156418-330150

Материалы конференции. – Гродно: ГрГУ, 2011. – ISBN 978-985-515-422-9

ÓÄÊ 502.4(476)

Л.В. Штефан

ЭКОЛОГИЧЕСКИЙ ТУРИЗМ В НАЦИОНАЛЬНЫХ ПАРКАХ

КАК ОСНОВА ИХ СБАЛАНСИРОВАННОГО РАЗВИТИЯ

Впоследние годы как в Беларуси, так и за рубежом все большее распространение получает экологический туризм. Применительно к нашей действительности именно развитие внутреннего и въездного экологического туризма на базе имеющейся сети особо охраняемых природных территорий – особенно национальных парков – имеет большие экономические перспективы и может стать важной основой для привлечения дополнительных финансовых потоков.

Впоследние годы как в Беларуси, так и за рубежом все боль-

шее распространение получает экологический туризм. Именно к этому направлению относятся такие, особенно популярные среди населения виды самодеятельного туризма, как путешествия, связанные со сплавом по рекам и озерам, с любительской (спортивной) рыбной ловлей, сезонной (спортивной) охотой, сбором и заготовкой даров леса (грибов, ягод, лечебных трав), с зимними путешествиями на лыжах или снегоходах (мотонартах), с фотоохотой и др.

Встранах Западной Европы, которые, как известно, давно лишились своих естественных ландшафтов, год от года растет интерес к посещению Национальных парков Беларуси. Показательно, что в 2000 г. доходы от международного туризма по данным ВТО в Беларуси составили 93 млн долларов, а в 2006 г. – 272 млн долларов [1].

Взападной литературе экотуризм (ecotourism) рассматривается как новая отрасль туризма, обеспечивающая минимальное влияние человека на посещаемые ландшафты. Экологическому туризму придается оттенок «мягкого» туризма (soft tourism), минимизирующего ущерб окружающей среде. Это «туризм с мягким прикосновением к природе», в противовес «жесткому», направленному на извлечение максимальной выгоды из путешествий. В целом, экотуризм понимается как активный познавательный отдых людей, посещающих экологически чистые места, природные резервации, национальные парки и заповедники.

Расширяя это понятие, можно отметить, что экотуризм – это путешествия и активный отдых в общении с «дикой природой»,

-121-

ТУРИЗМ В РЕСПУБЛИКЕ БЕЛАРУСЬ: СОСТОЯНИЕ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ

естественными ландшафтами, который направлен на знакомство

синтересными природными объектами, явлениями и пейзажами,

срастительным и животным миром, включает познавательные и природоохранные аспекты в отношении природных комплексов на посещаемых территориях. Экотуризм может тесно переплетаться с так называемым «сельским туризмом», ориентированным на пребывание в природно-антропогенных ландшафтах, с «этническим туризмом», связанным с интересом туристов к населяющим эти ландшафты иным этническим группам и их культуре, и также включать научную, просветительскую и природоохранную деятельность. Обычно такой туризм связан с временным сознательным изменением привычного образа жизни на походные условия. Он пользуется наибольшей популярностью у городских жителей, уставших от однообразия «индустриальных пейзажей» и «техногенной среды», стремящихся к перемене мест, образа жизни и среды обитания.

Применительно к нашей действительности именно развитие внутреннего и въездного экологического туризма на базе имеющейся сети особо охраняемых природных территорий (ООПТ) – особенно национальных парков – имеет большие экономические перспективы и может стать важной основой для привлечения дополнительных финансовых потоков. В отличие от других видов туризма, экотуризм в национальных парках требует значительно меньших организационных затрат и капиталовложений в развитие инфраструктуры на начальном этапе. Экотуризм обычно ориентирован на категорию туристов, сознательно стремящихся к менее комфортным, чем привычные, условиям жизни, которые не предъявляют очень высоких требований к уровню сервиса.

Представляется очевидным, что экологический туризм в национальных парках и других ООПТ целесообразно развивать в направлении разработки постоянно поддерживаемой и развиваемой сети научно обоснованных и оборудованных экологических троп или маршрутов (пешеходных, водных, конных). Такие маршруты могут иметь разную продолжительность и степень трудности, но должны отражать индивидуальные особенности ландшафтной структуры каждого национального парка, соединять наиболее характерные и привлекательные природные и историко-куль- турные объекты. Кроме того, они должны иметь достаточно полное информационное обеспечение (рекламное, картографическое и описательное).

