Донишгохи давлатии Хучанд ба номи

академик Б. Гафуров

Факултаи «Молия ва иктисодиёти бозор»

«Тасдик мекунам»

Ноибректор оид ба

корхои таълим

Назаров Р.Р._______

Комплекси таълими-методи аз фанни: «Хисобгирии бухгалтери молияви»

(барои донишчуёни курси 2-уми ихтисосхои иктисоди)

Тартибдихандагон устони кафедраи «Мухосибот ва аудит» Ходжаева Р.

ХУЧАНД 2011

Комплекси таълими-методи аз фанни «Хисобгирии бухгалтери молияви» дар таркиби худ чунин маводхоро дорост:

матни лексияхо;

саволхо барои худсанчи ва мустахкамгардони;

Хафтаи якум.

Дарси 1

Мавзуи 1. Бахисобгирии бухгалтери хамчун низоми иттилооти

Накша:

1. Мавхум ва мохияти бахисобгирии бухгалтери.

2. Низоми иттилоотии бахисобгирии бухгалтери ва истифодабарандагони он.

3.Бахисобгирии молияви ва идорави.

4.Андоза ва услуби баходихи дар бахисобгири молияви.

Баҳисобгирии бухгалтерӣ забони байналмилалии соҳибкорӣ буда, донишҳои соҳаи риёзиёт, омор, молия, ҳукуқ, андозбандӣ, технологияи компютерӣ ва фанҳои дигар талаб мекунад, ки онҳо дар ниҳояти кор боиси ташаккули насли нави кормандони баҳисобгирӣ - менеҷерони молиявии ширкат мегарданд. Беҳуда нест, ки роҳбарони аксарият иттиҳодияҳои транснатсионалӣ дорои маълумоти бухгалтерй ва ё собиқ бухгалтеронанд.

Баробари такомули муносибатҳои бозаргонй баҳисобгирии бухгалтерӣ масъалахои мураккаби зеринро ҳал менамояд:

- муайян намудани сатҳи иқтидори истеҳсолӣ ва вазъи молиявии корхона;

-т---аниқ кардани мавҷудияти моликият, вазъ ва ҳаракати воситаҳои асосӣ ва гардишӣ;

таҳлили нишондиҳандаҳои молиявӣ ва омода намудани пешниҳодот оиди қабули қарорҳои идоракунӣ; таъмини назорат аз «болои нигоҳдории захираҳои моливу моддӣ, воситаҳои пулй ва тамоми моликияти ширкат;

мониторинги амалиёти ҳисоббаробаркунй ва қарзӣ, идоракунии хароҷот, таъминоти самаранокй ва рақобаттобоварӣ.

Мақсади бурдани баҳисобгирии бухгалтерӣ - ин ҷамъоварӣ, коркард ва танзими маълумот оиди вазъи соҳибкорӣ, воқиф сохтани роҳбар ва менеҷерон оиди ҳаҷми корҳои иҷрошуда, даромад, хароҷот ва фоида, андоз ва дигар пардохтҳои ҳатмй, оиди тағйирот дар ҳаракати захираҳои модй ва меҳнатӣ мебошад.

Аз ин бармеояд, ки низоми баҳисобгирии бухгалтерӣ манбаи иттилоотиро барои идоракунй ба вуҷуд оварда, назорат ва таҳлили фаъолияти хоҷагидориро ба амал мебарорад.

Низолш иттилоотии баҳисобгирии бухгалтерӣ ва истифодабарандагони он

Пешбарии бомуваффақияти соҳибкорӣ дар шароити ҳозира асосан бо азхудкунии маълумоти иқтисодӣ вобастагӣ дорад. Ба қатори рукнҳои муҳимтарини ахбороти иқтисодӣ низоми иттилоотии баҳисобгирии бухгалтерй дохил мешавад.

Ба сифати истифодабарандагони ахброти баҳисобгирӣ ва ҳисобот гурӯҳҳои мухталифи шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ , ки дорои манфиатҳои гуногун - дохилӣ ва берунӣ мебошанд, баромад мекунанд.

Истифодабарандагони дохилии иттилоот, ки асосак бевосита бо идораи сармоя машгуланд, моликони хусусӣ ва дастҷамъӣ, мақомоти олии идоракунандаи ширкат, дастгоҳи иҷроия, менеҷерон, сардорони шӯъба, қисм ва сехҳо мебошанд.

Гурӯҳи дуюми истифодабарандагони иттилооти бухгалтериро онҳое ташкил медиҳанд, ки кормандони бевоситаи ширкат набуда, лекин манфиатҳои молиявӣ доранд. Ба қатори чунин ҳавасамандон маблағгузори ҳақиқй (воқеъӣ) ва эҳтимолӣ, қарздиҳандагони воқеъй ва эҳтимолй, аз он ҷумла саҳмдорон, таъмингарон ва харидорон мансубанд.

Гурӯҳи сеюми истифодабарандагони иттилооти бухгалтерӣ манфиатҳои молиявии бавосита(ғайримустақим) доранд. Ба қатори-чунин истифодабарандагон дар навбати аввал давлат дар шахсияти мақомоти андоз, молия ва омор, мақомоти батанзимоваранда, аудиторон, мушовирон мансубанд.

Моликон, мудирон ва дигар кормандони дастгоҳи иҷроия барои фаъолияти самаранок ҷавобгар буда, барои даромаднокй ва фоидаоварии корхона манфиатдоранд. Ҳамин тариқ, Шӯрои директорон нақшаи даромад, хароҷот ва фоидаро кор карда мебарояд, Маҷлиси умумӣ онро тасдиқ мекунад, Дастгоҳи иҷроия нақшаҳои пешбинишударо бевосита иҷро мекунад. Барои пешбарии бомуваффақияти кор иттилооти рӯзмарра оиди ҳаҷми корҳои иҷрошуда, воридоти пулии накдина, вазъи амалиёти ҳисоббаробаркунӣ, ҳаракати воситаҳои пулй зарур аст. Дар сурати мавҷудияти ин гуна маълумот таҳлили натиҷаҳои бадастомада ва қабули карорҳои асосноки идоракунӣ имконпазир мегардад. Сармоягузорон ва кредиторон, гарчанде дар идоракунии корхона бевосита ширкат намеварзанд, нисбати тараққиёти корхона назар ба идоракунандагон бештар ҳавасманданд.

Дар давлатҳои Осиёи Марказй, ки дар онҳо ҷараёни ташаккул ва инкишофи муносибатҳои бозоргонӣ сурат мегирад, сармоягузориҳои бузурге на танҳо ба истеҳсолот, тиҷорат ва хадамот, балки ба соҳаи маориф ва дигар соҳаҳои ҳаёт низ талаб карда мешаванд. Аксарияти сармоягузорон воситаҳои пулӣ, молу мулки худро барои барқароркунии истеҳсолот, тараққиёти соҳаи савдо ва хадамот, сохтмони иншооти нав ва таҷдиди объектҳои амалкунанда бо вуҷуди хавф (риск) харҷ мекунанд. Ин хавф он гоҳ эътимоднок мегардад, ки сармоягузорон ва кредиторон оиди рафти корҳо дар объектҳои мазкур маълумоти ҳамаҷониба дошта, аз болои воситаҳои харҷшаванда ва таъмини

далелҳои ҳисоботӣ назорат бурда тавонанд. Менеҷерон ба дурустии қарорҳои кабулшуда ва босамара будани сохтори сармоя баҳо медиҳанд.

Дар қатори истифодабарандагони иттилооти бухгалтерӣ мавқеи махсусро истифодабарандагони дорои манфиати бавосита(гайримустақим) ишгол мекунанд. Барои Осиёи Марказӣ, дар шароити ташаккули иқтисоди бозоргонӣ, вақте, ки аксарияти корхонаву ташкилотҳо бекор хобидаанд, ҷамъ намудани пардохтҳои андозӣ алалхусус муҳим буда, ба сифати истифодабарандагони асосии ахбороти молиявӣ баромад кардани макомоти андоз табиист. Гурӯҳи манфиатдорони иттилоотие вуҷуд дорад, ки барои онҳо хамагуна маълумот оиди фаъолияти корхона муҳим аст. Ин мақомоти молиявист, ки аз болои хифзи моликияти давлатӣ назорат мебарад.

Айни замон нақши мақомоти омор, ки бо ҷамъ намудан, коркард, таҳлил ва чамбасти маълумот оиди тараққиёти иҷтимой - иқтисодии кишвар машгул аст, афзуда шудааст.

