34.Сінонімы.Антонімы.

Сінонімы – слов пэўнай часціны мовы, якія абазн.аднольк ці пад.значэнні, але адрознів.гучаннем,адценнем значэння. Сін.рад –группа слоў з 2 цібольш сінонімаў. Дамінанта. Фун.сін: замяшчэння, дэталізацыі, экспр-стыл. Шляхі узн.: С з розн.гіст.эпох, з розн.гаворак, уласнабел і запазыч.

Семантычныя, або ідэяграфічныя - выражаюць розныя сэнсавыя адценні значэння, называюцца. Гэта словы агульнаўжывальныя, нейтральныя: навек – незваротна, невядомы – нязнаны.

Стылістычныя - адрозніваюцца толькі стылістычнай афарбоўкай называюцца. памыліцца – збіцца, прамахнуцца,

Семантыка-стылістычныя: адрозніваюцца адначасова і значэннем, і стылістычнай афарбоўкай –хадзіць – совацца, шлындаць.

Абсалютныя сінонімы (Лексічныя дублеты)-- не адрозніваюцца ні адценнямі значэння, ні стылістычнай афарбоўкай, –: арфаграфія – правапіс, намінатыўны – назыўны, дэфіс – злучок. Сінонімы гэтага тыпу ўзніклі як паралельныя тэрміналагічныя назвы.

Кантэкстуаьлныя, аўтарскія, аказіянальныя . У мастацкай літаратуры, публіцыстыцы, гутарковай мове могуць сінанімізавацца лексічныя адзінкі, якія збліжаюцца сэнсава толькі ў пэўным кантэксце. Гэта: Далёка кацілася, тупала, цокала, шоргала рэха. (У.Някляеў).

Антонiмы- словы адной часцiны мовы, маюць супрацьлег.значэннi.(дзень-ноч)

Тыпы: 1) супрацьлеглыя(кантрарныя)-не дапускае уключэннi сяр. Звяна ~ жывы-мертвы 2) супярэчлiвыя(кантрадыктарныя)-могуць мець сяр.звяно (любiмы-абыякавы-нянавiсны) 3) вектарныя (канверсiйныя)-звязаны з напрамкам, якi уключ. У сябе дзеянне або прымету ~ прадаць-купiць.

Антонiм абавязкова:*адсутн.часцiца не,*адной часцiны мовы, *можа выраж ва усiх знач, або толькi асобным (~белы-чорны”колер”) Антытэза – стылiст.прыем,словы забяспечв.кантраснасць у выраж.думак, апiсаннi з`яу. (Паклiчу у сведкi спаленных, распятых, але зауседы юных I жывых ``` Грахоускi)i Аксюмаран – стылiст.фiгура, аб`ядноув.сэнсава процiлеглыя, несумяшчальныя паняццi з мэтай стварэння экспрэс.эфекту (~жывы труп, салодкi ,боль)

35.Амонімы.

Амонiмы – словы, якiя аднолькава гучаць, але маюць розная значэнне.

Лексiчныя амонiмы – словы аднаго граматычнага класса (адной часцiны мовы), яны супадаюць гучаннем I напiсаннем або ва усiх уласцiвых iм формах, або толькi часткова. Паводле гэтага падзяляюць на : Поуныя- супадаюць ва усiх граматычных формах. Напр., кавалер(1-нежанаты чал, асоба з ордэнамi).

Няпоуныя- супадаюць гучаннем I напiсаннем не ва усiх уласцiвых м граматычных формах. Напр., настойваць(1-патрабаваць), (2-рабiць настойку)

4 тыпы няпоуных амонiмау:Амафоны (фанетычныя) –аднолькава гучаць, але па-рознаму пішуцца. (грыб-грып)

Амаформы (марфалаг) – супад.гучан.і напісаннем толькі ў асобн.грам.формах. (верасень ідзе за летам –прыехаў летам)

Амографы – адн.пішуцца, адр.знач.і гучаннем (мука- мука)

*сiнт.амонiмы (адн. Па форме, розн сiнтаксiчн. функцыi)- (яны) студыi (мн.лiк), (ей) студыi (адз.лiк) Па марфалагiчнай будове амонiмы бываюць простыя(невытворныя) I вытворныя. Невытворныя у асноуным сустракаюцца сярод назоунiкау (таран-рыба, удар), а вытворныя – сярод дзеясловау (вЫхадзiць-многа прахадзiць, вылечыць).

36.Паронімы.

Паронімы – словы, што маюць блізкае гучанне, але розныя па лексічным значэнні. Звычайна аднакар, маюь адн.націск.таму іх путаюць. Паронімы – словы адной часціны мовы, якія маюць аднолькавыя граматычныя прыметы і суадносяцца паміж сабою па структуры. Напр., чытач і чытальнік. (наз. м.роду, адз.ліку, наз.скл., аг.кор. –чыт, розныя суф.)Узн.: павел.кольк.лекс.адзінак; *паш.іх сэнс.нагр, *узаемаўплыў слоў на іх семант.і марф.узр; *запаз.словы, *спец.лек-ка.Адрознів-ца: суф+прыст.(управіць-выправіць) / генеральны-генеральскі. Сродак адрознення–суфiксы і прыстаўкi.Спалучальныя магчымасцi неаднолькавыя. Большасць аб`яднана парамi, але бываюць группы з 3,4,5 паронiмаў (асобны-асаблiвы-асабовы-асабiсты-асобасны).Паранiм. адносiны найбольш часта узнiкаюць памiж назоўнiкамi, прыметнiкамi, радзей – памiж дзеясловамi. Памiж членамi паранiм. рада сэнсавыя адносiны з часам могуць мяняцца і пераходзіць у разрад сiнонiмаў (атамнiк, атамшчык - у галiне атамнай фiзiцы).Ва умовах двухмоўя ўзнiклi мiжмоўныя амонiмы і паралексы. Звязан з iнтэрферэнцыяй - узаемапранiкненнем. Напр., міжмоўн. амонімы: плот(бел)-забор; плот(рус); блага (бел)-дрэнна; блага (рус.)Паралексы –словы з 2-х моў, якiя адрознiваюцца марфемнай структурай, вымаўленнем, нацiскам, прыналежн да часц мовы і iнш.Напр., баразна-борозда, калiдор - коридор, бараноў-баранов, камянi-камни, жасмин-ясмiн..Паранамазiя–стылiстычны прыем зблiжэння сэнсава і структурна розных слоў, якiя маюць знешняе гукавое падабенст Дзе сунічнік, там і суніцы.