- •К.Байсейтова .
- •Мәтінді аударыңыз, мәнерлеп оқыңыз. Күләш Байсейітова.
- •Мәтінге қатысты сұрақтарға жауап беріңіз;
- •Мәтінді рөлдерге бөліп оқыңыздар:
- •1. Сөздердің аудармаларын біліп алыңыздар.
- •2. Мәтінді оқыңыздар, аударыңыздар. Сыдық Мұхамеджанов.
- •2.Мәтінді оқыңыздар, аударыңыздар. Ғазиза Жұбанова.
- •3. Мәтіннің мазмұнына қатысты сұраулы сөйлемдер жазыңыздар.
- •5. Төмендегі сөйлемдерден атаулы сөйлемді табыңыз.
- •6. Сұхбаттарды аударыңыз. Толымды, толымсыз сөйлемдерді табыңыз.
- •7. Жақты, жақсыз сөйлемдерді бағаналарға бөліп жазыңыздар.
- •3. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.
- •4. Сөйлем құраңыз.
- •5. Сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз. Бастауыштың құрамын анықтаңыз.
- •1.Мына сұрақтарға жауап беріңіздер:
- •2.Мәтінді оқыңыздар, аударыңыздар:
- •2. Мәтін бойынша сұрақтар құрастырыңыз.
- •3. Кестеге қарап өз мысалдарыңызды келтіріңіз.
- •4. Сөйлемдерден бастауыш пен баяндауыштарды тауып, сұрақтар қойыңыз.
- •5. Сұхбатқа астындағы қажетті сөздердің тиістісін енгізіңіз.
- •VII сабақ. Ән және қазақ даласының бұлбұлдары.
- •1. Мына сұрақтарға жауап беріңіздер?
- •2. Мына сөздердің мағынасын түсініп алыңыздар және дұрыс аудармасын табыңыздар:
- •4. Мына сөздерді орыс тіліне аударыңыз:
- •5. Сөйлемдердің екінші жұбын дұрыс тауып, аяқтаңыздар, оларды аударыңыздар:
- •7. Сұхбаттағы орыс тіліндегі сөйлемдерді аударыңыз. Пысықтауышты табыңыз.
- •VIII сабақ. Ән және қазақ даласының бұлбұлдары. Ақан сері.
- •1. Мына сөздердің мағынасын түсініп алыңыздар.
- •3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастырыңыз.
- •4. Пысықтауыштарды қай сөз табынан екенін айтыңыз.
- •IX сабақ. Ән және қазақ даласының бұлбұлдары. Әміре Қашаубаев.
- •1. Мына сөздердің мағынасын түсініп алыңыздар.
- •2.Мәтінді оқыңыздар, аударыңыздар: Әміре Қашаубаев.
- •Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз:
- •4. Қазақ тіліне аударыңыз.
- •1.Мәтінді оқып, аударыңыз.
- •2. Мәтінге сұрақтар құрыңыз, мазмұнын айтып беріңіз.
- •4. Көп нүктенің орнына тиісті есімдікті қойыңыз.
- •5. Мына сөйлемдерді оқып, орыс тіліне аударыңыз
- •6. Сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз, құрмалас түріне ажыратыңыз.
- •7. Оқыңыз. Аударыңыз. Бірыңғай мүшелерді тауып, қандай сөйлем мүшесіне қатысты екенін айтыңыз.
- •8. Төмендегі сөздерді бірыңғай мүше етіп сөйлем құраңдар. Бірыңғай мүшеге ортақ жалпылауыш сөздерді өздерің ойлаңдар.
- •9. Бірыңғай мүшелердің тыныс белгісін түсіндіріңіз.
- •XI сабақ. Астана қаласындағы өнер ошақтары:
- •Мәтінді аударыңыз, мәнерлеп оқыңыз.
- •6. Үлгі бойыша екі жай сөйлемді пайдаланып, салалас құрмалас сөйлем құраңыздар.
