2. Yгмyдин болн грамматикин даалһвр

Даран болһнд үлү үг олҗ автн:

үрн баһасн көвүн өвгн

толһа уха үсн сахл

халцха цаһан һанцхн хар

Үгмүд һурвн багар хуватн:

Чирə: _______________________________________________

Күүнə бəəдл: _________________________________________

Насн: ________________________________________________

Халцха, тəвтə, толһа, хөрн тавта, цаһан үстə, баһасн, үсн, хар сахлта, сахл.

Дора өггдсн зəңгс чикəр умштн:

1. Һурвн өвгн хаанас/хаанад орҗ ирнə.

2. Негдгч өвгн халцха толһата/ухата бəəҗ.

3. Толһа деернь нег чигн/дала үсн үлдсн уга.

4. Һурвн өвгн цугтан цацу/дү болдмн.

5. Сахл намаг хөрн тавтадм/төрхлəрм урһла.

6. Би эк-эцкдəн һанцхн/хойрдгч үрн билəв.

109

3. Ашлт болн билгин көдлмш

Эн тууль нүүрəр наадтн.

ХАЛЬМГ ƏМТНƏ АВЪЯС

Амнчн тоста болтха!

Рис. встреча двух стариков, один кланяется другому сложив руки как при молитве

Хальмг улс сəн зəңг, сән үг келсн күүнд «Амнчн тоста болтха!», - гиҗ келдмн.

Хальмг келнд олн зүсн йөрəл бәәнә: хүрмин, хаалһин, гер-малын, җил орсна, хувцна, гиичин болн нань чигн.

Тадн ямаран йөрəл чееҗəр меддүт?

ҖАҢҺРАС

Барунь бийинь ахлҗ суудгнь –

Байн Күңкән Алтн Цееҗ.

Зүн бийинь ахлдгнь –

Арслңгин Арг Улан Хоңһр.

Хоңһрин дару суудгнь –

Гүзән Гүмб гидг баатрнь.

Күңкән дару суудгнь –

Күнд һарта Савр болна.

Зүн тал һурвдгчнь –

Догшн Хар Санл болна.

Рис. круг богатырей: Җаңһр справа Күңкән Алтн Цееҗ, слева – Хоңһр,около Хоңһра – Гүзән Гүмб;,

справа от Күңкән Алтн Цееҗ сидит Савр, около Савра сидит Санл.

110

9-гч әңг Күн болх баһасн

1. Һəрə билгтә көвүн. Дала шин зургуд зурҗ. Теднән маднд авч ирҗ. Шин зургуд хәләһәд, келврлә ирлцүлтн.

Рис. мальчик помогаетбабушке рис. степь, весна, сайгак

5 действий объединено в одной картине

1. Би экдəн нөкд болнав. 2. Цаһан Сар – хаврин байр.

Рис. в магазине рис. отец с сыном пилят дрова, идут на рыбалку

Врач принимает пациента

3. Делгүрт. 4. Мини эцк – эмч.

Рис. комната мальчика праздник 23 февраля

5. Эн мини хора. 6. Лу сарин 23.

111

1. Мини эцк бичкдүдин эмч. Эн цаһан седклтə күн. Би эцктəһəн аңһучлнав. Мадн хамдан хашад көдлнəвидн. Эн сәәнәр компьютер меднә. Нанд олн юм зааҗ өгнә. Мини эцк – мини үр!

Лу сарин 23 – залу улсин сəн өдр. Залу улс эрдмтə. Эдн эмч, залач, тосхач, аңһуч болҗ көдлнə. Залу күн чидлтə, зөрмг, олмһа болдм. Мана бүлд һурвн залу күн бәәнә. Мини аав, эцк болн би. Мини аав маши зална. Би аавдан йир дуртав.

Цаһан Сар – хаврин байр. Хаврт тег сəəхрнə. Шар, улан, цаһан, оошг, көк, цеңкр цецгәс урһна. Сер-сер салькн үләнә. Бүр-бүр хур орна. Өдр утдна, сө ахрдна. Шовуд дулан һазрас нисҗ ирнә.

Мини нерн Өлзәт. Би хойрдгч класст сурнав. Экдəн, ээҗдəн нөкд болнав. Школын хөөн делгүрт однав. Ээҗин келсн юм хулдҗ авнав. Герин даалһвран күцәнәв. Дәкәд шал сәвүрднәв, маралҗ цеврлнәв. тоос арчнав, ааһ-сав уһанав. Хашад чигн нөкд болнав.

5. Мана уульнцд делгүр бәәнә. Мана герәс хол биш. Эн ик, сәәхн делгүр. Мана делгүрт олн юмн бәәнә. Би өдр болһн ээҗдән нөкд болнав. Хулд кенәв. Yс, тос, өдмг хулдҗ авнав.

