- •1. Гісторыя Беларусі, як вучэбная дысцыпліна, яе прадмет, метады і задачы курса.
- •2. Віды крыніц па гісторыі Беларусі. Знакамітыя беларускія гісторыкі.
- •3. Праблемы перыядызацыі гісторыі Беларусі.
- •4. Старажытныя цывілізацыі. Першабытнае насельніцтва Беларусі.
- •5. Паходжанне беларусаў.Канцэпцыі беларускага этнагенэзу.
- •6. Этнічныя адметнасці беларусаў, іх антрапалагічны склад, асаблівасці характару, імены і прозвішчы.
- •7. Этнічныя меншасці і міжнацыянальныя адносіны ў Беларусі.
- •8. Вытокі беларускай дзяржаўнасці. Полацкае, Тураўскае і іншыя княствы.
- •9. Сацыяльна-эканамічнае становішча і грамадска-палітычны лад першых дзяржаўных утварэнняў на тэрыторыі Беларусі.
- •10. Культура Беларусі, як частка сусветнай культуры, яе паняцце, сутнасць і структура.
- •11. Асаблівасці культуры старажытнай Беларусі.
- •12. Пісьменнасць, кніжная асвета і літаратура ў х – хііі ст.Ст. Духоўная і асветніцкая дзейнасць е. Полацкай і к. Тураўскага.
- •13. Прадумовы ўзнікнення Вялікага княства Літоўскага. Фарміраванне тэрыторыі дзяржавы ў хііі – хv ст.Ст.
- •1 Перыяд - Наваградскі
- •2 Перыяд – Віленскі
- •14. Грамадска-палітычны лад Вялікага княства Літоўскага. Федэратыўная структура вкл.
- •15. Сацыяльна-эканамічнае развіцце Вялікага княства Літоўскага. Аграрная рэформа хvі ст. І яе наступствы.
- •16. Знешняя палітыка Вялікага княства Літоўскага (хііі– хvі ст.Ст.)
- •17. Вядучая роля беларускай культуры ў Вялікім княстве Літоўскім.
- •18. Адраджэнне і Рэфармацыя на Беларусі, іх асаблівасці.
- •19. Палітычная і прававая культура беларускага народа. Статуты вкл – выдатныя помнікі прававой і палітычнай культуры.
- •20. Пачатак беларускага кнігадрукавання. Грамадская думка, асвета, адукацыя. Дзейнасць ф. Скарыны, с. Буднага і іншых асветнікаў.
- •21. Утварэнне Рэчы Паспалітай. Дзяржаўна-прававое становішча Вялікага княства Літоўскага ў Рэчы Паспалітай.
- •22. Эканамічнае і сацыяльнае становішча насельніцтва Беларусі ў складзе Рэчы Паспалітай.
- •23. Знешняя палітыка Рэчы Паспалітай.
- •24. Палітычны крызіс Рэчы Паспалітай і яе падзел паміж Аўстрыяй, Прусіяй і Расіяй.
- •25. Люблінская ўнія і яе наступствы для культуры беларусаў. Контррэфармацыя на Беларусі, яе змест, мэты і вынікі.
- •26. Асветніцтва на Беларусі. Дзейнасць Адукацыйнай камісіі і яе значэнне.
- •27. Беларуская літаратура і мастацтва ў XVII–XVIII ст.Ст. С. Полацкі і і. Капіевіч – праваднікі беларускай культуры ў Маскве.
- •28. Пачатак індустрыяльнай цывілізацыі і палітычная мадэрнізацыя ў краінах Заходняй Еўропы і Беларусі.
- •29. Палітыка царскай Расіі на Беларусі з канца XVIII– пачатку XX ст.Ст.
- •30. Сацыяльна-эканамічнае развіцце беларускіх зямель у хіх– пачатку хх ст.Ст. Аграрныя рэформы хіх ст.
- •31. Грамадска-палітычнае становішча і нацыянальна-вызваленчы рух на Беларусі з канца xvііі– пачатку хх ст.Ст.
- •32. Кастусь Каліноўскі – нацыянальны герой беларускага народа.
- •33. Асаблівасці культурнага развіцця Беларусі з канца xvііі-пачатку хх ст.Ст.
- •34. Стан адукацыі на Беларусі з канца хvііі ст., яе развіцце і рэформы.
- •35. Архітэктура, скульптура і мастацтва на Беларусі. Мастацкія стылі х1х-пачатку хх стагоддзя.
- •36. Музычна-тэатральнае жыцце Беларусі (канец хvііі–пачатак хх ст.Ст.).
- •37. Станаўленне беларускай нацыянальнай літаратуры і мовы (хіх–пач.Хх ст.Ст.).
- •38. Змены ў грамадска-палітычным жыцці Беларусі ў 1917 годзе. Прадумовы беларускага дзяржаўнага аднаўлення.
- •39. Бнр, яе дзейнасць, лёс і значэнне.
- •40. Утварэнне і развіцце бсср – дзяржавы з абмежаваным суверэнітэтам.
- •41. Новая эканамічная палітыка і яе асаблівасці ў Беларусі.
- •42. Індустрыялізацыя і калектывізацыя ў Беларусі ў 20-30 гады хх ст.
- •43. Фарміраванне сталінскага таталітарнага рэжыму ў 20-30 гады хх ст.
- •44. Асаблівасці культурнага развіцця беларускага народа ў паслякастрычнінскі перыяд і перабудова адукацыі.
- •45. Беларусізацыя 20-30-х гг., яе сутнасць і змест. Моўная палітыка.