Ба гурӯҳи судмандони ахбороти бухгалтерии дорои манфиати бавоситаи молиявӣ ;хамчунин аудиторон, мушовирон ва ҳама гуна истеъмолкунандагони молу хадамот дохил мешаванд. Ҳамин тариқ, ҳар як судманди дар боло зикр гардида нисбати вазъу тараққиёти тичорат дар маҳал рагбати хоса дорад. Масалан:

• сармоягузорони эҳтимолӣ ва саҳҳомон ҳавасманди маълумот оиди пардохти фоида аз сармоягузории худ - ҳаққусаҳм (дивиденд) мебошанд;

• кредитор ва таъминкунандагон ҳавасманди сари вақт гирифтани маблағи қарзҳои пешкаш гардида бо фоизаш ва молҳои (хадамоти) пешниҳодшуда, корҳои иҷрогардидаанд;

• харидорон ҳавасманди маълумот оиди фаъолияти муттасили субъекти хоҷагидорианд;

• кормандони ширкат шавқманди даромаднокӣ ва таъминоти саривақтии маош мебошанд;

• мақомоти давлатӣ ҳавасманди маълумот оиди ҳаҷми фаъолият ва андоз аз он мебошанд;

• аудиторон дурустии таҳияи ҳисоботи молиявӣ ва мувофиқати онро ба СБҲМ месанҷанд ва аслан манфиатдори қобилияти пардохтадокунӣ доштани мизоҷони хешанд;

• мушовирон оиди хариди саҳмияҳо ё худ маблаггузорӣ тавсия медиҳанд

Баҳисобгирии молиявӣ ва идоравӣ

Ташаккули муносибатҳои бозоргонӣ зарурати таснифи баҳисобгирии бухгалтериро ба баҳисобгирии молиявӣ ва баҳисобгирии идоравӣ ба миён овард.

Дар давлатҳои собиқ Иттиҳоди Шуравӣ, баҳисобгирии бухгалтерӣ ҳамчун фанни ягона бо қисматшавӣ ба фанҳои дохилсоҳавӣ омӯхта мешуд. Дар шароити ҳозира, бо пайдо шудани шаклҳои мухталифи моликият ва мувофиқан, истифодабарандагони мухталифи иттилоотии манфиатҳои гуногундошта, баҳисобгирии бухгалтерӣ ба молиявӣ ва идоракунӣ қисмат мешавад.

Баҳисобгирии молиявӣ маълумоти заруриро ҳам барои истифодабарандагони дохилӣ ва ҳам беруна дарбар мегирад. Қисми асосии баҳисобгирии молиявӣ аз маълумоти ҷамъбастӣ иборат аст_; ки мақсади асосии он - омода намудани шаклҳои гуногуни ҳисоботи молиявӣ ва пешниҳоди саривақтии он ба истифодабарандагони берунаи ҳавасманд мебошад.

Баҳисобгирии молиявӣ дар шароити ташаккули иқтисодиёти бозоргонӣ, ҳангоме ки на ҳар як корхона пардохтҳои андозиро бардошт карда метавонад, ба истифодабарандагони ҳавасманд маълумотеро, ки на ҳамаи талаботи онҳоро қонеъ мегардонад, пешниҳод мекунад.

Маълумоти хеле пурра ва холисро оиди самаранокии фаъолияти ширкат тавассути баҳисобгирии идоракунӣ гирифтан мумкин аст.

Баҳисобгирии идоракунӣ (дохилиширкатй) маълумоти хеле пурра ва ҳаматарафаро оиди фаъолияти истеҳсолии ширкат, нишондодҳои микдорӣ ва сифатии кори бахшҳо дарбар гирифта, асосан барои қонеъ гардонии талаботи роҳбарон ва менеҷерони ширкат равона гардидааст. Бинобар ин мақсад аз бурдани баҳисобгирии идоракунӣ - ин баланд бардоштани сатҳи муфидии маълумот барои баҳодиҳии воқеии вазъи кор ва қабули қарорҳои муносиби идоракунӣ мебошад.

Баробари тараққиёбии муносибатҳои бозаргонӣ ҷараёни идоракунии воҳидҳои хоҷагидорӣ то рафт мураккабтар мешавад. Илова бар ин, диққати асосӣ ба баҳисобгирии идоракунй дода мешавад, ки он тадриҷан васеъ гардида, вазифаҳои маблаггузории буҷетӣ, назорат, батанзимоварӣ ва гайраро дарбар мегирад.

Бо вуҷуди ин, баҳисобгирии истеҳсолии амалкунандаро бо баҳисобгирии идоракунӣ ташбеҳ додан мумкин нест, чунки маълумоти баҳисобгирии истеҳсолӣ ҳам дар баҳисобгирии идоракуни ва ҳам дар баҳисобгирии молиявй истифода бурда мешавад. Олимони амрикоӣ оид ба баҳисобгирии идоракунӣ Хорнгрен Ч.Т. ва Фастер Дж. қайд мекунанд, ки «баҳисобгирии истеҳсолӣ - ин баҳисобгирии идоракунӣ бо ҷамъи қисмати начандон калони баҳисобгирии молиявист»¹.

Баробари ба даст овардани мустақилият маҳорати идоракунӣ ва самтҳои ташкил истеҳсолотро худи ширкатҳо муайян мекунанд. Дар чунин шароит роҳбарон ба маълумоти саҳех оиди вазъи кор эҳтиёҷ доранд. Истиқлолияти молиявии ширкатҳо тавассути - бароҳмонии дурусти баҳисобгирӣ ва кушоду равшании ҳисобот назорати пайваста аз болои ҳаракати воситаҳои пулӣ ва вазъи ҳисоббаробаркунӣ бо дебитор ва кредиторон, бо мақомоти андоз таъмин карда мешавад.

Ченкунӣ ва усулҳои баҳодиҳӣ дар баҳисобгирии молиявй

Барои баҳодиҳӣ ва баҳисобгирии объектҳо дар баҳисобгирии бухгалтерӣ андозаҳо (ченакҳои) аслй, пулй ва меҳнатӣ истифода мешаванд.

Баҳисобгирии бухгалтерӣ бо роҳи ченкунӣ далелҳои молиявӣ - хоҷагидории ширкатро ба қайд мегирад.

Ҳисоботи молиявӣ асосан аз нишондодҳои умумӣ доир ба ҳисобҳои куллз (синтетикй) бо ифодаи пулӣ иборат аст Ченаки пулӣ нишондиҳандаи универсалӣ буда, барои яклухт кардани нишондиҳандаҳои гуногун ва баҳодиҳии ҷамъбастии объектҳои баҳисобгирии бухгалтерӣ имконият медиҳад.

Ченак яке аз нишонаҳои муҳимтарини бурдани баҳисобгирии бухгалтерист, ки бояд истифодаи он ниҳоят саҳеҳ ва эҳтиёткорона сурат гирад. Нисбат ба низоми амалкунандаи бахисобгирии буҳгалтерӣ ченакҳои дар стандартҳои байналхалқӣ истифодашаванда мавриди ҳисоботи молиявӣ асосан ба қоидаҳо ва фарзияҳо такя мекунанд. Усули воқеии муқоисаи объектҳои гуногуни баҳисобгирй аз он вобастагй дорад, ки ба тариқи харҷи меҳнати таҷассум ёфта ифода шуда метавонанд. Илова бар ин, ченакхои пулиро дар якҷоягӣ бо ҷенакҳои аслӣ ва меҳнатӣ истифода мебаранд. Баҳисобгирии бухгалтерӣ бо ченкунии таъсироти амалиёти хоҷагӣ (дар ифодаи пулӣ) ба вохидҳои мушаххаси хоҷагидорӣ алоқаманд аст.

Объекти асосии ченкунй дар ҳисобгирии бухгалтерӣ амалиёти хоҷагӣ мебошанд. Далелҳои ҳаёти хоҷагидорй буда ба вазъи молиявии ширкат таъсир мерасонанд².

Истифодаи натиҷаҳои ин ва ё он намуди ченак аз карори қабулмешуда вобаста аст. Дар ин маврид бухгалтер маълумоти заруриро омода намуда, ба қабули қарорҳои муносиби идоракуни ва афзудани самаранокии бизнес мусоидат мекунад.

_Шаклхои ташкилоти тиҷоратӣ

Дар фаъолияти воҳидҳои хоҷагидорй се шакли асосии ташкилӣ - хукукӣ мавҷуд аст:

• моликияти хусусӣ; *.

• шарикӣ;

• корпоратсия (иттиҳодия).

Дар амал ҳар яки ин шаклҳоро вобаста аз шакли моликият ба сифати воҳиди иктисоди дида мебароянд.

Моликияти хусусӣ (единоличное владение - зо1е ргорпе.огеЫр) - ширкате, ки аз ҷониби як шахс созмон дода шуда, асосан бизнеси начандон калонро дарбар мегирад. Ин шакли идоракунии ширкат ба молик имконият медиҳад, ки тамоми фаъолияти молиявӣ - хоҷагиро новобаста аз манфиатҳои шахсӣ назорат кунад, фоида ва эарар ба даст орад, аз рӯи ухдадорихояш бо молу мулки шахсй ҷавобгар бошад.

Шарикӣ (товарищество - раг.пег_Ыр) - ширкате, ки аз ҷониби ду ва ё зиёда молу мулкдорон созмон гардида, воситаҳои худро ба ин ширкат мегузоранд ва аз он дар асоси шартнома фоида ва ё зарар мегиранд. Дар чунин шакли моликият ҳар кадоме аз шарикон ҳаққи худро 6а тарафи дигар (бо розигии шарикони дигар ) диҳад, ҳамчунин аз руи ухдадорихои шарикият бо моликияти шахсии худ мувофиқи хаҷми саҳми хеш ҷавобгар бошад.

