнамент, драўляная разьбяная скульптура.У рамках дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва на Беларусі ў другой палове XIII – першай палове XVI ст. развівалася размалёўка па дрэву, чаканка па металу, выраб керамікі.

Рэформы у Беларусі. М. Радзівіл. Будны, Цяпінскі

Перадумовы і прычыны Люблінскай уніі. Утварэнне РП.

Прычыны заключэння вунii памiж ВКЛ i Польшчай:

1. Iмкненне беларуска-лiтоускай шляхты да набыцця "залатых шляхецкiх вольнасцей";

2. Цяжкае стапновiшча ВКЛ на мяжы страты незалежнасцi у Лiвонскай вайне(1558-1583),страта Полацка(1563);

3. Польшча сама дамагалася вунii.Польскай шляхце ВКЛ мроiлася у якасцi багатага прыдатка да вялiкай Польшчы.

10 студзеня 1569 г. пачаўся Люблінскі Сейм, які здоўжыўся на 6 месяцаў. Кожны з бакоў ставіў свае ўмовы, якія не прымаліся супрацьлеглым. Ніхто не саступаў. Калі паслы Вялікага Княства ўбачылі пагрозу гвалтоўнага заключэння уніі на непрымальных для іх умовах, яны 1 сакавіка 1569 г. пакінулі Люблін. І тут польскі бок пайшоў на дэманстрацыю сілы. Скарыстаўшы цяжкае знешнепалітычнае становішча Княства, польскія феадалы дабіліся ад Жыгімонта Аўгуста выдання ўказаў аб далучэнні да каралеўства Польскага Падляшша, Валыні, Падолля і Кіеўшчыны. Тэрыторыя Княства звузілася ў асноўным да літоўскіх і беларускіх зямель.

Супольны Сейм распачаў работу, і 1 ліпеня 1569 г. быў падпісаны акт Люблінскай уніі. Згодна з уніяй, Вялікае княства Літоўскае і Польшча злучаліся ў адзін дзяржаўны арганізм - Рэч Паспалітую на чале з адным выбраным гаспадаром. Кароль павінен быў даваць адну прысягу для Польшчы і для княства. Асобны сейм Вялікага княства Літоўскага скасоўваўся. Агульныя сеймы павінны былі склікацца толькі ў Польшчы. Унія абвясціла ўвядзенне адзінай манеты, дазвол усім жыхарам дзяржавы набываць маёнткі, зямлю ў любой частцы Рэчы Паспалітай. Павінна была стаць агульнай знешняя палітыка