- •7. Төмендегі жай сөйлемдерді құрмалас сөйлемдерге айналдырыңыз.
- •XII сабақ. Қазақтың тұңғыш операсы тарихынан.
- •1. Жаңа сөздермен танысыңыз, есте сақтаңыз.
- •2. Мәтінді оқыңыз және орыс тіліне аударыңыз.
- •3. Мәтін бойынша сұрақтар құрыңыз және жауап беріңіз.
- •4. Мына жай сөйлемдерден ыңғайлас салалас құрмалас сөйлем жасаңыз.
- •5 . Жалғаулық шылаулардың қайсысы ыңғайлас салаласта, қайсысы бірыңғай мүшелі жай сөйлемдерде жұмсалғанын ажыратып, себебін түсіндіріңіз.
- •6. Түсіндірмелі салалас сөйлемдердің мәнін, құрылымдық ерекшелігін, тыныс белгілерін түсіндіріңіз.
- •7. Оқыңыз. Сөйлемдерді қажетті алайда, біресе, және, де, бірақ
- •XIII сабақ.
- •1.Мәтінді оқып, аударыңыз.
- •6. Берілген сөздерден себеп-салдар салалас құрмалас сөйлем құраңыз.
- •XIV сабақ. М.Мақатаев.
- •Диологты оқып, өзара сөйлесіңдер.
- •Сұрақтарға жауап беріңіз.
- •3. Сөйлемдерді сәйкестендіріңіз және дұрыс құраңыздар:
- •4.Өлеңді түсініп оқып жаттап алыңыздар.
- •6. Сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыздар;
- •7. Мәтінді оқыңыздар, аударыңздар.
- •9. Мына сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз.
- •10. Қазақ тіліне аударыңыз.
- •1. Мәтінді аударыңыз, мәнерлеп оқыңыз.
- •Мәтінге қатысты сұрақтарға жауап беріңіз:
- •Мәтінді пайдалан отырып, көп нүктенің орнын толтырыңдар.
5. Төмендегі сөйлемдерден атаулы сөйлемді табыңыз.
1942 жыл. Қоңыр күз. Көзге түртсе көрінбейтін қараңғы түн. Аяғын ақырын–ақырын басып келе жатқан жас барлаушы. Дала бос. Дала көңілсіз. Оқ дауысын күткен қараша ауыл тым–тырыс. Күзекте отырған ауыл. Жер реңсіз. Шөбі тозған.
Мал, адам сапырылысқан қарбалас кезі. Бірте–бірте сатылап, алғашқы да айтқан Қанжығалының Ащыкөл басындағы бірінші болысының ауылына келдік.
6. Сұхбаттарды аударыңыз. Толымды, толымсыз сөйлемдерді табыңыз.
1. – Мынау аттан түсіп жатқан кім? – деді Шұға. Артыма жалт қарасам, екі жігіт түсіп, аттарын байлап жатыр екен. Біреуі орысшалау киінген. Тани кеттім.
- Әбдірахман ғой, - дедім.
- Әбдірахманың кім?
- Қазақбайдың баласы.
- Ия, әлгі учитель баласы ма?
- Ия.
- Жап-жас жігіт екен ғой,-деп бірер қарады да, Шұға отауға кіріп кетті. (Б.Майлин).
2. – Қағазың бар ма? – деді. Мен қағазды көрсеттім. Оқыды. Староста азырақ басылды. Бірақ өзге мұжықтар басылатын емес. Бәрі күжілдеп үйге лық толып болды. Елеуреп, қозғалып, бәрі едірейіп түксиіп алды.
- А-а, қағаз деген не?... Қағазды олар жасап алмай ма? Бұлар шпион. Бұларды өлтіру керек.
- Балтаменен!... Балтаменен!- дейді (С.Сейфуллин).
7. Жақты, жақсыз сөйлемдерді бағаналарға бөліп жазыңыздар.
