Tatarsko_russkij_slovar_40000_slov lang.fotocrimea.com

941

итү см. тәгаенләү ТӘГАЕНЛЕ определённый, известный, установленный. ТӘГАЕНЛЕК определённость.

ТӘГАЕНЛӘНҮ страд. от тәгаенләү поручаться, быть порученным; назначаться, быть назначенным, определяться, быть определённым; ул директор булып тәгаенләнде его назначили директором.

ТӘГАЕНЛӘҮ поручать, поручить (какое-л. дело), назначать, назначить, определять, определить, устанавливать, установить (день, час); || поручение, назначение, определение, устанавливание, установление.

ТӘГАЕНСЕЗ неопределённый, неизвестный; || неопределённо. ТӘГАЕНСЕЗЛЕК неопределённость, неизвестность

ТӘГАЛӘ рел. всевышний (один из эпитетов бога); Аллаһы (ходай) тәгалә всевышний, Бог.

ТӘГАМ уст. еда, пища.

ТӘГАНӘ: адәм (тәганәсе! разг. чучело гороховое! ТӘГАССЫП уст. фанатизм.

ТӘГАҖҖЕП уст. удивление; тәгаҗҗеп итү удивляться.

ТӘГЪБИР выражение, формулировка; истолкование, объяснение; китапча тәгъбир книжное выражение.

ТӘГЪБИРЛӘҮ выражать, выразить, формулировать, сформулировать; толковать, истолковывать, истолковать, объяснять, объяснить; || выражение, формулирование; толкование, истолкование, объяснение.

ТӘГЪБИРНАМӘ уст. сонник, снотолкователь.

ТӘГЪЗИМ уст. 1) поклон (земной); 2) почтение, возвеличение, воздавание почестей, преклонение; тәгъзим итү см. тәгь-зимләү.

ТӘГЪЗИМЛӘҮ уст. почитать, выказывать почтение; преклоняться; || почитание, вымазывание почтения; преклонение.

ТӘГЪЗИЯ : тәгъзия кылу уст. книжн. оплакивать умершего, принимать участие в скорби.

ТӘГЪЛИМ уст. книжн. обучение; тәгълим бирү обучать, наставлять. ТӘГЪЛИМАТ учение, доктрина.

ТӘГӘРМӘЧ колесо; || колёсный; тәгәрмәч остасы колёсный мастер, колесник; тәгәрмәч кигәе спица колеса; тәгәрмәч теше зубец колеса; кечкенә тәгәрмәч колесико; тәгәрмәчкә таяк тыгу перен. ставить палки в колёса; алгы тәгәрмәч кайдан барса, арт тәгәрмәч шуннан бара посл. где проходит переднее колесо, там пройдёт и заднее; куда иголка, туда и нитка.

ТӘГӘРМӘЧЛЕ колёсный, имеющий колёса; тәгәрмәчле кресло каталка. ТӘГӘРМӘЧЛЕК 1) колёсный; 2) пригодный (достаточный) для колеса (напр. о

материале).

ТӘГӘРМӘЧЧЕ спец. колесник.

ТӘГӘРӘТЕШҮ взаимн.-совм. от тәгәрәтү помогать катить (скатывать). ТӘТӘРӘТКӘЛӘҮ многокр. катать, изредка покатывать. ТӘГӘРӘТТЕРҮ понуд. от тәгәрәтү.

ТӘГӘРӘТҮ катать, катить (напр. бревно, бочку, колесо и т. п.); || катание чего-л.; тәгәрәтеп кертү а) вкатывать; б) вкатывание; тәгәрәтеп китерү а) прикатить; б) прикатывание; тәгәрәтеп алып китү а) укатить; б) укатывание; тәгәрәтеп чыгару а) выкатывать; б) выкатывание; тәгәрәтеп җибәрү покатить что-л.

ТӘГӘРӘҮ катиться (о круглом предмете); тәгәрәп керү вкатиться; тәгәрәп китү покатиться; тәгәрәп чыгу выкатиться; ◊ тәгәрәп яту валяться, лежать (напр. о больном или пьяном).

942

ТӘЗКИРӘ 1) уст. воспоминания (письменные и устные); 2)Тазкиря (имя собств. женское).

ТӘКАМИЛ уст. развитие, усовершенствование.

ТӘКАТЬ терпение, выдержка; тәкать бетте (калмады) нет больше мочи, нет никакого терпения; тәкать итү терпеть, иметь терпение (выдержку); тәкатьне корыту надоесть до крайней степени; тәкатем корыды у меня нет терпения, у меня терпение иссякло; тәкатьтән тыш сверх сил, сверх всякого терпения.

ТӘКАТЬСЕЗ нетерпеливый, невыдержанный; неспокойный. ТӘКАТЬСЕЗЛЕК нетерпеливость, невыдержанность, беспокойство. ТӘКАТЬСЕЗЛӘНҮ терять (потерять) терпение, выдержку, метаться.