-122-

Материалы конференции. – Гродно: ГрГУ, 2011. – ISBN 978-985-515-422-9

Вкаждом национальном парке целесообразно разработать и оборудовать ряд альтернативных специализированных маршрутов, посещение которых можно регулировать, сокращая чрезмерную нагрузку на особо популярных маршрутах, временно закрывать их «на отдых», предлагать туристам другие маршруты по выбору. При этом наиболее интересные объекты, посещаемые на экологическом маршруте, могут быть соединены различными тропами.

Вобщих чертах разработка сети экологических маршрутов в национальных парках должна базироваться на следующих основополагающих принципах:

– оценка экологической емкости и предельной нагрузки каждого маршрута;

– сочетание разных целевых установок (интересов) на маршруте;

– различная продолжительность и степень сложности маршрутов;

– обеспечение использования маршрутов в разные сезоны года;

– рекламное и информационное обеспечение маршрутов. Известно, что организованная таким образом сеть экологиче-

ских маршрутов или троп с оборудованными на них стоянками для туристов (запасом дров, кострищами, мусоросборниками, туалетами и др.) способствует сохранению большей части охраняемой территории в ненарушенном первозданном состоянии, позволяет избежать стихийно возникающей «тропинчатости», образования замусоренных участков, лишних порубок и кострищ, которые характерны для большинства часто посещаемых рекреационных территорий.

Информационное обеспечение деятельности национальных парков в настоящее время становится одним из главных факторов их успешного развития и важнейшим критерием для выбора туристами интересующих их территорий и маршрутов путешествий. Это касается как иностранных, так и отечественных туристов, впервые решивших посетить тот или иной национальный парк. Существующая в сети Internet информация о расположении национальных парков и предоставляемых ими услугах не является достаточной. Желательно иметь и распространять многотиражные информационные издания в виде буклетов, характеризующие не только сам национальный парк, его природные и культурные памятники, но и схему имеющихся экологических маршрутов и стоянок. В таких буклетах целесообразно привести картографическую схему предлагаемых маршрутов с указаниями мест оборудованных стоянок, с перечнем наиболее привлекательных пейзажей,

-123-

ТУРИЗМ В РЕСПУБЛИКЕ БЕЛАРУСЬ: СОСТОЯНИЕ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ

научно-популярным описанием окружающих ландшафтов и интересных природных и историко-культурных объектов, редких растений и животных, встречающихся на пути следования. Важное познавательное и воспитательное значение имеют сведения о растениях и животных, занесенных в Красную книгу Беларуси и требующих охраны и защиты, о съедобных и ядовитых растениях и грибах. Большой интерес для туристов представляют сведения о памятниках археологии (археологических раскопках, городищах, ритуальных объектах и др.), указания путей миграции и мест покинутых поселений исторического времени. Подобные объекты имеют место на всей территории Беларуси [2].

Информационное обеспечение, разработку научно-популярных описаний и подготовку новых проспектов и буклетов для рекламного освещения экологических маршрутов на территории следует рассматривать как важную часть исследовательской и научно-органи- зационной деятельности национальных парков. Она может осуществляться на договорных основах с географическими факультетами университетов, которые заинтересованы в обеспечении учебных и производственных практик своих студентов. Опыт таких работ имеется, например, в Березинском биосферном заповеднике.

С осознанием важной роли туризма в национальных парках должно быть связано перспективное развитие инфраструктуры областей: дорожно-транспортной сети, гостиничного строительства, расширение сферы услуг и пр. Туристская деятельность национальных парков вызывает создание новых рабочих мест не только в сфере обслуживания туризма, она способствует сохранению и стимулированию местных народных промыслов. При рациональной организации и постоянном развитии региональной инфраструктуры туризма, при соответствующем рекламировании имеющегося на территории природного и культурного наследия значительно увеличится количество посещений национальных парков туристами, что будет способствовать привлечению новых финансовых потоков. В этом состоит стратегия сбалансированного устойчивого развития национальных парков в экономической структуре областей Беларуси.

Список литературы

1. UNWTO World Tourism Barometer / Tourism Highlihts 2008 edition [Электронный ресурс]. – 2009. – Режим доступа: http://unwto.org/facts/eng/ barometer.htm. – Дата доступа: 15.09.2009.

-124-

Материалы конференции. – Гродно: ГрГУ, 2011. – ISBN 978-985-515-422-9

2. Дзiсько, Н.А. Ахоўныя прыродныя тэрыторыi i помнiкi прыроды Беларусi / Н.А. Дзiсько. – Мiнск: Беларуская савецкая энцыклапедыя iм. Петруся Броўкi, 1985. – 109 с.

