57.Марфеміка як вучэнне аб мінімальна значымых частках слова. Слова і марфема. Адметныя прыметы марфемы: паўтаральнасць, непадзельнасць, значымасць, абстрактнасць і інш. Класіфікацыя марфем.

Марфеміка – раздзел мовазнаўства, які вывучае структуру слова, яго састаўныя(структурныя) часткі – марфемы, іх віды, будову і заканамернасці спалучэння ў слове (словаформе).

Слова – цэласнае адзінства, але структура слоў можа быць розная: Простая (складаецца з корню, гэта значыць аснова = корню, да якіх далучаецца канчатак): стол, вад-а. Складаная (вытворныя словы).Марфемы – састаўныя часткі слова. Праз марфемы выражаюцца многія граматычныя значэнні:-Канчатак – значэнне роду, ліку, асобы і г. д. Прыстаўка, постфікс – знач. трывання дзеяслова.Марфемы з̒яўляюцца канстытутыйнымі (вызначальнымі) прыметамі слова ў цэлым.

Адметныя прыметы: Паўтаральнасць (Адна і тая ж марфема паўтараецца: стол-ік, коц-ік).

Непадзельнасць (калі драбіць, страчваецца ўласцівы ёй сэнс і атрымліваюцца

меншыя ужо нязначныя часткі слова - фанемы). Значымасць Абстрактнасць (матэрыяльная нявыражанасць.)

58.Тыпы марфем. Каранёвыя і афіксальныя марфемы. Радыксоіды і свабодныя карані. Слова-, форма- і словаформаўтваральныя афіксы.

Марфема – гэта найменшая граматычная адзінка мовы, якая ў складзе слова выражае пэўнае (лексічнае ці граматычнае) значэнне.Характэрнай рысай яе з̒яўляецца:-Мінімальнасць -Сэнсавая непадзельнасць на меншыя адрэзкі (калі яе драбіць, страчваецца ўласцівы ёй сэнс і атрымліваюцца меншыя, але ўжо нязначныя часткі слова - фанемы)Марфема можа складацца з адной ці некалькіх фанем:- Аднафанемныя (монафанемныя): кніж-к-а: 4-1-1 - Многафанемныя (поліфанемныя)

Ад слова яна адрозніваецца тым, што : -як найкарацейшая адзінка не можа падзяляцца далей на больш дробныя часткі без страты значэння. -не мае такой дакладнай структурна-граматычнай аформленасці і сэнсавай закончанасці.Іх вылучэнне магчыма толькі на подставе супастаўлення словаформ: корань рад-, суфікс –асць (рады, радаваць…)Адсюль вынікае і такая рыса, як рэгулярнасць, паўтаральнасць у складзе іншых слоў і выдзяленне яе шляхам супастаўлення словаформ. Марфема канкрэтна рэалізуецца праз сваіх пэўных прадстаўнікоў. Для іх абазначэння выкарыстоўваецца тэрмін “морф” (“морфа”). Морф – гэта канкрэтная рэалізацыя той ці іншай марфемы як адзінкі абагуленай: Марфема дом- (дом, дом-а), морфы дом- (дом-ік), дам- (дам-ашні), дам- (дам-ішча). 2. Паводле значэння і ролі ў слове марфемы: Каранёвыя (корань) – абавязковая частка слова, без якой яно не можа існаваць. У ім выражаецца рэчаўнае (прадметнае) значэнне слова

(прыгарад – значэнне ў -гарад) Афіксальныя (афіксы) – неабавязковыя часткі слова: адня словы іх маюць, другія – не. (стол, тут)

Значэнне афіксаў: Словаўтваральныя (дэрывацыйныя) – відазмяняюць рэчаўнае значэнне корня і ўтвараюць новыя словы (аўтар – са-аўтар). Словазмяняльныя (рэляцыйныя) – толькі змяняюць форму слова (стол – стал-а – стал-у). Словаформаўтваральныя (сінкрэтычныя) – выкрнваюць і словаўтваральную і словазмяняльную функцыю (кум – кум-а: -а – не толькі выражае граматычнае значэнне Наз склону адз ліку, але і служыць сродкам утварэння назвы асоы жаночага роду).

Афіксы вылучаюцца і такой рысай, як абавязковая паўтаральнасць у словах, аналагічна пабудаваных і надзеленых агульнымі элементам значэння.Корань слова. -гэта абавязковая і неад̒емная частка слова. Ён носьбіт рэчаўнага, матэрыяльнага значэння слова. Праз корань перадаецца агульнае значэнне слова. Звязаныя корні (радыксоіды) адрозніваюцца ад свабодных тым, што: не могуць ужывацца без словаўтваральных афіксаў -самі па сабе не валодаюць дастаткова выразным значэннем --абавязкова павінны паўтарацца ў радзе слоў, інакш не будзе падстаў для іх вылучэння.