Иттиҳодия (корпорация) -ташкилоте, ки аз саҳми саҳҳомон иборат буда, аз ҷониби шӯрои директорони интихобшуда бо назорат фаро гирифта мешавад. Иттиходия дар амал субъекти хоҷагидории соҳибихтиёр буда, моликон аз рӯи ӯхдадорӣ ва зарар дар ҳудуди саҳми худ ҷавобгар мебошанд.

Дарси амалии № 1.

1. Пайдоиши фан.

2. Накш ва ахамияти СБХ дар хамохангкунии мачмуи хисоботи бухгалтери.

3. Хусусиятхои мусби ва манфии бахисобгирии стандарти байналхалки.

4. Намудхои истифодабарии бахисобгирии стандарти бахгалтер

Хафтаи дуюм.

Дарси 2.

Мавзуи 2. Бахисобгирии бухгалтери хамчун низоми иттилооти

1. Шаклхои ташкилоти тичорати.

2. Вазъи молияви ва муодили баланси.

3. Пешниходи иттилооти бухгалтерии тавассути хисоботи молияви.

4. Макоми бухгалтер дар идоракуни ва асосхои одоби касби.

Мувофиқи Консепсияи СБҲМ, максади ҳисоботи молиявӣ аз пешниҳоди маълумот оиди вазъи молияви натиҷаҳои фаъолият ва тагйирот дар вазъи мвлиявии ширкат иборат аст. Қарорҳои иқтисодии аз ҷониби истифодабарандагони ҳисоботи молиявӣ кабулшаванда, баҳодиҳиро нисбати кобилияти ширкат оиди бунёди воситаҳои иулӣ ва муодили онҳо, ҳамчунин саривақтӣ ва устувории ин амалро талаб мекунанд.

Вазъи иқтисодии ширкат аз захираҳои иқтисодии мавҷудбуда, сохтори молиявии он бозоргири (ликвидность) ва қудрати пардохт доштани он, ҳамчунин ба шароити муҳит шудани он вобастагй дорад. Маълумот оиди захираҳои иқтисодй барои пешгӯии кобилияти ширкат вобаста ба бунёди воситаҳои пулӣ ва муодили онҳо дар оянда муфид аст.Маълумот оиди сохтори молиявӣ барои пешгӯии талаботи минбаъда ба воситаҳои қарзй ва таксимоти фоидаи дар оянда ба дастоянда байни мулкдорон зарур аст. Маълумот оиди сохтори молияви барои пешгӯии талаботи минбаъда ба воситахои карзи ва таксимоти фоидаи дар оянда ба дастоянда байни мулкдорон зарур аст. Маълумот оиди дарачаи бозоргири ва кудрати пардохткуни барои пешгуии иктидори ширкат дар ичроиши саривактии ухдадорихо зарур аст.' ^: '■'

Вазъи молиявӣ (финансовое положение) - ин мавҷудияти захираҳои иқтисодии ба ширкат тааллуқ дошта ва тамоми сармояи ба онҳо мукобилгузашта аст.

захираҳои иқтисоди = кулли сармоя

захираҳои иқтисоди = сармояи чалбшуда + сармояи худй

активхо = ӯҳдадориҳо + сармояи худи

Дар баҳисобгирии бухгалтерӣ захираҳои иқтисодиро активхо ва сармояк ҷалбшударо -ӯҳдадориҳо меноманд.

Баробарии дар боло овардашуда ҳамчун муодилаи балансй маълум аст³.

Аз рӯи ақидаи Хендриксен Э.С. ва Ван Бреда М.Ф. «активҳо ноқилони даромаданд ӯҳдадориҳо бошанд ба онҳо муқобил гузошта шудаанд ва ин иқтидорро паст мекунанд. Захираҳо ва ӯҳдадориҳо дар он ҳолат эътироф мешаванд, агар онҳо ченшаванда, релевант» ва боэътимод бошанд».

Мувофиқи консепсияи СБХМ, ҳисоботи молиявӣ натиҷаҳои молиявии амалиёт ва дигар ҳодисаҳоро инъикос карда, онҳоро ба категорияҳои васеъ - элементҳо (ҷузъ, унсур' мувофиқи хусусиятҳои иқтисодиашон муттаҳид менамояд. Элементҳои бевосита ба баҳодиҳии вазъи молиявӣ алоқаманданд - активҳо, ӯҳдадориҳо ва сармоя мебошанд, ки дар баланси бухгалтерӣ (тавозуни мусоҳибӣ) пешниҳод мешаванд. Элементҳое, ки бевосита бс баҳодиҳии натиҷаҳои фаъолият алоқаманданд - даромад, хароцот, фоида ва ё зарар буда, дар; ҳисобот оиди фоида ва зарар (ҳисобот оиди натиҷаҳои фаъолияти молиявӣ - хоҷагӣ пешниҳод мешаванд.

Активҳо - ин захираҳои аз цониби ширкат назоратшавандаеанд, ки натицаҳои ҳодисот в( амалиёти давраҳои пешин буда, дар худ фоидаҳои иқтисодии минбаъдаро тацассум менамоянд.

Активҳо дар баланс ба тариқи зайл нишон дода мешаванд:

• қиматҳои пулӣ (монетарй) - воситаҳои пулӣ, маблағгузорӣ ва ӯҳдадориҳои қарзш харидорон ва дебиторон;

• қиматҳои моддӣ (ғайримонетарӣ) - захираҳои моливу моддй ва воситаҳои асосӣ;

• активҳои ғайримоддӣ.

Уҳдадориҳо - қарзҳои ширкат мебошанд, ки камшавии потенсиалии актив ва даромадрс пешбинӣ намуда, аз воқеа ва амалиёти давраҳои пешин ба миён омадаанд. Уҳдадориҳо дар баланси бухгалтерй дар намуди қарздории кредитории воқеӣ, ҳисобкардашуда баҳододашуда ва шартӣ пешниҳод карда мешаванд.

Сармояи худй - ин ҳиссаест дар активҳои ширкат, ки баъди пардохти ҳамаи ӯҳдадориҳо боқи мондааст. Сармояи худй дар баланс бо намуди сармояи гузошташуда (саҳҳомӣ), сармоя замшуда, фоидаи тақсимношуда ва сармояи захиравии аз он ташкилшаванда пешниҳо карда мешавад.

Муодилаи балансии тагйирёфта сармояи худиро чунин муайян мекунад:

Сармояи худи = Активҳо - Уҳдадорихо

Сармояи худӣ активҳои соф - «нархи ширкат»-ро нишон медиҳад.

Пешниҳоди маълумоти бухгалтерӣ тавассути ҳисоботи молиявӣ

/Ҳисоботи молиявӣ (financial statement) - модели воҳиди хоҷагидорист. Гарчанде он тасвири пурра ва ҳаққонии вазъи корро пешниҳод намекунад, натиҷаи беҳтарин саъю кӯшиши бухгалтер дар ин самт мебошад.

Хисоботи молиявии аз чониби шркат тахияшаванда ба le гурух таксим мешавад: хисбобот барои санаи аник ва хисоботи даврави.

Мутобики СБХМ, хисоботи молияви аз хуччатхои зерин иборат аст:

1. Хисобот оиди вазъи моликияти – баланси бухгалтери, и барои таърихи мушаххас тахия шуда, дорои маълумот оиди активхо, ухдадорихо ва бузургии сармояи худист. Баланси бухгалтери хамчун «акси суратгирии» вазъи молиявии ширкат дар таърихи муайян маълум аст.

2. Хисобот оиди натичваи фаъолияти молиявию хочаги – хисобот оиди фоида ва зарар, ки маълумотро оиди фаъолияти вобаста бо бунеди фоида е худ воситахои бадастомада ва харчшуда дар давраи муайян дар бар мегирад. Максади асосии хар кадом ширкат – новобаста аз ном ва фаъолияти ширкат ба даст овардани фоида е худ зиеда кардани боигарист. Бинобар ин, хисобот оиди фоида ва зарар бисер мухим аст. Чунки вай натичахои фаъолияти молияви – хочагии ширкатро нишон медихад.

3. Хисобот оиди харакати сармояи худи – хисоботест, ки дар он тагфиребии воситахои аз чониби сохибмулк гузошташуда ва бозпас гирифташуда, е худ дар натичаи фаъолият тули давраи муайян ба даст омадаро нишон медихад.

4. Хисобот оиди фоида таксимношуда – хисоботест, ки натичахои фаъолияти ширкатро барои тамоми давраи мавчудияти он ва самтхои истифодабарии фоидаро нишон медихад.

5. Хисобот оиди харакати воситахои пули – хисоботест, ки таъсири фаъолияти амалиети, молияви ва сармояузории ширкатро ба вазъи воситахои пули дар давраи муайян нишон медихад.