In recent years in Belarus, and overseas growing dissemination promulgated gets ecological tourism. In relation to our reality developing internal and inbound tourism based network specially protected nature territories – especially national parkshas great economic prospects and can become an important basis for attracting additional financial flows.

ÓÄÊ 8092+63.3+379.85

З.В. Шыбека

Г²СТОРЫКА–КУЛЬТУРНАЯ СПАДЧЫНА ГАРАДО¡ БЕЛАРУС²

¡ТУРЫСТЫЧНЫМ МЕНЕДЖМЕНЦЕ

Угарадах Беларусі не захавалася значнай гістарычнай забудовы. Недастаткова выкарыстоўваецца гісторыка-культурная спадчына. Для развіцця пазнавальнага турызму вялікае значэнне мае турыстычны менеджмент. Гарадскі турызм мае добрыя перспектывы. Ён у стане даць штуршок уязному турызму.

Пачынаючы з 2001 года, развіццё турыстычнай дзейнасці ў Беларусі разглядаецца як задача нацыянальнай важнасці. Асаблівая ўвага надаецца ўязному турызму, які прыносіць вялізарныя прыбыткі [1, 2]. Аднак паломніцтва замежных гасцей у нашу краіну пакуль не назіраецца. У 2008 г. Беларусь наведала каля 92 тысяч замежных турыстаў, хоць планавалася прыцягнуць 120 тысяч [3].

Пакуль стаўка робіцца на вясковы і спартыўны турызм. У 2006 г. выйшаў спецыяльны ўказ Прэзідэнта аб развіцці агратурызму (экатурызму), у якім прадугледжаны ільготнае крэдытаванне, спрыяльныя ўмовы працы. І ў выніку да ліпеня 2009 года колькасць аграсядзіб павялічылася з 34 да 730 [4]. Дзяржава развівае аграсядзібы, будуе гатэлі і спартыўныя комплексы. Гэта – добра, але недастаткова. Беларусь мае ўнікальную прыроду, чысціню і прыгожых дзяўчат, але і гэта не выратаванне.

Адна з праблем развіцця турыстычнага бізнесу ў Беларусі крыецца, на нашу думку, у няпоўным выкарыстанні культурна-гіста-

-125-

ТУРИЗМ В РЕСПУБЛИКЕ БЕЛАРУСЬ: СОСТОЯНИЕ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ

рычнай спадчыны беларускіх гарадоў. Пакуль славутасці нашых гарадоў не сталі турыстычным прадуктам. Па гарадскім міжнародным турызме Беларусь не толькі адстае ад іншых краін свету – ён саступае нават сельскаму (экатурызму).

Паспрабуем ацаніць ролю беларускіх гарадскіх цэнтраў у развіцці турызму, паказаць іх гісторыка-культурны патэнцыял і вызначыць некаторыя меры, якія б спрыялі росту запатрабаванасці гэтага патэнцыялу. Узнятая тут праблема вельмі складаная і недастаткова вывучаная. Таму разглядзець усе яе аспекты грунтоўна немагчыма.

Гісторыка-культурная спадчына канцэнтруецца ў гарадах. Гэта абумоўлена некалькімі прычынамі. Па-першае, культурная дзейнасць людзей адбываецца пераважна ў гарадскіх паселішчах. Падругое, развіццё гарадской культуры стымулюецца магутнай гарадской эканомікай. Траты на культуру становяцца арганічнай часткай павышэння прадукцыйнасці працы ў вытворчасці. Па-трэцяе, культура сама па сабе ёсць сферай прадпрымальніцкай дзейнасці. А турызм, які прэзентуе культуру, выступае важнай крыніцай інвестыцый найперш у эканоміку гарадоў, спрыяе іх мадэрнізацыі [5].

На тэрыторыі Беларусі ўлічана больш за 2,5 тысяч помнікаў гісторыі і культуры, якія маюць нацыянальную значнасць [6]. Сваёй гісторыка-культурнай спадчынай вылучаюцца Полацк, Гродна, Пінск, Навагрудак, Мінск, Нясвіж, Слонім, Бабруйск, Віцебск, Гомель, Брэст.

Гарадскі турызм у Беларусі мае сваю спецыфіку. Па-першае, беларускія гарады, у параўнанні з гарадамі іншых краінаў, маюць ніжэйшы культурны патэнцыял. На тое ёсць некалькі прычынаў.