Досанның тауға барғысы келеді. Бізге уақытты ұту керек. Бурабайдың табиғатын ауызбен айтып бомайды. Кеш болғанын байқамай қалыппын. Мен енді ауылдың екінші жағымен айналып жүремін. Сен жақсы азамат болыпсың. Сәкен екеуміз далаға шықтық. Көп әңгімелестік. Кеттік киноға барайық. Темекі тартпауды өтінеді. Не ексең, соны орасың. Кіруге болмайды. Сізге кешке қарай келуге болады. Оған таңдануға болмайды. Сен ер болып жетіпсің
8. Жалаң сөйлемдерді жайылма сөйлемдерге айналдырыңыз.
Мен келдім. Олар ұйықтайды. Сен оқыдың ба? Қонақтар келді. Сен қайда болдың? Әсем дайын отыр. Компьютер қосылмайды. Вирус жұққан. Мен оқимын. Ата келеді. Ректормен кездесеміз. Студенттер шығады. Жаңбыр жауады. Кеш болады. Той басталды. Кеме жүзеді. Құстар ұшады.
IV сабақ. Шәмші Қалдаяқов
Мәтінге қажетті сөздер мен сөз тіркестерін аударыңыздар:
Ән өнерінің мақтанышы, «қазақ вальсінің падишасы», әнсүйер, шегініс, керемет ән туғызған, құйқылжыта тартаттын, аттай, ән патшасы, құдіретті әндер, бір сәт толастамайды.
Мәтінді оқыңыз, аударыңыз Қазақ вальсінің патшасы.
Қазақстанның Халық әртісі, ән өнерінің мақтанышы «қазақ вальсінің падишасы» атанған дарынды компазитор Шәмші Қалдаяқов өзінің сыршылдыққа, сұлулыққа, нәзік ирімдерге толы әсем әндер тұрғанда, сірә да, естен шығар ма?! Иә, халық арасында кең тарап, әнсүйер қауымның жүрегінен терең орын алған «Әнім сен едің», «Қаракөз», «Қайдасың», «Ақ бантик», «Ана туралы жыр» сияқты әндері бар. Шәмші Қалдаяқовты ұмыту мүмкін емес. Мен осы жерде сәл шегініс жасап, керемет ән туғызған Шәмшінің өзінің тууы жайлы әңгімеленсе деймін, Арыс өзенінің Сырдарияға құятын жердегі қойнауында «Сары көл» деген шағын көл бар. Міне, осы көлдің жағасында 1927 жылы Қалдаяқ деген кедей қамыстан күрке салып, осында мекендеп қалады. Қалдаяқтың шын аты Әнапия екен. Оң аяғының балтырындағы үлкен қалды көріп жүрген жеңгелері, оны Қалдаяқ деп атап кетіпті. Татарлардың гармонын, қазақтың қобызы мен домбырасын құйқылжыта тартататын сері Қалдаяқтың сол қамыс күркесінде 1930 жылы бір бала дүниеге келді. Ол бала «король» атанған Шәмші еді.
Ал Шәмші атанғанын білесін бе? Басқа балалардай шыңғырып жыламай, бір түрлі әуезді ырғаққа ұқсайтын үн шығарған ұлына қарап:
«Мен сені хиссадағы Жамшид патшаның атымен атағалы жұр едім. Бірақ мына даусың патшанкі емес, әншінікіне көбірек ұқсайды екен», ‑ деді Қалдаяқ.
‑ Оу, Қалдаяқ, балаң адамдардың емес, әннің патшасы болса, тақияңа тар келмес, ‑ депті құрдасы. Ән патшалығында «Арыс жағасында», «Қайықта», «Сыған серенадасы», «Менің Қазақстаным», «Ақмаңдайлым», «Сыр сұлуы», «Бәрінен де сен сұлу», «Ақ ерке, ақ жайық» т.б. құдіретті әндері бар Шәмші еліне бақыт, қуаныш, шаттық сыйлады.