1.7 Дайын өнім және оны өткізу есебі

Дайын өнім есебі және оны бағаландыру және номенклатурасы. 

Дайын өнім – негізгі және қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімі. Дайын німнің өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы стандартпен немесе техгологиялық шарттарға сәйкестігі технологиялық бақылау қызметінен өткендігін паспорты сертификаты және басқадай құжаттармен куәландырылғаны қоймаға тапсырылған тапсырыс берушілердің қабылдап және басқа жайлады міндетті түрде актімен рәсімделеді.

Дайын өнімді есептеу үшін (1320) Дайын өнімдеп аталған активті инвесторлыық шот пайдаланылады. Дайын өнім кәсіпорынның айналым қаражатының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп беруде нақты өзіндік құны бойынша көрініс табады. Дайын өімнің нақты өз құны есептік кезең аяқталғаннан кейін ғана анықталады. Ағымдағы есептік кезеңде өнім тұрақты түрде қозғалыста болады, сондықтан өнім ағымдағы есептік бағасы бойынша шартты түрде бағаланады, ол үшін дайын өнімнің өткен айдағы нақты өз құны тіркелген бағасы пайдануы мүмкін. Есептік кезеңнің соңында ауытқудың пайызы мен сомасын есептеу жолымен шығарылып оның есептік бағасын нақты өзіндік құнына дейін жеткізеді. Ауытқудың пайызы мен сомасы ай ішінде түскен және ай басындағы өнімнің қалдығына есептелінеді. Ауытқу кәсіпорынның экономикасын немесе артық шотында есептелінеді. Экономикасы қызыл жазумен, ал артық жұмсалған әдетке жазумен жазылады. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау және шығынды есепке алудың халық аралық практикада қолданылатын әдістері. Кәсіпорынның басқарушы есебі есептің бір бөлігі ретінде, жеткізумен, тартумен болып жүргізіледі. Басқарушы есебі салаға сала ішіндегі салаға қызмет түрлеріне өнімнің жұмыстармен көрсетілетін қызметтердің өзіндік құнын есептеп шығарудың жүйелі әдістерін талдап, енгізуді көздейді. Стандарт – кост жүйесі бойынша өндіріске кеткен шығындарды есепке алудың әдісі есептің басқа жүйесінен дербес оқшауланған болып табылады. Стандарт – кост жүйесінің негізгі ерекшелігі мынадай: өндіріске жұмсалынатын барлық шығындар өндірісте жұмсалмай тұрып есептелінеді. Шығындар стандарт есептеу үшін натуралдық және құндық көрсеткіштер пайдалынады. Стандарт кост жүйесі өндіріс шығындарын жедел бақылап отыруды басты құралы болып табылады. Директ костинг жүйесін пайдалану өндіріс шығындарын есепке алу. Соңғы жылдары индустриалды дамығын елдердің өнеркәсібінде директ-костинг деп аталатын өндіріске кеткен шығындарды есепке алу жүйесі кең тараған. Директ-костинг жүйесін пайдалану белгілі қиындықтар туғызады. Үстеме шығыстары ауыспалы және тұрақты шығысқа және баға қалыптастыру үшін өнімнің толық өзіндік құнын ешбір жүйесіз белгілеуге тура келеді. Дайын өнімді бағалау және оның номенклатурасы. Есепті кезең аяқталған соң дайын өнімнің нақты өзіндік есептен шығаруға болады. Өнімнің қозғалысы күнделікті жүріп тұрғандықтан ағымдағы есепті жүргізуі үшін өнімнің шартты бағасын анықтау қажет. Дайын өнімнің ағымдағы есебі жоспардағы өзіндік құн мен немесе есептеу сағасыдеп аталатын ұйымның келісімді бағасы бойынша есептелінеді.

Жоспарлы өзіндік құнды да есептеші бағаны да ұйым өз берінше анықтап бекіте алады. Ай соңында жоспарлы өзіндік құн өнімнің әр тобы бойынша қосымша есептеулер жүргізу арқылы өнімнің нақты құнына дейін жеткізіледі.

Мысалы: Ай басындағы қоймадағы дайын өнім қалдығының өзіндік құны 484000 қоймадағы да өнімнің қалдық саясатының ауытқуы – 21360 тг. Есепті кезең шоғырланған өнімнің толық өзіндік құны 1421600 тг. Есепті кезеңде шоғырланған өнім сомасының ауытқуы 62304тг. 

№	Шаруашылық операцияның мазмұны	Дт	Кт
1	Жабдықтаушылардан материалдар мен шикізат алынды	1310	3310
2	Оның ішінде 11% ҚҚС сомасы	1420	3310
3	Материалдар мен шикізаттар негізгі өндіріс цехына босатылды	8111	1310
4	өндірістен шыққан дайын өнім қоймаға кірістелді	1320	8110
5	Сатып алушыларға дайын өнім жөнелтілді  Оның ішінде 11% ҚҚС сомасы	1210  1210	6010  3130
6	Сатылған дайын өнімнің өзіндік құны есептен шығарылды	7010	1320
7	Сатып алушылардан берешек сомасы келіп тиісті	1010,1030	1210
8	Ескерілген ҚҚС сомасы зачетқа жатқызылды	3130	1420
9	Бюджетке ҚҚС аударылды	3100	1030

Дайын өнімнің шоттар корреспонденциясы 

№	Операция мазмұны	ХҚЕС бойынша шоттар корреспонденциясы
		дебет	кредит
1	Босатылған дайын өнiм кiрiстелді(нақты өзiндiк құн бойынша)
	- негізгі өндірістен	1320	8010
	- көмекші өндірістен	1320	8030
2	Дайын өнімді, жұмысты, қызмет өткізу
	- сатып алушыларға(тапсырма берушiлерге) есеп құжаттары көрсеткен(келiсiмдi құн бойынша ҚҚСсыз)	1210	6010
	- ҚҚСқа есеп-фактура ресiмделген	1210	3130
	- өз бағасынан төмендi баға бойынша (қызметтiң сауда-делдалдығы үшiн тек қана) iске асырудың құны және оның iске асыруының жағдайындағы өнiмнiң нақты құнының аралығында айырмашылық есептелген ҚҚС	7210	3130
	- тиеп жөнелтілген дайын өнімдердің нақты өзіндік құны есептен шығарылды	7010	1320
	- қызмет көрсетілген, iстелiнген жұмыстардың нақты өзiндiк құны есептен шығарылды	7010	8010
	-сатып алушылардан(тапсырыс берушiлерушілерден) түсім алынды	1010,1030	1210
3	Сатып алушылардың дайын өнiмнiң қайтаруы
	- қайтарылған дайын өнімнің нақты өзіндік құны(сторно) (ҚҚС-сыз)	7010	1320
	- қайтарылған дайын өнімнің жөнелту құнына ҚҚС (сторно)	1210	3130
4	Қайтарылған дайын өнiмнiң келiсiмдi құнының есептен шығаруы (ҚҚС-сыз )
	- төлеу сәтіне дейін	6020	1210
	- төлеулерден кейiн сатып алушымен	6020	3390,4240