1.Горад у складзе царскай Расіі амаль не пераняў культурных традыцый ВКЛ. Скарбы мінулага, якія захоўваліся пераважна ў памешчыцкіх маёнтках, не перамяшчаліся ў мясцовыя гарадскія музеі, бо паміж рускім горадам і польскім маёнткам пралягала мяжа культурнай адчужанасці.

2.У выніку шматлікіх войнаў, панавання царызму і бальшавізму помнікі культуры Беларусі беcперапынна знішчаліся.

3.Ад падзелаў Рэчы Паспалітай да распаду СССР беларускія культурныя скарбы вывозіліся ў Пецярбург, Маскву, Варшаву, Кракаў, Берлін, Кіеў. Шмат іх засталося ў Вільні, перададзенай у 1939 г. І. Сталінам сучаснай Літве.

4.З Беларусі вывозіліся і творцы. Таленавітая інтэлігенцыя пераязджала ў Варшаву, Маскву і Пецярбург: там меліся лепшыя ўмовы для раскрыцця здольнасцяў.

-126-

Материалы конференции. – Гродно: ГрГУ, 2011. – ISBN 978-985-515-422-9

5.Царызм перыядычна вынішчаў беларускую інтэлігенцыю (1831, 1863, 1905 гады). Яна не паспявала збірацца ў гарадах, каб разгарнуць нацыятворчую дзейнасць. Яшчэ ў большай ступені вынішчэнне нацыянальнай эліты адбывалася ў часы панавання І. Сталіна.

6.Нізкі культурны патэнцыял гарадоў абумоўлены недастатковым капіталаўкладаннем. Раманавы не мелі ні сродкаў ні жаданняў, каб будаваць у Беларусі гарады на ўзор чэшскай Прагі, як гэта рабілі Габсбургі. Недафінансаванне культуры адбывалася і ў гады савецкай улады. Так, у канцы 1980-х гадоў сродкаў на тэатральную дзейнасць у БССР выдзялялася ў 5 – 6 разоў менш, чым у рэспубліках Прыбалтыкі і Закаўказзя [7]. Беларускі горад ніколі не меў уласнай буржуазіі, якая б спансіравала развіццё нацыянальнай культуры.

Другая адметнасць гісторыка-культурнай спадчыны беларускіх гарадоў палягае ў тым, што ў часы царызму яна з цяжкасцю набывала нацыянальны каларыт, а ў часы савецкай улады практычна зусім яго не мела. Гарадская культура дагэтуль абслугоўваецца пераважна рускай мовай. І калі замежныя турысты на кожным кроку чуюць рускую мову, з цяжкасцю разумеюць, што знаходзяцца ў незалежнай краіне Беларусь, а не ў расійскай правінцыі. Міжнародная супольнасць хацела б мець інфармацыю пра нацыянальную культуру – беларускую. З гістарычнага досведу вынікае, што эфектыўная турыстычная дзейнасць немагчыма без беларусізацыі нашых гарадоў.

Што зроблена і што яшчэ трэба зрабіць, каб выкарыстанне ў турызме гісторыка-культурнай спадчыны гарадоў (таго што маем), было больш эфектыўным?

1.На міжнародным турысцкім рынку ідзе жорсткая канкурэнцыя, і знайсці там наведвальнікаў Беларусі турысцкім фірмам вельмі цяжка. На дадзеным этапе, на думку спецыялістаў, галоўная ўвага павінна надавацца ўнутранаму турызму. Ён не патрабуе вялікіх капіталаўкладанняў, а толькі вымагае вялікіх ведаў, фантазіі, прыцягнення яркіх асоб [8]. Унутраны турызм павінен разгортвацца ў гарадскіх паселішчах. Ён дапаможа зрабіць жыхароў Беларусі больш дасведчанымі ў сваёй гісторыі, урэшце, стаць беларусамі. Ён можа быць магутным стымулам для развіцця малых гарадоў і мястэчак. Услед за добра наладжаным унутраным турызмам пачне непазбежна развівацца і ўязны.