ТӘКБИР рел. прославление, произнесение слов «Аллаһ әкбәр» аллах велик; тәкбир әйтү а) прославлять (бога); б) прославление.

ТӘКЕЛДӘШҮ взаимн.-совм. от тәкелдәү.

ТӘКЕЛДӘҮ 1) лепетать (а ребёнке); 2) разг. болтать, говорить много; нәрсә аңда тәкелдәп торасың что ты там столько болтаешь.

ТӘКРАР повторение, повтор, неоднократность чего-л.; || повторно, вторично, неоднократно, не раз

ТӘКРАРЛАНУ страд. от тәкрарлау. ТӘКРАРЛАТУ понуд. от тәкрарлау ТӘКРАРЛАУ повторять, твердить.

ТӘКЪВА рел. 1) благочестие, богобоязненность; || благочестивый, богобоязненный; 2) воздержание.

ТӘКЪДИМ 1) предложение; ул аңа театрга барырга тәкъдим итте он предложил ей пойти в театр; 2) представление; тәкъдим итү а) предлагать; б) представлять; хәзер сезгә күренекле татар әдибен тәкъдим итәргә рөхсәт итегез теперь позвольте вам представить видного татарского писателя.

ТӘКЪДИР уст. 1) судьба, удел, рок, предопределение, предначертание; тәкъдирсез үлмиләр погов. смерти не будет, если не определено судьбой; 2) одобрение, похвала; тәкъдир итү см. тәкъдирләү.

ТӘКЪДИРДӘ разг. в случае, если; акча биргән тәкъдирдә в случае, если дадут деньги; тәкъдирдә генә только в случае, если; риза булган тәкъдирдә дә и в случае согласия.

ТӘКЪДИРЛӘҮ дорожить, ценить, оценить ТӘКЪСИР уст. книжн. господин (в обращении).

ТӘКЫЙ уст. ещё.

ТӘКӘ название самцов мелкого рогатого скота; кәҗә тәкәсе валух, козёл; печкән тәкә валух; сарык тәкәсе баран; акыллы тәкә суяр, ахмак юкә суяр посл. умный будет жить в достатке, глупый — в нищете (букв. умный зарежет барана, а глупый будет обдирать липу); ике тәкә башы бер казанга сыймас погов. головы двух баранов в один котёл не уместятся (о двух строптивых людях); ◊ тәкә борчагы бот. горошек бараний.

ТӘКӘББЕР высокомерный, гордый, надменный; || высокомерно, гордо, надменно; || гордец; тәкәббер күктән югары погов. высокомерный мнит о себе, что он выше неба

ТӘКӘББЕРЛЕК высокомерность, гордость, надменность; тәкәбберлек белән высокомерно, гордо, надменно.

ТӘКӘББЕРЛӘНДЕРҮ понуд. от тәкәбберләнү ТӘКӘББЕРЛӘНҮ гордиться, возгордиться, проявлять (проявить) высокомерие,

надменность; || проявление высокомерия (надменности); тәкәбберләнеп китү загордиться, возгордиться, задрать нос.

943

ТӘКӘЛЛЕФ уст. книжн. церемонность, деланность, напыщенность; неестественность.

ТӘКӘЛЛЕФЛЕ изысканно любезный, церемонный; деланный, напыщенный; || изысканно любезно; церемонно, напыщенно.

ТӘКӘЛЛЕФСЕЗ уст. бесцеремонный; простой в обращении; || бесцеремонно, без церемоний, просто, запросто.

ТӘКӘЛЛЕФСЕЗЛЕК уст. бесцеремонность; простота. ТӘКӘ-МӨКӘ зоол. диал. 1) улитка; 2) моллюск. ТӘКӘРЛЕК пигалица, чибис.

ТӘЛГӘШ кисть, гроздь.

ТӘЛГӘШЛЕ: эре тәлгәшле чәчәк цветок, имеющий крупные кисти. ТӘЛГӘШЛӘП гроздями, гроздьями.

ТӘЛИНКӘ 1) тарелка, блюдо; блюдце; сай тәлинкә мелкая тарелка; чынаяк тәлинкәсе чайное блюдце; 2) диск; ◊ патефон тәлинкәсе патефонная пластинка; тәлинкә тоту а) льстить, подхалимничать; б) подхалимство, подхалимаж; тәлинкә тотучы подхалим; тәлинкә ялау см. тәлинкә тоту; тәлинкә ялаучы лизоблюд, блюдолиз.

ТӘЛИНКӘЛЕ дисковый, имеющий диск (тарелку); тәлинкәле культиватор с.-х. дисковый культиватор.

ТӘЛӘЙЛЕ: ике тәләйле бабушка надвое сказала; язмыш ике тәләйле судьба может быть разной.