Маълумоти хамаи хисоботи номбаршуда байни худ алокаманданд. Фоидаи софи дар хисобот оиди фоида ва зарар нишондодашуда, фоидаи таксимношударо дар хисобот оиди фоидаи таксимношуда зиед мекунад, бакияи нихоии фоидаи таксимношуда бузургии сармояи худиро fapey намуда, бузургии сармояи худи дар баланси бухгалтери инъикос мегардад.

Макоми бухгалтер дар идоракуни ва асосхои одоби касби.

Гузариш ба муносбатхои бозоргони дар тамоми сохахои иктисоди масъалахои зиедеро ба миен овард, ки онхо хоси давраи гузариш мебошанд. Кисми асосии сохторхои давлати хусуси кунонида шуда, субъектхои тичорати хурд вам иена, чамъиятхои саххоми пайдо шудаанд, лекин бахисобгири ва хисоботдихи аз ин табаддулотхои бозори хеле кафо мондааст. Дар чунин шароит накши мухимро дар марвиди кабули карорхои идоракуни бухгалте мебозад, зеро у бояд масъаларо хаматарафа омухта, барои кабули карорхои мувофик ба рохбарият пешниход намояд.

Дар робита бо гузариш ба стандартхои байналхалкии хисоботи молияви, ки асосан ба дастгирии инкишофи бизнеси хурд вам иена равона карда шудааст, нуфузи касби бухгалтер меафзояд. Бухгалтери хакики бояд натанхо бухгалтер бошад, балки вай бояд дорои донишхо оиди конунгузори, менечменти молияви, забонхои хоричи ва технологияи компютери низ бошад.

Барои бастани шартномаҳо бо шарикон оиди таъмини мол ва иҷроиши корҳо (хадам маълумот доир ба мавҷудияти воситаҳо дар банк ва воридоти минбаъдаи воситаҳои пух пешбинишуда, ҳамчунин қудрати пардохтадокунӣ аз рӯи андоз ва қарзҳои кредиторон хеле зарур аст. Пешниҳоди объективии ин гуна маълумот дар навбати аввал аз бухгалтер вобаста аст.

Барои қабули қарор нисбати гирифтани қарз аз бонк ё худ ҷалби сармоя, кори ниҳоят муҳим дар пеш аст, ки он аз муайянкунии зарурати гирифтани қарз, ё худ ҷалби сармоя, харочоти қаблии давраҳои минбаъда ва мӯҳлати таловият (хароҷотбарорӣ), ҳамчунин дараҷаи хав амалиёти содиршаванда вобаста аст. Илова бар ин, нақши махсус ба муҳосиб таалуқ дорад.

Баҳисобгирии бухгалтерӣ касби шавқовар, эҷодӣ ва бонуфузу музди хуб доштаро вуҷуд овард. Намояндагони касби мазкур метавонанд аз рӯи самтҳои зерин мутахассис шаванд

• бурдани баҳисобгирии молиявй ва таҳияи ҳисобот дар доираи як воҳиди хоҷагидорӣ;

• фаъолияти аудиторӣ - консалтингӣ;

• фаъолияти мустақилонаи бухгалтери;

• фаъолияти омӯзгорӣ.

Мувофиқан, дар аксарияти давлатҳо намояндагони касби бухгалтерӣ кордонии худро роҳи аз санҷиш (атестатсия) гузаштан собит месозанд, то ки дараҷаи ихтисоси аз тарафи умум эътирофшуда - бухгалтери касбиро (ҷамъиятӣ, дорои сертификат, савгандёдкарда) доро гарда Чунончӣ, дар ИМА номзадон метавонанд дорои дараҷаи тахассусии СМА(Certified management accountant) ё худ СРА (certified public accountants) танҳо дар сурати тайёрии дуру дароз супоридани якчанд имтиҳон, ҷавобгӯ будан ба талаботи муқарраргардида вобаста ба маълу^ ва коршоямии касбӣ шаванд. Барои бухгалтери касбӣ гардидан, номзадон бояд ба талаботхои қатъӣ, ки воқеан дар аксари кулли мамолик шабеҳи якдигаранд, ҷавобгӯ бошанд. Дар аксари: давлатҳо аз номзад мавҷудияти маълумоти олии касбӣ, супоридани имтиҳонот барои сертифи: (гувоҳнома) ва обрӯву эътибори бенуқсон талаб карда мешавад. Дар Олмон бошад, бар замми ҳама, номзадон то оғози фаъолияти касбӣ ба намуди зайл савганд ёд мекунанд: «Ба номи Худованди Басир ва Тавоно савганд мехррам, ки бо тамоми масъулият ва аз рӯи виҷдон аз вазифаи бухгалтер - аудиторро иҷро мекунам, бо ҷидду ҷаҳди хоса махфииятро ҳимоя мекун холисона ва объективона санадҳои санҷишии аудиториро (ҳисоботи мотявиро), инчунин хулоса аз рӯи онҳо таҳия менамоям. Худо мададгори ман бошад\ »'.

Айни замон дар қаламрави собиқ Иттиҳодияи Шӯравӣ Шӯрои байналхалкии бухгалтерон ва аудиторони дорои гувоҳнома созмон ёфтааст ва бомуваффақият амал мекун Ин Шӯро аз ибтидои фаъолияти хеш дар ҷодаи такмили дониши бухгалтерони касбй, руц ҳамкории йттиҳодияҳои онҳо корҳои назаррасеро ба сомон расонидааст. Мутобиқи оинномаз қабулшудаи ин ташкилоти бонуфуз, намояндагони касби бухгалтерӣ барои доро гардид; дараҷаҳои зерини касбӣ баяд аз санҷиш (аттестатсия) гузаранд:

• бухгалтери корозмудаи дорои гувоҳнома (САР);

• бухгалтери касбии байналхалқии дорои гувоҳнома (С1РА).

Барои гирифтани дараҷаи САР номзадон бояд чунин имтиҳонҳоро супоранд:

• баҳисобгирии молиявӣ - 1 (беш аз 75 хол);

• баҳисобгирии идоракунӣ - 1 (беш аз 75 хол);

• андоз ва ҳуқуқ (беш аз 75 хол);

• технологияи иттилоотӣ (сертификат - гувоҳнома).

Номзадоне, ки хоҳиши гирифтани дараҷаи дуюм - СIРА-ро доранд, бояд аз рӯи фан: зерин имтиҳонро бо дарёфти зиёда аз 75 хол супоранд:

• баҳисобгирии молиявӣ -2;

• баҳисобгирии идоракунй -2;

• аудит;

• молия.

Ғайр аз ин, аз номзадон аъзогии ҳатмӣ дар яке аз иттиҳодияҳои касбй ва мавҷуди маълумоти касбӣ низ талаб карда мешавад.

Дар сатҳи байналхалқӣ, аз с. 1973 сар карда, иттиҳодияи байналхалқии бухгалтерс касбй - Федератсияи Байналхалқии Бухгалтерон (ФББ - IFAC) фаъолият мебарад, ки дар на он ба тариқи соҳибихтиёрӣ кумита оид ба стандартҳои байналхалкии ҳисоботи моли. (КСБҲМ - IASB) амал мекунад. Кумитаи мазкур бо коркард ва паҳнкунии стандартҳои ҳисоботи молиявӣ машгул аст. Яке аз самтҳои фаъолияти кумита ин коркарди талабот ва қоидаҳои одобу рафтор барои бухгалтерони касбист.

Одоби касбӣ барои ҳамаи намояндагони соҳаи иқтисодиёт вуҷуд дорад. Ин талабот принсипҳои муайян дар рафтори бухгалтерони касбӣ мебошад. Маҷмӯаи қоидаҳо, тавсия меъёрҳои одоби бухгалтерони касбӣ дар Кодекси одоб инъикос гардидаанд, ки аз ҷониби Федератсияи Байналхалкии Бухгалтерон пешниход карда шудааст. Кодекс меъерхои ахлокии бухгалтеронро мукаррар намуда, принсипхои асосиеро, ки бояд оонхоро бухгалтерони касби риоя намоянд, дарбар мегирд.

Мувофиқи кодекси одоби бухгалтерони касбӣ намояндагони ин касб бояд кори худро дар мгъерхои касбӣ, босифат, саривақт ва натиҷанок ба анҷом расонанд. Илова бар ин, бояд эеринро риоя кард: эътимоднокӣ, кордонӣ, сифатнокии хадамот ва боварӣ. Ғайр аз ин, коидахои асосие мавҷуданд, ки мояи маҳорати бухгалтеронро ифода мекунанд: поквиҷдонӣ, холисият (бегарази), корозмудагии касбӣ, риояи махфият, ахлоқи касбӣ ва меъёрҳои техникӣ.

Дарси амалии № 2.

1.Максади омузиши фани Стандартхои байналмиллалии хисобгири ва хисоботдихи.

2.Мазмун ва мохияти «Стандартхои байналмиллалии хисобгири ва хисоботдихи».

3.Принсипхои асосии Стандартхои байналмиллалии хисобгири ва хисоботдихи.

4.Пахлухои омузиши фан.

5.Предмети фан.

Саволхои иловаги:

Саволхо ва барои худсанҷӣ:

1. Мохияти баҳисобгирии бухгалтерӣ дар чист?