2.Аснову гарадскога турызму стварае турызм пазнавальны, які становіцца ўсё больш папулярным. Але пакуль гэты турызм не

-127-

ТУРИЗМ В РЕСПУБЛИКЕ БЕЛАРУСЬ: СОСТОЯНИЕ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ

набыў арганізаванага і цывілізаванага характару. У значнай ступені таму, што ён – найбольш працаёмкі і патрабуе высокага прафесіяналізму. Пазнавальныя паездкі наладжваюцца самастойна ці з ініцыятывы асобных аматараў. Таму на першым месцы па важнасці стаіць, праблема падрыхтоўкі высокапрафесійных кадраў у галіне турызму. Калі ў нашых гарадах шмат разбурана, то захапіць турыстаў могуць толькі таленавітыя і творчыя экскурсаводы, своеасаблівыя шоумэны, лідары турыстычных груп. Спецыялістаў у сферы турызму зараз рыхтуюць 17 вузаў краіны [4]. Аднак іх гадаванцы пакуль цяжка спалучаюць у сабе глыбокія веды гісторыі з майстэрствам турыстычнага менеджменту.

3.Важнейшай ўмовай развіцця гарадскога турызму з’яўляецца захаванне ў належным стане існых помнікаў шляхам рэстаўрацыі, а таксама адраджэнне разбураных. Аднак захаванне дасавецкай гістарычнай спадчыны беларускіх гарадоў пакуль не стала ў нашай краіне прыярытэтнай задачай. Большасць помнікаў і куль- турна-гістарычных мясцін знаходзіцца ў занядбаным стане [9]. У рэстаўрацыі маюць патрэбу не толькі гарады, але і былыя мястэчкі, якія могуць здзівіць сваімі старадаўнімі храмамі, замкамі, сядзіб- на-паркавымі комплексамі з багатым гістарычным і культурным мінулым. Асаблівае месца ў сучасным гарадскім пейзажы гарадоў займаюць помнікі Другой сусветнай вайны. Такія помнікі – дарагія для грамадзянаў усіх краінаў былога Савецкага Саюза – надоўга захаваюць каштоўнасць для беларускага турызму. Але існуе праблема іх мадэрнізацыі. Перспектыўным кірункам у развіцці міжнароднага турызму можа быць аднаўленне яўрэйскіх асяродкаў у беларускіх гарадах і былых мястэчках.

4.У нашых гарадах шмат знішчана, але застаецца невынішчальнай іх багатая гісторыя. Існуюць толькі праблемы інтэрпрэтацыі гісторыка-культурнай спадчыны, якая ўплывае на якасць турыстычнага абслугоўвання.

А. Канцэпцыя гісторыі Беларусі і канцэпцыі гісторыі суседніх дзяржаў, у тым ліку Расійскай Федэрацыі, істотна адрозніваюцца.

Угістарыяграфіі Расіі, Літвы, Польшчы, часткова Украіны роля беларускага народа, як паўнавартаснага суб’екта гістарычнага працэсу, недаацэньваецца. Маладая беларуская гістарычная навука яшчэ не паспела распрацаваць уласную канцэпцыю гісторыі з пазіцый незалежнай дзяржавы.

Б. Ва ўмовах адсутнасці беларускай дзяржаўнасці і барацьбы палякаў і рускіх за ўплыў на беларускіх землях, усе католікі тут

-128-

Материалы конференции. – Гродно: ГрГУ, 2011. – ISBN 978-985-515-422-9

лічыліся палякамі, а ўсе праваслаўныя – рускімі. У звязку з такой этнізацыяй канфесій, дагэтуль адбываецца неўсвядомленая метамарфоза. Мы часам лічым, што католікі і іх творы належаць да польскай нацыі і культуры – і гэта для нас чужое. Мы таксама часам лічым, што ўсе праваслаўныя і іх творы належаць у аднолькавай меры рускай і беларускай нацыі, рускай і беларускай культуры – і гэта злучае нас з рускімі. А ў выніку такая заганная традыцыя па-ранейшаму штучна дзеліць супольныя культурныя здабыткі беларусаў паміж рускімі і палякамі.

В. Ад савецкага часу ў Беларусі культурная спадчына зрабілася рашчэпленай, раздвоенай. Адны вядуць прафесійную культуру ад ВКЛ, БНР, «Нашай Нівы», другія – ад БССР і гадоў беларусізацыі. Культурная традыцыя не яднае беларусаў, а разводзіць па розныя бакі штучна створанай культурна-ідэалагічнай барыкады.