ТӘМ 1) вкус (ощущение); || вкусовой; тәм сизү ощущать вкус; авыз тәме юк

состояние, когда человек ввиду болезни или недомогания не ощущает вкуса пищи; тәм бирү придавать вкус; тәм керү стать вкусным; тәме килү отдавать чем-л., иметь привкус; тәмен белү пробовать на вкус; 2) перен. вкус, удовольствие; тәм табу находить удовольствие в чём-л.; тәм китәрү испортить (кому-л. или многим) настроение, аппетит своим поведением или появлением; тәмен тату испытать вкус (прелесть) чего-л.; бөтен тәме дә шунда погов. в этом вся соль, в этом вся прелесть.

ТӘМАМ 1. конец, окончание, завершение; тәмам булу см. тәмамлану; тәмам итү см. тәмамлау; 2. вполне, окончательно; тәмам туйдырдың окончательно надоел.

ТӘМАМЛАНГАН: тәмамланган төр грам. совершенный вид. ТӘМАМЛАНГАНЛЫК законченность, завершённость. ТӘМАМЛАНМАГАН: тәмамланмаган төр грам. несовершенный вид.

ТӘМАМЛАНУ возвр. от тәмамлау завершаться, завершиться, кончаться, закончиться, оканчиваться, окончиться; тәмамланган эш завершённное дело; фильм тәмамланды фильм окончился.

ТӘМАМЛАТУ понуд. от тәмамлау.

ТӘМАМЛАУ завершать, завершить, кончать, заканчивать, закончить, оканчивать, окончить, заключать, заключить; || завершение, окончание, заключение; || заключительный, завершительный; тәмамлау концерты заключительный концерт.

ТӘМАМЛАУЧЫ завершающий. ТӘМАМЛАШУ взаимн.-совм. от тәмамлау.

ТӘМАМЛЫК грам. дополнение; кыек тәмамлык косвенное дополнение. ТӘМАМӘН уст. книжн. полностью.

ТӘМГЫ уст. 1) корысть, корыстолюбие, алчность, скупость; 2) желание; тәмы итү сильно желать, жаждать, вожделеть; тәм-гы юк нет желания.

ТӘМГЫЛЕ уст. корыстолюбивый, жадный, алчный, скупой; || корыстолюбец,

944

скупец.

ТӘМЛЕ вкусный; || вкусно; артык тәмле а) слишком сладкий; б) слишком сладко, приторно; ашыгыз (чәегез) тәмле булсын! приятного аппетита; тәмле итеп вкусно; тәмле кисәк лакомый кусок; ◊ тәмле сүз ласковое (приятное) слово; тәмле сүзле сладкоречивый,

ТӘМЛЕЛЕК вкус; артык тәмлелек приторность; ашның тәмлелеге вкус пищи. ТӘМЛЕЛӘНДЕРҮ делать (сделать) вкусным.

ТӘМЛЕЛӘНҮ становиться (стать) вкусным. ТӘМЛЕЛӘТҮ делать (сделать) вкусным. ТӘМЛЕЛӘҮ см. тәмлеләтү, ТӘМЛЕТАМАК лакомка, сластёна, гурман.

ТӘМЛӘНДЕРГЕЧ придающий какой-л. вкус; делающий вкусным; тәмләндергеч матдәләр а) вещества, придающие вкус; б) приправа.

ТӘМЛӘНДЕРҮ приправлять, приправить; || приправа.

ТӘМЛӘП с аппетитом, с удовольствием; тәмләп ашау есть со смаком, смаковать; есть со вкусом (с аппетитом); тәмләп сөйләү разг. говорить смакуя; тирләп эшләсәң, тәмләп ашарсың погов. поработаешь до поту, так поешь в охоту.

ТӘМЛӘТКЕЧ приправа, специи. ТӘМЛӘТҮ понуд. от тәмләү.

ТӘМЛӘҮ 1) приправлять, приправить, заправлять, заправить (пищу); 2) пробовать, попробовать на вкус, дегустировать; || проба, снятие пробы, дегустация.

ТӘМСЕЗ невкусный, безвкусный, неаппетитный.

ТӘМСЕЗЛӘНДЕРҮ понуд. от тәмсезләнү делать (сделать) невкусным. ТӘМСЕЗЛӘНҮ страд. от тәмсезләү 1) делаться (сделаться) невкусным,

становиться (стать) невкусным, терять (потерять) вкус; портиться, испортиться; || утрата вкуса; 2) перен. разг. портить отношения с кем-л.

ТӘМСЕЗЛӘТҮ см. тәмсезләндерү. ТӘМСЕЗЛӘҮ делать (сделать) невкусным,

ТӘМУГ 1) рел. ад, преисподняя, геенна огненная; || адский; тәмуг төбе рел. дно ада (место в преисподней, где грешники испытывают самые ужасные мучения); тәмуг утыны грешник ((букв. дрова ада); тәмуг газабына да күнәләр ди погов. говорят, привыкают и к мукам ада; 2) перен. пекло; тәмуг уты а) геенна огненная; б) адское пекло, адская жара; ◊ тәмуг базы очень глубокое место (букв. адский погреб); тәмуг газабы адские муки; тәмуг кисәве бран. очень грязный, неряшливый человек (букв. адская головешка); тамак ди-ди тәмугка кереп баттык бугай в погоне за едой мы, кажется, угодили в ад.