2. Барои чй баҳисобгирии бухгалтериро «забони бизнес» меноманд?

3. Ахбороти бухгалтерӣ чӣ арзише дорад?

4. Барои чй истифодабарандагони беруна бештар ба эътимоднокии ахбороти бухгалтерӣ таваҷҷӯҳ доранд?

5. Зарурияти тақсими баҳисобгирии бухгалтерӣ ба молиявй ва идоракунӣ дар чист?

6. Накши ченаки пулӣ дар ҷараёни баҳисобгирй ва ҳисобот аз чӣ иборат аст?

7. Се шакли фаъолияти ташкили – хочагиро ба хотир оваред.

8. Ба вазъи молияви таъриф дода, таъсири амалиети хочагиро ба он нишон дихед.

9. Таърифи активхо, ухдадорихо ва сармояи худиро дихед.

10. барои чи ширкатхо хисоботи молиявиро тахия месозанд?

11. фарки байни ахбороти Хисобот оиди фоида ва зарар ва Хисобот оиди фоидаи таксимношуда дар чист?

12. Барои чи кабули карорхои муносиби идоракуни аз бухгалтер вобаста аст?

Хафтаи сеюм.

Дарси 3

Мавзуи 3. Таълимот (консепсия) дар бахисобгирии бухгалтери ва хисоботи молиявии таснифоти.

Накша:

Максади иттилооти молиявӣ

Тавсифномаҳои сифатии иттилооти молиявӣ

Фарзияҳои умдатарини иттилооти молиявӣ

Таълимот дар баҳисобгирии молиявӣ ва одоби пешниходи ҳисобот

Максади иттилооти молияви

Хисоботи молиявӣ дар тамоми кишварҳои ҷаҳон аз ҷониби ҳамаи субъектҳои хочагидорӣ таҳия ва пешниҳод мегардад. Сарфи назар аз тафовути мавҷудбуда дар шаклу мазмун, ки вобаста ба шароити иҷтимоӣ - иқтисодй ва ҳуқуқии кишварҳои мухталиф ба миен омадаанд, мақсади ҳисоботи молиявӣ - ин то ҳадди ниҳоӣ қонеъ гардонидани ниёзи еотии доираи васеи истифодабарандагон мебошад.

Катъи назар аз он, ки дар ҳар кишвар:

• стандартҳои хоси миллй, ки қоидаҳои таҳия ва пешниҳоди хисоботи молиявиро мукаррар намудаанд;

• хисобот ба самъи истифодабарандагони мушаххас равона карда мешавад;

• модддаҳои ҳисоботи молиявӣ аз рӯи меъёрҳои гуногун эътироф карда шуда, системаҳои гуногуни ченкунӣ истифода мешаванд;

• шароити хоси иҷтимоӣ - маишӣ ва ҳукуқӣ арзи вуҷуд доранд, аммо дар амал мафҳумҳо ва истилохоти объектҳои баҳисобгирии бухгалтерии якранг истифода мешаванд. Вобаста

трансмилликунонй ва куллигардонии (глобаликунонии) равандҳои иқтисодӣ, зарурати гакли якхела даровардан ва ҳамоҳангсозии баҳисобгирии бухгалтерй дар сатҳи байналналхалқӣ ба миён омад.

Ин тавре шарҳ дода мешавад, ки тақрибан аксари истифодабарандагон қарорҳои глзш бо сармоягузорӣ, насйядиҳй, баҳодиҳии сифатӣ ва тобеъияти ҳисоботи шунӣ, баҳодиҳии қудрати пардохт, бозоргирӣ ва фоидаоварии ширкатҳо вобаста гс обул мекунанд. Сарфи назар аз он, ки ҳисоботи молиявӣ маълумоти мукаммалро

наметавонад, он ба воқеаҳои пешина нигаронида шуда, мувофиқи баъзе меъёрҳои арзиши то дараҷае нисбӣ аст, таҳияву пешниҳоди он барои истифодабарандагон муҳим мебошад, чунки усули дигари маълумотгирӣ ҳоло ихтироъ нагардидааст. Махз тавассути «хониш» ва таҳлили ҳисоботи молиявӣ, истифодабарандагон оиди вазъи молиявӣ, натиҷаҳои фаъолият, тағйирот дар вазъи молиявии обьект маълумот пайдо мекунанд

Хисоботи молиявӣ барои ҳалли масъалаҳои зерин равона карда шудааст:

• пешниходи маълумоти возеҳ, муфид, саҳеҳ ва воқеӣ ба истифодабарандагон;

• пешниходи маълумоте, ки ба истифодабарандагон барои мулоҳизаронӣ оиди маблаг, фурсат ва хавфи вобаста бо даромади интизорӣ ёрй мерасонад.

• пешниҳоди маълумот оиди захираҳои иқтисодӣ, ӯҳдадориҳо, таркиби сармоя ва сарчашмаҳои он.

Дар шароити вусъатёбии муносибатҳои бозоргонӣ зарурати такмили системаи бахисобгирй ва ҳисоботӣ ба миён меояд. Баҳисобгирии бухгалтерии муосир бояд ба доираи васеъи истифодабарандагони иттилоот фаҳмо бошад. Бо ин мақсад баҳисогирии ватаниро аз рӯи кулли меъёрҳо ба ҷаҳонй наздик намудан зарур аст. Бинобар ин мебояд низомнома в дастуруламалҳоро доир ба баҳисобгирй ва ҳисобот, ки айни замон амал карда истодаанд, б стандартҳои байналхалқӣ мутобиқ намуда, ҳамзамон истифодаи қоидаҳои онҳоро ба тавр: ҳамаҷониба бояд таъмин кард.

Стандартҳои байналхалқии ҳисоботи молиявӣ (СБҲМ) дар ҷараёни беҳтаргардот мутобиқнамой ва мйнбаъд наздикшавии ҳисоботи молиявй дар тамоми ҷаҳон, нақши муҳимер бозидаанд. Онҳо:

а) ҳамчун асос бароижалаботи миллӣ нисбати баҳисобгирӣ ва ҳисобот дар аксари мамлакатҳо;

б) ҳамчун намунаи байналхалқй аз ҷониби мақомоти ҷудогонае, ки бо кор карда баромадан

талаботи хусусии худ машғуланд (аз ҷумла, мамлакатҳои дорои иқтисодиёти мутараккӣ, ҳамчуни

афзоиши миқдори бозорҳо ба мисли Хитой ва аксарияти мамлакатҳои Осиё, Аврупои Марказӣ в

собиқ Иттиҳоди Шӯравй);

в) аз ҷониби биржаҳои фондӣ (сармоявӣ) ва сохторҳои амрдиҳандае, ки ба ширкатҳои хориҷӣ ва ватанӣ пешниҳоди ҳисоботи молиявиро мувофиқи СБҲМ иҷозат медиҳанд, ё худ талаб мекунанд:

г) аз ҷониби сохторҳои миллй, аз ҷумлаи Ӣттиҳоди Аврупоӣ, ки оиди комилан такья намудан 6а

Кумитаи СБҲМ (КСБҲМ) мавриди коркарди»меъёрҳои ба эҳтиёҷоти бозори сармоя ҷавобгӯянд

эълон намудааст;

д) аз ҷониби ширкатҳои микдоран афзудаистода, ҳатто дар кишварҳое, ки истифодаи СБҲМ - ро

эҳтиёҷ нест, истифода мешаванд. Пешниҳоди маълумоти саҳеҳ доир ба фаъолияти молиявӣ - хоҷагй масъулияти ниҳоя дақиқро талаб мекунад. Аз рӯи сифат ва боэътимодии ҳисоботи молиявии пешниҳодшуда мутобиқати он ба низомномаҳои амалкунанда оид ба баҳисобгирии бухгалтерӣ ва қонунгузори минтақавӣ, ба кордонии менеҷерони хоҷагидорй ва самаранокии усули идоракунӣ бах медиҳанд. Аз ин хотир, мақсади таҳияи ҳисоботи молиявӣ, усулҳои баҳисобгирии бухгалтери тавсифномаҳо, ки муфид будани иттилооти молиявӣ ва ҷузъиёти он, қоидаҳои инъикос амалиёти хоҷагиро дар баҳисобгирӣ муайян мекунанд, дар таълимоти (консепсияҳо} стандартҳои байналхалқии ҳисоботи молиявй дарҷ гардида, онҳо самтҳои асосии омод намудану пешниҳоди ҳисоботи молиявӣ мебошанд.

Ҳисоботи молиявӣ бо мақсади пешниҳоди маълумот оиди моҳияти фаъолияти ширкат, мавҷудияти активҳои гардон ва ғайригардишӣ, натиҷаҳои фаъолияти молиявӣ - хоҷагӣ ва тағйирёбии вазъи молиявии ширкат ба доираи васеъи истифодабарандагон таҳия мегардад.