Г. У Беларусі, як нідзе, захавалася савецкая культурная спадчына. У сувязі з гэтым паўстае пытанне: як да яе ставіцца і як яе выкарыстоўваць ў турысцкіх мэтах? Зразумела, што савецкую спадчыну не варта разбураць, але нелагічна ўводзіць і ў нацыянальны кантэкст, дый гэта і немагчыма. У краінах былога лагера сацыялізму створаныя за Саветамі культурныя каштоўнасці засталіся незапатрабаванымі і былі выціснутыя з рэальнага жыцця, трапілі ў музеі. У Беларусі савецкія каштоўнасці сталі рэсурсам для выкарыстання ў культурнай палітыцы. Аднак і беларускае грамадства прыйдзе да такога моманту, калі па ўзору іншых постсацыялістычных краінаў Еўропы, будзе гатовым перадаць савецкае мінулае ў музеі і адкрыць прастор для развіцця новай культуры на аснове ўласных нацыянальных традыцый, якія і могуць зацікавіць еўрапейцаў. Музей савецкай культуры можна стварыць у кожным беларускім горадзе. Але і зараз і пазней культурную спадчыну БССР неабходна праўдзіва інтэрпрэтаваць. Калі экскурсавод гаварыць пра яе сувязь з перавагамі сацыялізму над іншымі грамадскімі мадэлямі, то хто з замежнікаў стане такое слухаць. Таму варта нагадваць, што любы помнік савецкай культуры – гэта не толькі мастацкі твор, але і помнік бальшавіцкаму таталітарызму. У такой інтэрпрэтацыі савецкая спадчына беларускіх гарадоў, безумоўна, будзе выклікаць цікавасць замежнага турыста [5]. Дарэчы, не спрыяюць міжнароднаму іміджу беларускіх гарадоў іх савецкія назвы вуліц і плошчаў.

5. Вялікую цікавасць у турыстаў выклікаюць памятныя мясціны гарадоў, звязаныя з жыццём і дзейнасцю знакамітых людзей. У

-129-

ТУРИЗМ В РЕСПУБЛИКЕ БЕЛАРУСЬ: СОСТОЯНИЕ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ

гарадскіх паселішчах беларускай зямлі нарадзілася цэлая плеяда выдатных дзеячоў культуры, навукі, мастацтва, палітыкі, якімі ганарацца не толькі беларусы [10]. Таму мемарыялізацыя і музеізацыя нашых славутых землякоў выступаюць важнейшым прыярытэтам у развіцці гарадскога турызму.

6.Нашы гарады стануць намнога больш прываблівымі, калі мы ўзнімем гарадскія музеі на ўзровень еўрапейскіх шляхам паляпшэння іх матэрыяльнай базы, забеспячэння найноўшымі тэхнічнымі сродкамі і пашырэннем маштабаў рэстытуцыі, вяртання вывезеных каштоўнасцяў (хоць бы ў копіях). Існуюць праблемы рэкламы славутасцяў беларускіх гарадоў, іх музеяў.

7.Усім зразумела важнасць пашырэння турысцкай інфраструктуры (сродкаў размяшчэння, прадпрыемстваў харчавання, транспартнай сеткі, турысцкага інфармацыйнага асяроддзя). Аднак зараз гэтага ўжо недастаткова. Варта выкарыстоўваць замежны вопыт і ствараць у гарадах інфраструктуру забаў. Пазнавальны турызм добра спалучаецца ў гарадах з турызмам падзеевым (выставы, кірмашы, фестывалі, канцэрты, спартыўныя і культурныя мерапрыемствы).

8.У дзяржаўнай праграме развіцця турызму ў 2006 – 2010 гадах прадугледжваецца выкарыстанне не толькі беларускай куль- турна-гістарычнай спадчыны, але і агульнасці гісторыі і культуры Беларусі з краінамі-суседзямі. Таму неабходна рабіць новыя спецыяльныя маршруты для палякаў, расіян і грамадзян іншых краінаў. Зрухі ў гэтым накірунку пачаліся. Рыхтуецца падпісанне дамовы паміж турыстычнымі арганізацыямі Беларусі, Расіі, Украіны. У лістападзе 2009 г. падпісаны беларуска-літоўкі пратакол аб намерах у галіне культурнай спадчыны, у тым ліку развіццю сумеснай турыстычнай дзейнасці [11].

Гісторыка-культурная спадчына гарадоў – гэта люстэрка грамадства, яго адукаванасці, маральнасці, творчага патэнцыялу. Менавіта ў горадзе ў турыста складваецца вобраз краіны і народа.

Сп³с л³таратуры

1.Национальная программа развития туризма Республики Беларусь на 2001 – 2005 годы. – Минск: Министерство спорта и туризма Республики Бела-

русь, 2001.

2.Национальная программа развития туризма Республики Беларусь на 2006 – 2010 годы. – Минск: Министерство спорта и туризма Республики Бела-

русь, 2005.

-130-