ТӘМУГЛЫК рел. большой грешник.

ТӘМӘКЕ табак, курево; || табачный, курительный; борын тәмәкесе нюхательный табак; тәмәке игү (үстерү, үстерүчелек) а) табаководство; б) табаководческий; тәмәке игүче (үстерүче) табаковод; тәмәке, кабызу зажечь папиросу, закурить; тәмәке кибете табачный магазин; тәмәке кәгазе папиросная бумага; тәмәке савыты табакерка; портсигар; тәмәке тарту а) курить; б) курение; тәмәке тартучы курящий, курильщик табака; тәмәке төпчеге окурок; тәмәке төсендәге табачного цвета; тәмәке янчыгы кисет; тәмәкенең катылыгы крепость табака; яфрак тәмәке листовой табак; үзең төргән тәмәке самокрутка; үзең үстергән тәмәке самосад; ◊ бүре тәмәкесе бот. диал. вид гриба, который после высыхания превращается в пыль.

ТӘМӘКЕЧЕ 1) табачник (работник табачной промышленности); 2) табаковод; 3)

945

курильщик.

ТӘН тело, плоть; || телесный; тәне ут яна его сильно температурит; тәнем каз тәне кебек булып китте кожа стала как у гуся; тәнем чымырдап китте мороз по коже подирает, мурашки по телу пробежали; тән төзелеше комплекция; тәне сауның җаны сау погов. в здоровом теле здоровый дух; ◊ ала тән мед. проказа.

ТӘНБИҺ уст. книжн. порицание, замечание, выговор, предупреждение; предостережение

ТӘНКЫЙТЬ критика; || критический; тәнкыйть итү критиковать; тәнкыйть күзлегеннән карап критически, критично; тәнкыйть әдәбияты критическая литература; тәнкыйть һәм үзара тәнкыйть критика и самокритика; урынсыз тәнкыйть неуместная критика, критиканство; үзен-үзе тәнкыйть итү, үзара тәнкыйть самокритика.

ТӘНКЫЙТЬЛӘНҮ страд. от тәнкыйтьләү критиковаться, подвергаться критике. ТӘНКЫЙТЬЛӘТҮ понуд. от тәнкыйтьләү.

ТӘНКЫЙТЬЛӘҮ критиковать; || критика. ТӘНКЫЙТЬЧЕ критик.

ТӘНКЫЙТЬЧЕЛ пренебр. любящий всех критиковать, критикан. ТӘНКЫЙТЬЧЕЛЛЕК критичность.

ТӘНЛЕ 1): ак тәнле белый (раса); кара тәнле чернокожий; сары тәнле желтокожий; 2) разг. упитанный.

ТӘНЛӘНҮ разг. нагулять тело; см. көрәю.

ТӘНЧЕК биол.: ак кан тәнчекләре лейкоциты; кан тәнчекләре кровяные тельца; кызыл кан тәнчекләре эритроциты.

ТӘНӘФЕС 1) перерыв, перемена (между уроками); 2) антракт.

ТӘПИ ножка (ребёнка); лапка (птенцов, детёныша животных); бала тәпи йөри башлады ребёнок стал ходить; каз тәпие гусиная лапка; тәпи йөрү ходить (о

детях).

ТӘПИЛӘТҮ понуд. от тәпиләү.

ТӘПИЛӘҮ разг. ирон. идти пешком; на своих двоих.

ТӘПИ-ТӘПИ топать ножками, шагать пешком (в подражании детскому языку). ТӘПКЕ тяпка.

ТӘПӘЛӘНҮ страд. от тәпәләү. ТӘПӘЛӘТҮ понуд. от тәпәләү ТӘПӘЛӘҮ бить (ударять) по голове.

ТӘПӘН небольшая кадка, изготовленная из полого ствола дерева; бал тәпәне кадушка для мёда; тәпән башы этн. разливающий, черпальщик (во время угощения кумысом).

ТӘПӘРЛӘНДЕРҮ см. тәпәрләү.

ТӘПӘРЛӘНҮ возвр.-страд. от тәпәрләү мяться, помяться, измяться (о платье). ТӘПӘРЛӘҮ мять, помять, измять (платье); тәпәрләп бетерү измять.

ТӘПӘЧ 1) молотило, боёк (у цепа); чабагач тәпәче било цепа, молотило, навязень; 2) бита (в игре в городки).

ТӘПӘЧЛӘНҮ страд. от тәпәчләү. ТӘПӘЧЛӘТҮ понуд. от тәпәчләү.

ТӘПӘЧЛӘҮ бить, побить, колотить, поколотить, давать (надавать) тумаков. ТӘРАВИХ рел. вечерняя (последняя) дополнительная молитва в дни уразы

(поста).

ТӘРБИЯ воспитание; уход; содержание; || воспитательный; килен тәрбиясендә яшәү жить на содержании у снохи; тәрбия бирү давать воспитание; тәрбия

946

итү а) воспитывать; б) воспитание; тәрбия йорты уст. воспитательный дом; тәрбия эшләре воспитательная работа.