Ҳисоботи молиявӣ - ин ифодаи маълумоти ҷамъшуда оиди мавҷудият, вазъ е ҳаракати манбаъҳои моддӣ, меҳнатӣ ва пулии ширкат аст. Бинобар ин, устувории молияви ширкат аз мавҷудияти захираҳои иктисодӣ, сатҳи идоракунӣ ва пухтакории кормандон муносибат бо таъминкунандагону пудратчиён, сохторҳои молиявй ва андоз вобаста ас Натиҷаҳои молиявӣ ва қобилияти пардохтадокунии ширкат оиди вазъи фаъолияти амалиёп сармоягузорӣ ва молиявӣ дар муддати давраи муайяни вақт шаҳодат медиҳанд.

Мутобиқи СБҲМ, мақсади ҳисоботи молиявиро пешниҳоди маълумот нисбати вазъ молиявӣ, натиҷаҳои фаъолияти молиявӣ ва ҳаракати воситаҳои пулии ширкат, ки баро доираи васеъи истифодабарандагон мавриди қабули қарорҳои пқтисодӣ муфиданд, ташки медиҳанд. Ҳисоботи молиявӣ ҳамзамон натиҷаҳои идоракунии захираҳоеро, ки ба роҳбарш боварӣ гардидаанд, инъикос мекунад. Бо ин мақсад ҳисоботи молиявӣ маълумотро оид нишондиҳандаҳои зерини ширкат дарбар мегирад:

• Активҳо;

• Уҳдадориҳо;

• Сармоя;

• Даромад ва хароҷот, аз ҷумла фоида ва зарар;

• Ҳаракати воситаҳои пулӣ.

Тавсифномаҳои сифатии иттилооти бухгалтерй

Маълумоти барои истифода пешниҳодгардидаи муҳосибон хусусияти умумиро дорос Истифодабаранда бояд ин маълумотро фаҳмад, таҳлил намояд ва барои қабули қарорх истифода барад. Вобаста аз он, ки дақиқии маълумоти бухгалтерй нисбист ва он «с баҳодиҳии эҳтимолӣ, таснифкунии шартӣ, ҷамъбаст ва тақсимоти субъективӣ, аз рӯи ягон аломат такия мекунад» истифодабарандагон бояд маълумоти пайдокардаро дар асоси меъерхои муайян фахмонанд ва истифода баранд. Ин меъёрҳо тавсифномаҳои сифатӣ (принсипхо) мебошанд, ки маълумоти баҳисобгирӣ бояд онҳоро доро бошад. Принсипҳои -бахисобгирии бухгалтерй - ин қоидаҳои муайян, тартибот ва усулҳое мебошанд, ки аз кумкта оиди Стандартҳои байналхалқии ҳисоботи молиявӣ барои бурдани бахисобгирии бухгалтерӣ ва таҳияи ҳисобот маъқул дониста шудаанд. Хамин тариқ, ҳамчун ёрмандӣ ба истифодабаранда бо мақсади шарҳдиҳии саҳеҳ ва истифодабари тавсифномаҳои сифатии (qualitative characteristics - качественные характерисстики ) иттилооти баҳисобгирӣ кор карда баромада шудаанд. Тавсифномаҳои сифатии иттилооти баҳисобгирӣ аз чониби Дафтари (бюрои) стандартхои бухгалтери кор карда баромада шуда, меъери баходихии маълумот мебошанд.

Тавсифномахои сифатии иттилооти бахисобгири мутобики СБХМ инхоянд:

• Возехи

• Бамавриди

• Боэътимоди

• мукоисашавандаги

Возехи (фаҳмоӣ). Маълумоти дар ҳисоботи молиЯвй пешниҳодшаванда бояд ба истифодабарандагон фаҳмо бошад. Фаҳмоии маълумот набояд иттилооти мураккаб, лекин барои карорҳо муҳимро истисно намояд, чунки иттилооти молиявй асосан ба истифодабарандагони дорои донишҳои муайян дар соҳаи иқтисодиёт ва тиҷорат, бахисобгири ва хисобот ва хоҳиши азхудкунии ин маълумот нигаронида шудааст.

Бамавриди.. Маълумоти ба қарорҳои иқтисодии истифодабарандагон дар асоси таҳлил, баходихии амалиети хоҷагӣ - молиявӣ ва тағйирот дар муҳити бизнес таъсир расонандабамаврид аст.

Маълумоти бамаврид имконияти баҳодиҳӣ ва ислоҳи камбудиҳои давраи пешинро, хамчунин пешгӯии ҳодисаҳои ояндаро фароҳам месозад.

Барои банақшагирии нишондодҳои фаъолияти молиявй - хочагӣ ва пешбинии ходисахои оянда маълумотро оиди фаъолияти ширкат дар давраҳои пешин истифода мебаранд.

Мухимият. Ба бамавридии иттилоот хусусият ва мухимияти он таъсири чидди мерасонад. Итиилоот он вакт мухим хисобида мешавад, агар ихтисор е тахрифи он ба карорхои иктисодии истифодабарандагон таъсир расонад. Хамин тарик, мухимият, камбудиро инъикос намуда ва тавсифномаи сифати нест. Дар амалия мухимияти маълумот аз руи хисоби «3 ё 5% аз фоидаи соф», ё худ «0,5 ё 1% аз арзиши хамаи активхо» ба хисоб гирифта мешавад. Ин махдудиятро, ки бо мухимияти маълумот вобастаги дорад, хамчунин худуди мухимият низ меноманд. Худуди мухимият ба хисоб нагирифтани моддахо ва маблагхои начандон калонро ифода намекунад. Зеро дар мачмуъ онхо метавонанд маблаги каолнро ташкил диханд.

Боэътимоди. Маълумот бояд аз камбудию тахрифот озод буда, сарчашмаи бэътимоди ташкилебиро доро бошад, то истифодабарандагон барои пешниходи дакики нишондодхо ба он такя намуда тавонанд,

Хакконият. Иттилоот сахех хисобида мешавад, агар он амалиет ва ходсахоро хаккони пешниход кунад, е худ пешбини намояд. Масалан, хулосаи аудитори бояд вазъи корхорор дар ширкат хаккони пешниход намояд,то рохбарият карори муайян кабул кунад, саххомон дар оянда маблаггузори намоянд ва ширкат андозхоро сари вакт супорад.

Бартарии мазмун бар шакл. Агар иттилоот амалиет ва руйдодхоро хаккони пешниход намояд, заруур аст, ки онхо мутобики мазмун ва коеияти реали ба хисоб гирифта шуда, пешниход гарданд. На балки танхо бо шакли хукукию. Хамзамон мазмуни амалиет ва руйдодхо на хама вакт ба шакли хукукии онхо мувофикат мекунанд. Масалан, ширкат ба ширкати дигаре бор охи ба суратхисоб гузаронидани пул ва бон архи аз арзиши бозори паст автомашина фурухт. Ин маълумот амалиети хаккони ичрогардидаро ифода намекунад, чунки амалиети диаре метавонад арзи вучуд дошта бошад, ки ба мулкдор кафолати мукофотро медихад.

Бетарафӣ. Маълумоти ҳисоботи молиявӣ бояд бетарафона, аниқтараш беғаразона бошад. Он набояд ба қабули қарорҳо таъсир расонида, дар ақидаронӣ барои мақсадҳои пешакӣ муайянгардида мусоидат намояд.

Мулоҳизакорӣ. Ҳангоми таҳияи ҳисоботи молиявӣ, таҳиягар бо рӯйдод ва амалиётҳ< номуайян, ба монанди қарзҳои дебитории шубҳанок, мӯҳлати истифодаи муфиди воситаҳ! асосӣ, амалиёт вобаста ба мубодилаи мол ва ҳоказо ногузир рӯ ба рӯ мешавад, ки ба восит кушодани хусусияти онҳо ва риояи қоидаи мулоҳизакорй эътироф карда мешавг Мулоҳизакорӣ - ин ҷорй намудани дараҷаи муайяни эҳтиёткорй дар ҷараё мулоҳизаронист, ки мавриди ҳисобкуниҳо дар шароити номуайян зарур аст, то ки актив даромадҳо аз будаш зиёдтар нишон дода нашуда, ӯҳдадорӣ ва хароҷот - аз будаш камт инъикос нагарданд. Истифодаи қоидаи (принсипи) мулоҳизакорӣ ба ташкил намуда захираҳои пинҳонӣ, қасдан камкунии даромад ва ё изофа намудани хароҷот роҳ намедиҳад

Мукаммалӣ. Маълумоти ҳисоботи молиявй ҳангоми таъмини мукаммалӣ саҳеҳ донис мешавад. Ихтисори маълумоти зарурй метавонад онро аз нуқтаи назари бамаврид иттилоот қалбакӣ ва беэътибор намояд.

Саҳеҳӣ. Муфидии маълумот дар саҳеҳии он акс меёбад. Саҳеҳии маълумот дар эътимоднокй ва озод будани он аз норасоиҳо ифода меёбад. Истифодабарандагон метавонанд ба маълумоти саҳеҳ такя намуда, онро мавриди қабули қарор ва пешбинии фаъолият истифода баранд.

