9. Артыкуляцыйная характарыстыка галосных гукаў (рад, пад’ём, лабіялізаванасць / нелабіялізаванасць).

Галосныя гукі – гукі, якія вымаўляюцца толькі пры ўзеле голасу.

Класіфікацыя заснавана на іх артыкуляцыі, паводля удзелу губ і языка.

Паводле губ: - лабілізаваныя (о, у), або губныя – нелабілізаваныя (а,э,і,ы)

Паводле ступені под’ёму языка – верхні – сярэдні – ніжні (пад’ём)

Паводле перамяшчэння языка па гарызанталі – пярэдні – сярэдні – задні (рад)

рад пад’ём	пярэдні	сярэдні	задні
Верхні	[і]	[ы]	[у]
Сярэдні	[э]		[о]
Ніжні		[а]

10. Фанетычныя законы (закон недысімілятыўнага акання, асіміляцыя, дысіміляцыя).

Фанетычныя законы- рэгуляторныя гукавыя змены, якія адбываюцца ў адной мове ў розныя перыяды развіцця.

У паўднева-зах. захоўваецца -усх. Дыялекце о пад націскам мяняецца на а, не пад націскам о –– гэта моцнае недысіміятыўнае аканне (вода, сіто, чаловек). Слабае недысімілят аканне - сярэднебеларускіх гаворках. У пн-зах дыялекце – дысімілятыўнае аканне (па правілы).

Асіміляцыя – фанетычны працэс прыпадабнення аднага гука да другога. Асіміляцыя па напрамку: прагрэсіўная - змяняецца наступны гук пад уплывам папя рэдняга. Рэгрэсіўная – змяняецца папярэдні гук пад уплывам наступнага. Кантактная-прыпадабненне сумежных гукаў. Дыстактая – прыпадабненне несумежных гукаў. Каклета, кучуравы. поўная/няпоўная 1) па глухасці - даро[ш]ка, сту[ш]ка, але: канцы не, а зуб, дуб, нож, грыб, дождж, як шыпячыя.2) па звонкасці - про[з’]ба, но[з’]біт3) па мяккасці [з] [с] [ч] [ц] - [з’]мена, [с’]вята. Выклэч.: перад г,к,х – не асіміл.4) [з], [с] – свіст перад шып [ж] [ш]: пераво[ш]чык, [ж]жаць, ра[ш]чоска.Дысіміляцыя – замена аднаго з двух аднолькавых або падобных гукаў іншым, менш падобным па вымаўленні. /шшытак/

11. Фанетычныя працэсы (пратэза, эпентэза, дыярэза, метатэза, гаплалогія).

Пратэза – паяўленне галоснага або зычнага гука неапраўданнага этымалагічна у абсалютным пачату слова. Вопыт, востраў. Дыярэза – выпадзенне асобнага гука з асобных трох- і чатырохгукавых спалучэнняў. Сэрца, позна, міласэрнасць. Эпентэза – паяўленне дадатковага гука ў слове, устаўка в ці й паміж галоснымі ў словах. Лявон, Навум. Метатэза – перастаноўка гукаў або складоў у слове. Сыроватка – сыворотка. Тырэлка Талерка. Гаплалогія – разнавіднасць дыярэзы, сутнасць якой у выпадзенні аднаго з тоесных складоў. Мінерала+логія =мінералогія

‘

12. Фанетычныя чаргаванні гукаў галосных зычных гістарычныя і пазіцыйныя Пазіцыйныя чаргаванні гукаў як вынік фанетычных працэсаў. Асаблівасці сінтагматыкі гукаў беларускай мовыЧаргаванне – замена гукаў адной марфемы ў розных формах слова або ў аднакаранёвыхПазіцыйныя чаргаванні адбываюцца пад уплывам суседніх гукаў у слове.Пазіц чаргаванні зычных:1)чаргаванні зв/гл у сярдзіне слова (голуб-галубкі)2)чаргаванні зв/гл на канцы слова як вынік аглушэння (снех)3) чаргаванні цв/мяк як вынік асіміляцыі па мяккасці і змякчэнне зычных перад (э) і (і) [з’]мена4) чаргаванне заднеязычных перад (і) у спрадвечнабеларускіх словах (падлога-падлогі, перамога-перамогі)Гістарычныя чаргаванні не абумоўлены фанетычнай пазіцыяй гука ў слове, а з’яўляюцца вынікам змен, якія адбываліся ў мінулым. чаргаванні заднеязычных (ГКХ) з шыпячымі (ЖЧШ): вага –важыць, пяку-пячэш, брахаць-брэша)чаргаванні ГКХ са свісцячымі З’Ц’С’ (дарога-дарозе)б’-бл’ раздалбіць-раздалблю в’-ўл – лавіць-лаўлю

м’-мл’ карміць-кармлю л-ў (прошлы час дзеясл)

Галосныя:Пазіцыйныя – або фанетычныя – адбываюцца ў залежнасці ад месца гука ў слове і адлютроўваюць сучасныя фанетычныя нормы. Найбольш пашыраныя чаргаванні ў аснове якіх аканне і яканне. Сёстры-сястра. Гістарычныя – вынік змен у фанетычнай мове ў апошнія часы. НЕ абумоўлена фанетычнай пазіцыяй. (э)-(о)-(а) – грэбці-гроб-грабу (э)-(о) –везці-вёз-возіць(э)-(і)-(о) – церці-зацірка(о)-(ы)- бровы-брыво(о), (а), (э) – нуль гука – беглыя галосныя

Асаблвасці сінтагматыкі гукаў беларускай мовы.

Сінтагма – маўленчы такт, незакончаная інтанацыя.