ТӘРБИЯВИ воспитательный; тәрбияви әһәмият воспитательное значение. ТӘРБИЯЛЕ воспитанный, благовоспитанный.

ТӘРБИЯЛЕЛЕК воспитанность, благовоспитанность. ТӘРБИЯЛӘНҮ страд. от тәрбияләү воспитываться. ТӘРБИЯЛӘНҮЧЕ воспитанник.

ТӘРБИЯЛӘТҮ понуд. от тәрбияләү. ТӘРБИЯЛӘШҮ взаимн.-совм. от тәрбияләү.

ТӘРБИЯЛӘҮ воспитывать, воспитать; ухаживать; содержать; || воспитание, забота, попечение; содержание; тәрбияләп үстерү заботливо растить.

ТӘРБИЯЛӘҮЧЕ воспитатель; тот, кто воспитывает; || воспитывающий; воспитательный.

ТӘРБИЯСЕЗ невоспитанный, невежливый, нетактичный. ТӘРБИЯСЕЗЛЕК невоспитанность, невежливость, нетактичность.

ТӘРБИЯЧЕ воспитатель, воспитательница (педагог); || воспитательский; тәрбияче эше воспитательская работа.

ТӘРБИЯЧЕСЕЗ безнадзорный, беспризорный, не имеющий воспитателя. ТӘРЕ рел. крест; || крестовый.

ТӘРЕЛӘНҮ разг. бран. упрямиться, артачиться. ТӘРИЛКӘ см. тәлинкә.

ТӘРТИП 1. порядок, дисциплина; көн тәртибе повестка дня (напр. собрания); тәртип белән по порядку (в очереди), соблюдая порядок; тәртип бозу нарушать порядок; тәртип саклау а) следить за порядком; б) соблюдать порядок; тәртип урнаштыру водворять порядок; тәртипкә килү упорядочиваться, налаживаться, приводиться в порядок; тәртипкә китерү упорядочивать, налаживать, приводить в порядок; тәртипкә салу регулировать, налаживать, упорядочивать, приводить в порядок; тәртипкә салыну (китерелү) упорядочиваться, налаживаться; әлифба тәртибе алфавитный порядок; 2. порядковый; тәртип номеры порядковый номер; тәртип саны порядковое числительное

ТӘРТИПЛЕ 1) воспитанный, дисциплинированный; 2) аккуратный, приведённый в порядок; тәртипле рәвештә аккуратно (что-л. делать); систематически, регулярно.

ТӘРТИПЛЕЛЕК 1) воспитанность, дисциплинированность; 2) аккуратность. ТӘРТИПЛЕЛӘНДЕРҮ понуд. от тәртиплеләнү.

ТӘРТИПЛЕЛӘНҮ становиться (стать) воспитанным, дисциплинированным. ТӘРТИПЛӘҮ приводить (привести) в порядок, систематизировать; || приведение

в порядок, систематизация.

ТӘРТИПСЕЗ 1) невоспитанный; недисциплинированный; 2) беспорядочный, безалаберный; тәртипсез рәвештә беспорядочно, хаотически, безалаберно.

ТӘРТИПСЕЗЛЕК 1) невоспитанность, недисциплинированность; 2) беспорядочность, безалаберность; беспорядок; тәртипсезлек кертү вносить беспорядок, дезорганизовывать.

ТӘРТИПСЕЗЛӘНДЕРҮ понуд. от тәртипсезләнү.

ТӘРТИПСЕЗЛӘНҮ 1) вести себя недисциплинированно, дебоширить; нарушать порядок; становиться (стать) недисциплинированным; 2) приходить (прийти) в беспорядочное, хаотическое состояние.

ТӘРТӘ 1) оглобля; сыңар тәртә дышло; тәртә бавы завёртка на оглобле; 2) тех. водило; ◊ зирек тәртә, тәртәсе зиректән он шуток не понимает (букв. у него

947

ольховая оглобля); тәртәгә тибә торган злой (букв. тот, который лягает оглобли); тәртәдән чыгу выйти из повиновения (букв. выходить из оглобель); тәртәсе кыска вспыльчивый, раздражительный (букв. его оглобли коротки); тәртәгә тибү злиться, сердиться (букв. лягать в оглоблю); тәртәсе тиз сына он быстро обижается, шуток не понимает (букв. его оглобля быстро ломается); атта да бар, тәртәдә дә бар погов. обе стороны виноваты (букв. и лошадь виновна и оглобля); тәртә арасына кергәч, тарта алмыйм дип торма посл. взялся за гуж, не говори, что не дюж; тәртә кыска булганга карап, атны кисмиләр посл. если оглобли коротки, лошадь не укорачивают (не срезают).

ТӘРТӘЛӘТҮ понуд. от тәртәләү. ТӘРТӘЛӘШҮ взаимн.-совм. от тәртәләү.