Маълумот метавонад бамаврид, лекин аз ҷиҳати хусусият ва пешниҳодот ғайрисахех бошад. Дар ин сурат вай ба фиреби истифодабарандагон оварда мерасонад. Масалан, агар асоснокй ва ҳаҷми даъво оид ба товони зарар дар суд дида баромада шаванд, барои шир эътироф намудани маблағи даъво дар баланс мувофиқи мақсад нест, ҳарчанд ошкорсозии маблағ ва ҳолати вобаста ба даъвои пешниҳодшуда бамаврид аст. /

Қиёспазирӣ. Ҳисоботи молиявӣ бояд муқоисашаванда бошад, то истифодабарандагон имконияти бо давраҳои дигар муқоиса намуданро дошта бошанд. бо он мақсад пешбинӣ шудааст, ки истифодабаранда тамоюли ташаккулёбии фаъолияти молиявии ширкатро муайян намуда, ҳисоботи молиявии ширкатҳои мухталифро муқоиса намояд ва ба вазъи молиявӣ баҳо дода тавонад. Ҳисоботи молиявии аз ҷониби ширкат пешниҳодшуда бояд мувофиқи як усул пешниҳод карда шавад, то дар оянда дар ҳудуди ноҳия, шаҳр ва кишвар муқоиса карда шавад.

СБҲМ маҳдудияти зерини бамавридӣ ва эътимоднокии маълумотро муайян мекунад:

Бамавқеъӣ. Ширкатҳоро на ҳама вақт сари вақт таъмин намудани маълумот муясссар мегарданд, чунки ҳангоми риояи бамавқеъӣ ҷанбаҳои ҷудогонаи амалиёт муайян нашуда мемонанд ва ҳамин тариқ эътимоднокӣ аз даст меравад. Ва баръакс, мавриди таъмини маълумоти эътимодноку муайян намудани ҳамаи ҷабҳаҳои амалиёт, маълумот метавонад таъхирпазир бошад. Дар ин ҳолат бамавридӣ ва муфидии он барҳам мехӯрад. Аз ин хс менеҷерон бояд мувозинати принсипҳои бамавқеӣ ва эътимоднокии ҳисоботи молияви нигоҳ доранд, то эҳтиёҷоти истифодабарандагонро хубтар қонеъ гардонида тавонанд.

Мувозинати байни фоида ва хароцот. Нафъе, ки аз маълумот бармеояд, бояд хароҷоти бадастории он барзиёд бошад. Лекин пешниҳоди муфассали маълумот барои ширкат ба маҳрум шудан аз сарчашмаҳои маблағгузорӣ ва нуфузи молиявӣ оварда мерасонад.

Бинобар ин, дар асоси ақидаронии оқилонаи касбӣ ҳаҷми маълумотро муайян намуда, ба фоида ва хароҷот баҳо додан зарур аст.

Мувозина байни тавсифномаҳои сифатӣ.

Муҳосибон дар асоси ақидаронии касбӣ бояд мувозинаро байни тавсифномахои сифатӣ муқаррар намоянд, то маълумот баробардараҷа ба талаботи онҳо мувофиқат кунад.

Фарзияҳои умдатарини иттилооти молиявӣ

СБҲМ ба ҳисоб гирифтани фарзияҳои умдатарини зеринро мавриди ташкили сиесати баҳисобгирии ширкат талаб мекунанд:

Усули хисобкуни (метод начисления). Яке аз талаботи асосии СБҲМ оиди бурдани баҳисобгирии бухгалтерӣ ва пешниҳоди ҳисобот- ин истифодаи усули ҳисобкунӣ мебошад. Дар сохтори амалкунандаи баҳисобгирӣ ва ҳисоботдиҳӣ ин усул бо номи «ҳамлу : (отгрузка) қабул шудааст, ки натиҷагирии молиявиро вобаста бо фурӯши мол, иҷрои корҳо ва хизматгузорӣ новобаста аз воридшавии воситаҳои пулӣ ва муодили онҳо дар назар дорад. Инъикоси ин амалиёт дар ҳисоботи даврае, ки онҳо ба вуқӯъ омадаанд, ифода мекунад. Маълумоте, ки мувофиқи усули ҳисобкунӣ таҳия шудааст, истифодабарандагонро на танхо бо амалиети пешин ошно менамояд, балки аз ухдадорихо оиди пардохти пул низ вокиф месозад. Усули хисобкуни хамчунин оиди даромадхои оянда, ки ширкат бояд аз руи амалиети гузаронида ба даст орад, маълумот медихад. Хамин тарик, мутобики усули хисобкуни, даромад дар мавриди ба он хак пайдо кардан, харочот бошад, дар мавриди ба бавукуъоии он новобаста аз дохилшави е хоричшавии воситахои пули эътироф ва инъикос мешавад.

СБХМ истифодаи усули хисобкуни, мавкуфгузори ва таксимотро барои мутобикгардонии даромад ва харочоти давраи хисоботи талаб мекунанд.

Мувофики СБХМ мавриди тахияи хисобоити молияви истифодаи усули хисобкуни, ки хусусиятхои зеринро дорост, pfheh fcn^

• амалиет ва руйдодхо хангоми ба амал омадани онхо бояд эътироф карда шаванд, вале на хангоми воридшави ва пардохти воситахои пули

• вай хукуки гирифтани воситахо ва е худ захирахои дигари молиявиро медихад, ки дар баланси бухгалтери хамчун актив инъикос мегарданд

• вай барои пардохти воситахои пули ва хизматрасони ухдадор месозад, ки дар баланси бухгалтери хамчун ухдадори дарч гардидаанд

• дар хисобот оиди фоида ва зарар инъикоси даромад ва харочот ба он даврае, онхо тааллук доранд, талаб карда мешавад

• усули хисобкуни бо усули мувофикаткунони мутобик карда шудааст, яъне даромад аз лахзаи ба вукуъ омадани фуруши молу хадамот, новообаста аз вакти воридшавии воситахои пули эътироф мегардад.

Марвиди истифодаи усули хисобкуни харочот дар он вакт эътироф мегардад, ки даромади бо он вобаста буда эътироф гардидааст, новобаста аз он, ки воситахои пули кадом вакт пардохт мегарданд.

Муттасилии фаъолият. Хар як ширкат бо максади амлаи намудани фаъолияти муттассилона ва бадстории фоиад барпо карда мешавад.пас, хисоботи молияви дар асоси фарзияи он, ки ширкат фаъолият дора два дар оянда хамчунин амал хохад кард, тахия мегардад. Пешбини шудааст, ки ширкат максади ихтисори хачми корро дар фаъолияти худ надорад. Дар холати пайдо шудани чунин зарурат, хисоботи молияви бояд дар асоси дигаре бо шарху маънидод кардани сабабхо тахия гардад.

Бариловаи ин фарзия бояд зикр намуд, ки хисоботи молияви хамчунин мувофики коидахои зерин тахия мегардаданд:

• пайдарпай (мунтазами). Ширкат бояд сиесати бахисобгирии кабулшударо мунтазам аз як давраи хисоботи то дигараш истифода барад, пешниход ва таснифи моддахо дар хисоботи молияви аз як давра ба давраи дигар нигох дошта шаванд. Дар холати аз асосхо ва усулхои истифодашудаистода даст кашидан, мохият, сабаб ва асоснокии тагйирот бояд дар эъохнома маънидод карда шавад, хамзамон бояд мукоисашавандаги бо даврахои пешин бояд таъмин карда шавад.

• Мувофикати даромад ва харочот. Мутобики усули хисобкуни, харочоти дар чараени даромадгири ба амал омада бояд дар он даврае, ки даромад эътироф карда шудааст, ба хисоб гирифта шавад

• Пайрави. Хар як хисоботи молиявии минбаъда бояд аз пешина барояд

• Баходихи. Дар бахибсобгирии бухгалтери баходихи ва тахияи хисоботи молиявиро бо ифодаи пули бояд анчом дод

• Алохидаги. Захирахои субъекти иктисоди бояд аз захирахои молик алохида ба хисоб гирифта шаванд.

• Мухимият ва муттахидкуни. Хар як моддаи мухим дар хисоботи молияви бояд чудогона пешниход гардида, маблагхои начандон мухим бояд муттахид карда шаванд.

• Ошкорсозии комил. Дар хисоботи молияви оиди вазъи иктисоди, натичахои фаъолият ва сохтори сармояи ширкат бояд тамоми маълумоти зарури дарч гардад. Хадаф аз ошкорсозии пурра дар он аст, ки ба истифодабарандагони беруна барои кабули карорхои бехтарин ва сарфакороа маълумоти амик дода шавад.

• Бахисобгири мутакобила. Актив ва ухдадорихо набояд мутакобила ба хисоб гирифта шаванд. Бахамории (хисобкунии мутакобилаи) даромад ва харочот мумкин аст, агар ин амалро СБХМ ичозат диханд ва е талаб кунанд, е худ фоида, зарар ва харочот, ки дар натичаи амалиети якхела ба вучуд омадаанд, мухим набошанд.

• давравият. Ширкат ҳисоботи молиявиро бояд мувофиқи фосилаҳои муайян таҳия пешниҳод намояд. Аксаран, қонунгузории амалкунанда даврият ва вақти пешниҳо, ҳисоботи молиявиро муқаррар мекунад. Мутобиқи СБҲМ ҳисоботи молиявй бо аққалан як маротиба дар як сол пешниҳод карда шавад.

