Вопрос 13. Билгесез үткән заман

(ПРОШЕДШЕЕ НЕОПРЕДЕЛЕННОЕ ВРЕМЯ)

Личные окончания глаголов прошедшего неопределенного времени

Прошедшее неопределенное время употребляется, когда речь идет о прошедших событиях и действиях, которых говорящий сам не видел, а сообщает о них со слов других лиц или источников. Прошедшее неопре­деленное время отвечает на вопрос нишләгән? и образуется от основы глаголы присоединением аффиксов:

1)- ган/гән (к глаголам, основа которых оканчивается на гласный или звонкий согласный). Например:

Уйла! Ул уйлаган (он думал).

Бел! Ул белгән (он знал).

2) -кан/-кән (к глаголам, основа которых оканчивает­ся на глухой согласный). Например:

Ул кайткан (он приехал).

Ул әйткән (она сказала).

Мин нишләгәнмен?	Мин	-мын/-мен
Син нишләгәнсең?	Син	-сың/-сең
Ул нишләгән?	Ул	—
Без нишләгәнбез?	Без	-быз/-без
Сез нишләгәнсез?	Сез	-сыз/-сез
Алар нишләгәннәр?	Алар	-нар/-нәр

Спряжение глаголов в отрицательной форме прошедшего неопределенного времени.

После корня добавляется –ма/-мә

Белмә! Ул белмәгән.

Мин нишләмәгәнмен? Без нишләмәгәнбез?

Син нишләмәгәнсең? Сез нишләмәгәнсез?

Ул нишләмәгән? Алар нишләмәгәннәр?

Онытма! Ул онытмаган.

Мин белмәгәнмен, онытмаганмын. Син белмәгәнсең, онытмагансың. Ул белмәгән, онытмаган. Без белмәгәнбез, онытмаганбыз. Сез белмәгәнсез, онытмагансыз. Алар белмәгәннәр, онытмаганнар.

Вопрос 14. Билгеле киләчәк заман

(БУДУЩЕЕ ОПРЕДЕЛЕННОЕ ВРЕМЯ)

Указывает на такое действие, в совершении которого говорящий твердо уверен, поэтому это время также назы-ваютбудущим категорическим.

Спрягаемая основа глагола будущего определенного вре­мени образуется от основы глагола при помощи аффиксов:

1) -ачак/-әчэк, если глагол оканчивается на соглас-ный. Например:

Шатлан!— Ул шатланачак. (Он будет радоваться.) Гаҗәплән! — Ул гаҗәпләнәчәк. (Он удивится.)

2) -ячак/-ячәк, если глагол оканчивается на гласный. Например:

Дәвала! — Ул дәвалаячак. (Он будет лечить.)

Хәтерлә!— Ул хәтерләячәк. (Он будет помнить.) Отрицательная форма глагола будущего определенного времени образуется от отрицательной основы глагола всегда при помощи -ячак/-ячәк. Например:

Ялганлама!— Не обманывай.

Ул ялганламаячак.— Он не будет обманывать.

Спряжение глаголов в будущем определенном времени

Утвердительная форма	Отрицательная форм
Нишләячәк?	Нишләмәячәк?
Мин язачакмын,	Мин язмаячакмын,
киләчәкмен.	килмәячәкмен.
Син язачаксың,	Син язмаячаксың,
киләчәксең.	килмәячәксең.
Ул язачак, киләчәк.	Ул язмаячак, килмәячәк.
Без язачакбыз, киләчәкбез.	Без язмаячакбыз, килмәячәкбез.
Сез язачаксыз, киләчәксез.	Сез язмаячаксыз, килмәячәксез.
Алар язачаклар,	Алар язмаячаклар,
киләчәкләр.	килмәячәкләр.

В отрицании после корня добавляется –ма/-мә 1) Авыру тиз терелмәячәк. 2) Әни тиз тынычланмаячак.

Утвердит:1) Ул үзе сөйләячәк. 2) Бу кеше тагын киләчәк. 3) Марат сезне дә чакырачак. 4) Эт бу ашны яратып ашаячак.