ТӘРТӘЛӘҮ прикреплять (прикрепить) оглобли; || прикрепление оглобель; чана тәртәләү приделывать (прикреплять) оглобли к саням.

ТӘРӘЗӘ окно, окошко; || оконный; карындык тәрәзә окно из бычьего пузыря; тәрәзә гөмбәзе пазушина окна; тәрәзә капкачлары оконные ставни; тәрәзә каты разг. место у окна; тәрәзә күзе (өлгесе) ячейка оконного переплёта; тәрәзә пәрдәсе штора, занавеска; тәрәзә төбе (бусагасы) подоконник; тәрәзә яңагы косяк (оконный); чебен дулап тәрәзә ваталмас погов. пусть муха бьётся, окна не разобьёт; собака лает, а караван идёт.

ТӘРӘККЫЙ уст. прогресс, развитие, расцвет; тәрәккый итү развиваться, прогрессировать.

ТӘРӘККЫЙПӘРВӘР уст. книжн. сторонник, проповедник прогресса, прогрессист.

ТӘРӘККЫЯТ уст. книжн. развитие, прогресс.

ТӘРӘНҖЕ бот. померанец; || померанцевый; тәрәнҗе мае померанцевое масло. ТӘРӘТ разг. кал, экскременты; олы тәрәт нужда по большому; тәрәт итү а)

испражняться; б) испражнение.

ТӘРӘЧ треска; || тресковый; тәрәч бавыры тресковая печень. ТӘРӘШ чёсаный лён; тәрәш тарагы чесалка для льна.

ТӘРӘШЛЕ лён-долгунец; тәрәшле сүс кудель; тәрәшле каба гребенчатая прялка; актык тәрәшлене элгән погов. его дни сочтены; он дышит на ладан (букв. повесил последнюю кудель).

ТӘРӘШЛӘНҮ страд. от тәрәшләү. ТӘРӘШЛӘТҮ понуд. от тәрәшләү. ТӘРӘШЛӘШҮ взаимн.-совм. от тәрәшләү. ТӘРӘШЛӘҮ чесать лён.

ТӘРҖЕМАН уст. книжн. переводчик. ТӘРҖЕМАНЛЫК занятие (профессия) переводчика.

ТӘРҖЕМӘ перевод; || переводной; ирекле тәрҗемә вольный перевод; сүзмә-сүз тәрҗемә дословный перевод, подстрочник, подстрочный перевод; татар теленнән тәрҗемә перевод с татарского языка; тәрҗемә итү переводить; тәрҗемә ителгән переведённый, переводный,

ТӘРҖЕМӘИ уст.: тәрҗемәи хәл биография, автобиография; тәрҗемәи хәлче биограф.

ТӘРҖЕМӘЛЕ переводный; имеющий перевод, сопровождённый переводом. ТӘРҖЕМӘЧЕ переводчик.

ТӘРҖЕМӘЧЕЛЕК переводческое дело; занятие (профессия) переводчика. ТӘСАВВУР уст. представление, воображение; тәсаввур итү представлять себе,

воображать.

ТӘСБИХ чётки; тәсбих тарту а) перебирать чётки; б) перебирание чёток.

948

ТӘСЛИМ книжн. капитуляция, сдача; тәслим булу а) сдаваться, капитулировать; покоряться; б) пасовать; ◊ җан тәслим кылу умереть, отдать богу душу.

ТӘСЛИМЧЕ капитулянт.

ТӘСЪДЫЙК уст. книжн. утверждение; подтверждение, санкция; заверение, удостоверение.

ТӘСЪДЫЙКЛАНУ уст. книжн. утверждаться; подтверждаться; заверяться. ТӘСЪДЫЙКЛАТУ понуд. от тәсъдыйклау.

ТӘСЪДЫЙКЛАУ уст. книжн. утверждать; подтверждать, заверять; || утверждение; подтверждение, заверение.

ТӘТЕ курок.

ТӘТЕЛДЕК см. тәтелдәвек. ТӘТЕЛДӘВЕК тараторка, болтушка. ТӘТЕЛДӘТҮ понуд. от тәтелдәү. ТӘТЕЛДӘШҮ взаимн.-совм. от тәтелдәү.

ТӘТЕЛДӘҮ 1) лепетать (о ребёнке); || лепет; 2) болтать без умолку, говорить быстро и невнятно.

ТӘТЕЛ-ТӘТЕЛ звукоподр. болтовня.

ТӘТЕМӘҮ разг. не доставаться, не достаться; сиңа тәтеми бит ул держи карман шире (букв. тебе не достанется).

ТӘТИ 1. игрушка, побрякушка; 2. красивый, хороший (на языке детей); ◊ тәти кул правая рука (на языке детей); тәти егет (кыз) стиляга.

ТӘТИКӨПШӘ бот. белоголовник.

ТӘТӘЙ 1) тётя; 2) см. тәти; 3) перен. уст. испорченная девушка; проститутка; ◊ тәтәй коңгызы диал. см. камка I.