Таълимот дар баҳисобгирии молиявй ва одоби пешниҳоди ҳисобот

Мутобиқи СБҲМ барои омодакунӣ ва пешниҳоди ҳисоботи молиявй мудирия-ширкат ҷавобгар аст.

Роҳбарияти щиркат бояд сиёсати баҳисобгирии молиявиро бо мақсади мутобик) гардонидани он ба талаботи СБҲМ ва шарҳҳои кумитаи шарҳдиҳанда интихоб намуда пайваста истифода барад. Мавриди мавҷуд набудани талаботи мушаххас, роҳбарият бо сиёсатеро кор карда барояд, ки дар ҳисоботи молиявӣ пешниҳоди чунин маълумотро таъмин менамояд:

- бамаврид барои истифодабарандагон ҳангоми қабули қарорҳо;

- эътимоднок нисбати:

а) пешниҳоди саҳеҳи натиҷаҳо ва вазъи молиявии ширкат;

Ь) инъикоси мазмуни иқтисодии рӯйдод ва амалиёт, на шакли ҳуқуқии онҳо;

с) бетараф будани он;

с!) бомулоҳизавияти вай; -

е) мукаммал будани он бо тамоми ҷузъҳои муҳимаш.

Сиёсати баҳисобгирӣ - ин принсипҳо, асосҳо, қоидаҳо ва таҷрибаҳои мушаххас, ки ҷониби ширкат барои омодасозӣ ва пешниҳоди ҳисоботи молиявӣ қабул шудаанд. Маҷмӯи пурраи ҳисоботи молиявӣ бояд аз инҳо иборат бошад:

• баланси бухгалтерй;

• ҳисобот оиди фоида ва зарар;

• ҳисобот оиди ҳаракати сармоя; ^

• ҳисобот оиди фоидаи тақсимношуда;

• ҳисобот оиди ҳаракати воситаҳои пулӣ;

• сиёсати баҳисобгирӣ ва шарҳия;

• хулосаи аудиторӣ.

Ҷузъҳои асосии ҳисоботи молиявӣ: активҳо, ӯҳдадориҳо, сармоя, даромад, харочот, фоида ва зарар мебошанд.

Ҷузъҳои ҳисоботи молиявӣ нишондодҳои умумианд, ки оиди мавҷудияти воситаҳои асосӣ ва гардон, активҳои ғайримоддӣ ва ӯҳдадориҳои корхона шаҳодат медиҳанд.

Масъалаҳои умдатарини баҳисобгирии ҷузъҳои ҳисоботи молиявй - ин эътирофкунӣ баходиҳии онҳо мебошанд. Эътирофкунӣ ва ченкунӣ меъёрҳоеро муқаррар мекунанд, ки воситаи онҳо шарту шароити ба ҳисоботи молиявӣ дохил намудани ҷузъҳо муайян карда мешаванд.

Эътирофкунӣ - ин ҷараёни ба баланс ва ё ҳисобот дохил намудани объектест, ки шартҳои зерин ҷавобгӯст ва эҳтимолияти бадастории фоида ва ё камшавии нафъи иқтисодӣ мавҷуд аст; имконияти баҳодиҳии боэътимоди хароҷоти ҳақиқии харид ё арзиши объект мавҷуд аст.

Актив дар баланс эътироф мешавад, агар эҳтимолияти ба дастории нафъи иқтисодии минбаъда барои ширкат вуҷуд дошта, актив арзиши ченшавандаи боэътимодро дорост.

Уҳдадорй дар баланс эътироф мегардад, агар эҳтимолияти камшавии захираҳое, ки нафъи иқтисодиро дар худ таҷассум мекунанд, дар натиҷаи батанзимдарории ӯҳдадориҳои ҷорӣ мавчуд буда, бузургии пардохти он боэътимод муайян карда шавад.

Даромад дар ҳисобот оиди фоида ва зарар эътироф мешавад, агар афзоиши нафъҳои иқтисол оянда, ки бо афзоиши боэътимод баҳододашавандаи активҳо ва камшавии ӯҳдадорӣ вобастагй дор ҷой дошта бошад. Ин маънои онро дорад, ки даромад ҳамзамон бо афзудани активҳо ва ё худ камшавии ӯҳдадориҳо эътироф мегардад.

Хароҷот дар ҳисобот оиди фоида ва зарар эътироф мегардад, агар камшавии нафъз иқтисодии оянда, ки бо камшавии активҳо ва ё афзудани ӯҳдадорй вобастагӣ доранд, ба амал ояд Эътирофи хароҷот дар як вақт бо эътирофкунии камшавии активҳо ё худ афзудани ӯҳдадориҳо амал бароварда мешавад. Хароҷот дар асоси алоқамандии мустақими масорифи ба вуҷудомада воридот мувофиқи моддаҳои даромад эътироф мегардад (масалан, эътирофи арзиши аслии моил фурӯхташуда бо эътироф гардидани даромад аз фурӯш). Хароҷот фавран эътироф мегардад, агар масрафи қабл аз ин ба вуҷудомада дигар фоидаи иқтисодии минбаъдаро ба амал наоранд.

Баходихи – ин чараени муайянкунии андозаи пулии эътироф ва инъикоси чузъхо дар хисоботи молиявист.

Дар хисоботи молияви ба дарачахои гуногун ва мувофикати муъталиф усулухои зерин истифода мешаванд:

• арзиши аслии харид. Активхо аз руи маблаги барои онхо пардохташуда ва е арзиши одилонаи пешниходи ба хисоб гирифта мешаванд. Ухдадорихо аз руи маблаги воридот бар ивази ухдадори е аз руи мачмуаи воситахои пулии пардохташаванда ба хисоб гирифта мешаванд

• арзиши чори. Активхо аз руи мачмуаи воситахои пулии дар айни замон пардохтшаванда инъикос меебанд. Ухдадорихо аз руи мачмуаи воситахои пулии дисконтирониданнашуда, ки хангоми шароити муътадили хочагидори пардохт мегардад, инъикос карда мешаванд

• арзиши эхтимолии фуруш. Активхо аз руи мачмуаи воситахои пули, ки айни замон дар натичаи фуруши активхо дар шароити муътадил дастрас шудаанд, инъикос меебанд. Уҳдадориҳо аз рӯи маблағи воридот бар ивази ӯҳдадорӣ ' - чзчмӯаи воситаҳои пулии пардохташаванда ба ҳисоб гирифта мешаванд. шш чорӣ. Активҳо аз рӯи маҷмӯаи воситаҳои пулии дар айни замон пардохташаванда ;с меёбанд. Уҳдадориҳо аз рӯи маҷмӯаи воситаҳои пулии дисконтирониданашуда, ки шароити мӯътадили хоҷагйдорӣ пардохт мегардад, инъикос карда мешаванд. эхтимолии фурӯш. Активҳо аз рӯи маҷмӯаи воситаҳои пулй, ки айни замои дар натиҷаи .ктивҳо дар шароити мӯътЗдил дастрас шудаанд, инъикос меёбанд. Ухдадорихо аз рӯи - -дрдохтшуда, яъне аз рӯи маҷмӯаи воситаҳои пулии дисконтирониданашуда ва ё худ вэл-ги муносиби барои пардохтшавӣ дар шароити муътадили корй пешбинишуда, инъикос

• арзиши дисконтиронидашуда. Активҳо/Ӯҳдадориҳо бо баҳои ҷории арзиши дисконтиронидашудаи воридот/ пардохти софи воситаҳои пулии минбаъда инъикос меёбанд.

Ширкатхо вобаста ба эҳтиечоти истифодабараядагони иттилооти молпявӣ барои тахияи хисоботи молиявӣ метавонанд:

- таълимоти молиявии сармоя

- таълимити чисмонии сармояро қабул намояд.

Таълимоти молиявии сармоя он гоҳ қобили қабул аст, агар дараҷаи таъминот ва ё кобилияти хариди сармояи гузошташуда истифодабарандагонро шавқманд кунад. мазкур сармояро ҳамчун активи соф дида мебарояд. Мувофиқи таълимоти

нигохдории сармояи молиявӣ, фоида он гоҳ ба дастомада ҳисобида мешавад, агар маблағи соф дар давраи ниҳоӣ аз нишондодҳои қиёсии давраи ибтидоӣ, пас аз

тархнамоии хама гуна тақсимот ва ҳиссагузориҳои моликон, барзиёд бошад.

Таълимоти ҷисмонии сармоя он гоҳ қобили қабул аст, агар қобилияти амалиётии

ширкат истифодабарандагонро шавқманд кунад. Таълимоти мазкур сармояро ҳамчун кудрати исгеҳсолии ширкат дида мебарояд. Мутобиқи ғояи нигоҳдории сармояи ҷисмонӣ, гох ба дастомада ҳисобида мешавад, агар қобилияти амалиётии ширкат дар давраи нихои аз нишондиҳандаҳои қиёсии давраи ибтидой барзиёд бошад.

Хафтаи чорум