6. Мана бүл эврә герт бәәнә. Мана гер ик, сән, сарул, ке, хойр давхр. Герт дала хорас бәәнә. Мини хора хойрдгч давхрт бәәнә. Эн дөрвлҗн, нарта, у хора. Хорад олн өлг-эд бәәнә: орн, ширә, сандл, дегтрин болн хувцна үкүг. Ширә терзин өмн бәәнә. Ширән өөр сәәхн сандл зогсҗана. Ширә деер шам өлгәтә. Би хораһан эврəн ахулнав.

112

10-гч әңг Медрл шүүлһн

УМШЛҺН.

Өлзәтин келвр умштн. Сурврмудт хәрү өгтн.

Маңһдур Цаһан Сарин байр болхмн. Цаһан Сар хаврин түрүн байр. Байрин өмн ик белдвр кегднә. Әмтн шин хувц уйна. Герән ахулна. Цаһана боорцг кенә. Шикр-балтаһар дееҗ өргнә. Нег-негндән белг белглнә.

Кезәнә хальмгуд бәәрлҗәсн һазрасн нүүдг бәәсмн. Ода тиим авъяс уга.

Мана бүл ик белдвр кенә. Ээҗ боорцг кенә. Эк цә чанна. Аав зул шатана. Эцк мах керчнә. Би ээҗдән нөкд болнав. Тоос арчнав. Шал сәвүрднәв. Маралҗ цеврлнәв. Делгүрт однав, хулд кенәв. Мини ах ааһ-сав уһана. Бүл болһн Цаһана цәәд гиичнр дуудна. Гиичнр маднд боорцг, шикр, балта авч ирнә. Би целвг, мошкмр, җола, өвртә тоһш болн хорха боорцгд дуртав. Бичкдүд боорцгарн нег-негән тоона. Цаһан Сар мана дурта байр!

1. Цаһан Сарин байр кезә болх?

2. Цаһан Сар ямаран байр?

3. Цаһан Сарин өмн ямаран белдвр кегднә?

4. Цаһан Сарин кезәңк авъяс ямаран билә?

5. Өлзәтин бүл Цаһан Сард ямаран белдвр кенә?

6. Өлзәт ю кенә?

7. Өлзәтин ах ю кенә?

8. Ээҗд кен нөкд болна?

9. Цаһан Сарла ямаран боорцг кедв?

10. Цаһан Сарла бичкдүд яһна?

Темдг: _______ (10)

СОҢСЛҺН

Соңстн. Чик эс гиҗ буруһинь темдглтн.

1. Өлзәт ааһ-сав уһаҗана. _____

2. Бичкдүд боорцгарн сольлцна. _____

3. Һәрә ээҗдән нөкд болна. _____

4. Хальмгуд ода цагт бәәрлҗәсн һазрасн нүүнә. _____

5. Цаһан Сарла целвг, мошкмр, хорха боорцг кенә. _____

6. Цаһан Сар – үвлин байр. _____

7. Өлзәтин бүл шин хувц уйна. _____

8. Өлзәт делгүрт одна, хулд кенә. _____

9. Аав мах керчнә. _____

10. Эк шал сәвүрднә. _____

113 Темдг: ________ (10)

КҮҮНДЛҺН

1. Зургар күүндвр тогтатн

Рис детской комнаты с раскиданными вещами, очки должны лежать под диваном.

Иим янзар күүндтн: А.: Һәрән козлдур ширә деер бәәнү?

Ә.: Уга, хаҗһр.

А.: Козлдур сандл дор бәәнү?

Ә.: Уга.

А.: Козлдур түндгтә орн дор бәәнү?

Ә.: Э-э, чик.

Темдг: ______ (10 зәңг – 10)

2. Эн төрмүдәр күүндтн.

1. Мини хора.

2. Өлг-эд.

3. Герин көдлмш.

4. Хулд келһн..

5. Мана эцк.

6. Хаврин тег.

Темдг: ______ (10 сурвр – 10 )

БИЧЛҺН

1. «Байр» седкүлд Өлзәтин экин келсн үг барлата. Эндү угаһар буулһҗ бичтн.

Өлзәт ээҗдән нөкд болҗана. Эн тоос арчв. Шал сәвүрдв. Ааһ-сав уһав. Ээҗдән цә чанхар седв. Хустг хәәв, олҗ чадсн уга.

Бичкдүд, хустг шатахм биш!

Темдг: _______ (7)

2. Өлзәт делгүрт йовҗана. Кергтә хотын нерд бичҗәнә. Шинҗлтн. Бичтн.

М…хн, т…сн, …сн, ц…, һ…йр, …рм, ш…кр, б…лта, …льмн, …ндгн, …дмг, д…всн, б… …рцг, б… …рг.

Темдг: _____ (14 чик – 10)

114

V-гч төр ТӨРСН ҺАЗР – ТӨРСКН ҺАЗР!

Рис. зоопарка

Светофор