ТӘТӘЛ диал. поплавок; тәтәл ташы грузила, камни, привязываемые к сети. ТӘФСИЛ уст. подробность, деталь.

ТӘФСИЛИ уст. подробный, детальный.

ТӘФСИЛЛӘҮ: тәфсилләп аңлату уст. книжн. а) разъяснять, разъяснить подробно; б) подробное разъяснение.

ТӘФСИР уст. толкование, объяснение, комментарий, трактовка.

ТӘФСИРЛӘҮ уст. толковать, объяснять, комментировать, трактовать; || толкование, объяснение, комментирование, трактовка.

ТӘФТИШ уст. проверка, просмотр, ревизия, контроль.

ТӘХЕТ трон, престол; || тронный, престольный; тәхет варисы наследник престола, престолонаследник; тәхеткә утырту а) посадить на престол; короновать; б) коронование; тәхеттән төшерү а) свергнуть с престола, низложить; б) свержение с престола, низложение.

ТӘХКЫЙРЬ уст. книжн. оскорбление, унижение; тәхкыйрь итү а) оскорблять, унижать, позорить; б) оскорбление, унижение.

ТӘХРИР уст. книжн. редакция, редактирование; тәхрир хәйәте редколлегия. ТӘХСИН уст. похвальный лист.

ТӘЧКЕЛДӘҮ чавкать; || чавканье. ТӘЧТӘЙ разг. овечка.

ТӘЧ-ТӘЧ возглас, которым подзывают овец.

ТӘШВИКАТЬЧЕ уст. агитатор.

ТӘШВИШ уст. беспокойство, волнение, тревога; паника; тәшвишкә салу обеспокоить, вселить тревогу.

ТӘШВИШЛӘНДЕРҮ уст. понуд. от тәшвишләнү.

ТӘШВИШЛӘНҮ уст. беспокоиться, волноваться, тревожиться; паниковать. ТӘШКИЛ: тәшкил итү а) составлять; б) организовывать; тәшкил булу а)

949

составляться; б) организовываться.

ТӘЭМИН 1) обеспечение, снабжение; 2) уст. гарантия, залог; тәэмин итү а) обеспечивать, снабжать чем-л.; б) гарантировать.

ТӘЭМИНАТ обеспечение, снабжение; тәэминат бүлеге отдел снабжения. ТӘЭМИНЛӘҮ см. тәэмин: тәэмин итү.

ТӘЭСИР 1) влияние, воздействие; 2) впечатление, эффект; тәэсир итү а) влиять, воздействовать; б) производить впечатление; ◊ бердәй тәэсир итүче (көч) мех. равнодействующая (сила).

ТӘЭСИРЛЕ 1) действенный, эффективный, могущий повлиять, впечатляющий; көчле тәэсирле сильнодействующий; 2) производящий впечатление, захватывающий; трогательный.

ТӘЭСИРЛЕЛЕК действенность, эффективность, влиятельность. ТӘЭСИРЛӘНДЕРҮ понуд. от тәэсирләнү влиять, повлиять; подвергать

(подвергнуть) воздействию, волновать, взволновать, производить впечатление (эффект).

ТӘЭСИРЛӘНҮ 1) испытывать (испытать) влияние; подвергаться (подвергнуться) воздействию чего-л.; 2) быть под впечатлением; быть затронутым.

ТӘҮБӘ 1) рел. раскаяние, покаяние; тәүбә ит покайся; үлгәннән соң тәүбә юк погов. после смерти нет покаяния; 2) обет, зарок; тәүбә итү (кылу) а) покаяться, раскаяться, заречься; б) покаяние, раскаяние, зарок; в) давать обет (зарок).

ТӘҮГЕ книжн. поэт. первоначальный, первый; тәүге очрашу первая встреча. ТӘҮЛЕК сутки; || суточный; тәүлек саен ежесуточно, каждые сутки; тәүлек

рационы суточный рацион.

ТӘҮЛЕКЛЕ суточный, посуточный; || суточно, посуточно. ТӘҮЛ ЕКЛӘП 1) посуточно; 2) около суток. ТӘҮЛЕКЛӘРЧӘ сутками.

ТӘҮРАТ рел. Ветхий завет; Пятикнижие, Тора.

ТӘҮФЫЙК воздержание от дурных поступков; благочестие, благонравие; тәүфыйкка килү (утыру) а) исправиться в нравственном отношении; б) нравственное исправление; тәүфыйкка утырту воспитать, сделать благонравным.

ТӘҮФЫЙКЛАНУ становиться (стать) воспитанным.

ТӘҮФЫЙКЛЫ нравственный, соблюдающий нормы морали, благочестивый, пристойный.

ТӘҮФЫЙКЛЫЛЫК нравственность, соблюдение норм морали, благочестивость, пристойность.

ТӘҮФЫЙКСЫЗ безнравственный, аморальный, непристойный. ТӘҮФЫЙКСЫЗЛАНУ портиться (испортиться) нравственно, становиться (стать)

непристойным, аморальным.

ТӘҮФЫЙКСЫЗЛЫК безнравственность, непристойность, аморальность. ТӘҖЕ тяж (телеги).

ТӘҖЕЛЕК материал для тяжа. ТӘҖЕЛӘТҮ понуд. от тәҗеләү. ТӘҖЕЛӘҮ натягивать (натянуть) тяж.

ТӘҖРИБӘ 1) практика, опыт; || опытный; тәҗрибә күрсәтү показывать (демонстрировать) опыт; тәҗрибә уртаклашу а) делиться (обмениваться) опытом; б) обмен опытом; ачы тәҗрибә горький опыт; 2) опыт, эксперимент; || опытный, экспериментальный; тәҗрибә үткәрү проводить опыт; тәҗрибә кыры опытное поле; тәҗрибә станциясе опытная станция.

950

ТӘҖРИБӘЛЕ опытный, умудрённый опытом, имеющий опыт (практику); ул бик тәҗрибәле кеше он очень опытный человек.

ТӘҖРИБӘЛЕЛЕК опытность.

ТӘҖРИБӘСЕЗ неопытный, не имеющий опыта, не прошедший практику, ТӘҖРИБӘСЕЗЛЕК неопытность, отсутствие опыта (практики). ТӘҖРИБӘЧЕ экспериментатор, опытник.

ТӘҖРИБӘЧЕЛЕК положение (занятие) экспериментатора, опытника. ТӘҖӘССЕМ уст. книжн. олицетворение.

ТӘҢГӘЛ 1) тождественный, тожественный; 2) соответствующий; тәңгәл килү соответствовать.

ТӘҢ ГӘЛЛ ЕК мат. соответствие.

ТӘҢКӘ 1) монета (деньги, а также женские украшения из монет, гривны); 2)

разг. рубль; биш тәңкә пять рублей; 3) чешуя; балык тәңкәсе чешуя рыбы; ◊ бака тәңкәсе бот. ряска; тәңкә салыш детская игра в колечко; тәңкә чуар см. алмачуар.

ТӘҢКӘЛЕ чешуйчатый, имеющий чешую.

ТӘҢКӘЛӘНҮ становиться (стать) чешуйчатым, чешуеобразным.

ТӘҢРЕ рел. бог, всевышний; тәңре шаһит бог свидетель; тәңрегә ялвару взывать к всевышнему.

ТӘҺАРӘТ рел. ритуальное омовение; тәһарәт алу а) совершать ритуальное омовение; б) совершение ритуального омовения; тәһарәт сыну нарушение омовения (по независящим от человека обстоятельствам).

ТӘҺЛИЯ уст. книжн. 1) анализ; 2) рел. чтение Корана над покойником. ТӨБЕ-ТАМЫРЫ: төбе-тамыры белән перен. с корнем, полностью, до основания. ТӨБӘК уст. 1) район; 2) участок (деление судебных органов).

ТӨБӘЛДЕРҮ понуд. от төбәлү.

ТӨБӘЛҮ 1) уставиться, устремлять (устремить) взгляд; төбәлеп карау а) смотреть пристально (в упор); б) пристальный взгляд; 2) страд. от төбәү.

ТӨБӘШҮ взаимн.-совм. от төбәү.

ТӨБӘҮ нацеливать, нацелить, целиться, прицеливаться, прицелиться; || нацеливание, прицеливание, прицел; ◊ төбәп карау а) смотреть пристально; б) пристальный взгляд; төбәп әйтү сказать кому-л., определённому лицу; төбәп җырлау петь песню, называя чьё-л. имя.

ТӨГӘЛ I. ровно, точно; || ровный, точный; төгәл бүленүче мат. кратный, делящийся без остатка; төгәл бүлүче мат. точный делитель; төгәл сан круглая цифра (напр. 10, 50, 100); 2. полный; || сполна, полностью.

ТӨГӘЛЛЕК 1) завершённость, законченность, укомплектованность; 2) точность. ТӨГӘЛЛӘНДЕРҮ понуд. от төгәлләнү ТӨГӘЛЛӘНЕШ завершение.

ТӨГӘЛЛӘНҮ страд. от төгәлләү заканчиваться, завершаться, доделываться; || завершение, доделывание (пассивное действие); ремонт эшләре төгәлләнеп бетте ремонтные работы закончились.

ТӨГӘЛЛӘТҮ понуд. от төгәлләү. ТӨГӘЛЛӘШҮ взаимн.-совм. от төгәлләү.

ТӨГӘЛЛӘҮ заканчивать, закончить, завершать, завершить, доделывать, доделать; || завершение, доделывание.

ТӨГӘЛСЕЗ мат. некратный.

ТӨГӘЛСЕЗЛЕК 1) мат. некратность; 2) неточность. ТӨГӘН парное к фәлән: фәлән-төгән то да сё.

ТӨГӘНМӘС парное к бетмәс: бетмәс-тө-гәнмәс нескончаемый, неиссякаемый,