- •46. Развіцце архітэктуры, скульптуры і жывапісу на Беларусі ў 20-30-х гады хх ст.
- •47. Развіцце літаратуры, тэатра і музыкі беларускага народа (20-30-я гг. Хх ст.).
- •48. Культурнае развіцце ў Заходняй Беларусі. Далучэнне Заходняй Беларусі да бсср.
- •49. Масавыя рэпрэсіі дзеячаў беларускай культуры (20-30-я гг. Хх ст.).
- •50. Міжнароднае становішча напярэдадні Другой сусветнай вайны. Дагавор паміж фашыцкай Германіяй і Савецкім Саюзам аб ненападзе.
- •51. Пачатак Другой сусветнай вайны і палітыка Савецкага Саюза. Уз’яднанне Заходняй Беларусі з бсср.
- •52. Вялікая Айчынная вайна, яе характар і асаблівасці.
- •53. Пачатак Вялікай Айчыннай вайны і баявыя дзеянні на тэрыторыі Беларусі. Прычыны паражэння Чырвонай Арміі ў пачатковы перыяд вайны.
- •54. Усталяванне і дзейнасць акупацыйнага рэжыму на тэрыторыі Беларусі. Эканамічная, сацыяльная і ідэялагічная палітыка фашыстаў. Беларускія калабаранты.
- •55. Партызанскі і падпольны рух на тэрыторыі Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Армія Краёва.
- •56. Стратэгічная аперацыя “Баграціён” і вызваленне Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.
- •57. Вызваленне еўрапейскіх краін ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Заканчэнне Другой сусветнай вайны і яе вынікі.
- •58. Культурнае жыцце беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны.
- •59. Адлюстраванне Вялікай Айчыннай вайны 1941-45 гг. У пасляваенным жыцці і ў сучаснай культуры Беларусі.
- •60. Беларусь ў пасляваенныя гады. Аднаўленне і развіцце народнай гаспадаркі.
- •61. Грамадска-палітычнае жыццё бсср ва ўмовах хрушчоўскай адлігі і адыходу ад яе, бсср у гады т.Зв.Застоя.
- •62. Сацыяльна-эканамічнае развіццё бсср у 50-80-я гг.Хх ст. Спробы рэфармавання эканомікі ў 50-80-я гг.
- •63. Развіцце культуры Беларусі з другой паловы 40-х–80-я гады хх ст.
- •64. Абвяшчэнне незалежнасці Беларусі і канстытуцыйнае замацаванне яе суверэнітэту.
- •65. Змены ў грамадска-палітычным і сацыяльна-эканамічным жыцці Рэспублікі Беларусь у 90-я гады хх ст.
- •66. Стратэгія сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі на 2011-2015 годы.
- •67. Знешняя палітыка суверэннай Беларусі.
- •68. Беларускае замежжа ў сістэме міжнародных адносін Рэспублікі Беларусь.
- •69. Фарміраванне беларускай дыяспары за мяжой і асноўныя этапы яе фарміравання.
- •70. Дахрысціянскія вераванні нашых продкаў. Язычніцтва на Беларусі.
- •71. Хрысціянства, яго сутнасць і прычыны ўзнікнення. Далучэнне да хрысціянства беларускіх зямель.
- •72. Асноўныя плыні хрысціянства і іх асаблівасці ва ўмовах Беларусі (праваслаўе, каталіцызм, пратэстантызм, уніяцтва).
- •73. Дзейнасць нехрысціянскіх канфесій на Беларусі (іўдаізм, іслам, рэлігійнае сектанцтва).
- •74. Сучасная культура Беларусі. Пашырэнне “масавай культуры”. Праблемы захавання беларускай мовы і нацыянальнай культуры.
- •75. Славутасці Беларусі: грамадска-палітычныя і вайсковыя дзеячы ( х – хх ст.Ст.).
- •76. Славутасці Беларусі:сусветна вядомыя навукоўцы і вынаходнікі Беларусі.
- •77. Славутасці Беларусі: сусветна вядомыя літаратары і філосафы беларускага паходжання.
- •78. Славутасці Беларусі: мастакі і музыканты.
6. Этнічныя адметнасці беларусаў, іх антрапалагічны склад, асаблівасці характару, імены і прозвішчы.
Складанасці гістарычнага лёсу беларусаў(страта дзяржаўнасці за апошнія 2 стагоддзі, знішчэнне нацыянальнай інтэлігенцыі не перапынілі этнічнай кансалідацыі нашага народу). Ён здолеў аформіцца ў самастойную нацыю, якая мае сваю мову, тэрыторыю, дзяржаву, культуру, жыве ў адзінай эканамічнай прасторы. Беларускі этнас вызначаецца адметнымі нацыянальнымі рысамі (характарам, ментальнасцю, што адрознівае яго ад іншых).
Важнейшая этнічная адметнасць – беларуская мова (згодна перапісу 1989 года – 77,7% беларусаў – родная беларуская мова, а ў 1999 годзе пытанне аб роднай мове не ставілася). Беларуская мова адносіцца да славянскай групы індаеўрапейскай моўнай сям'і. Пачала фарміравацца у 10-13 ст. (як старажытнабеларуская), паступова пранікла ў царкоўную літаратуру і выцясніла царкоўна-славянскую. Яе росквіт прыпадае на часы ВКЛ (Ф.Скарына выдаў 23 кнігі Бібліі да 1519 года, дзе назіралася спалучэнне народнай гаворкі і царкоўна-славянскай мовы), а ўжо С.Будны і В.Цяпінскі пісалі толькі на роднай мове.
Лёс беларускай мовы цяжкі: забаранялася Польшчай (1696 г.), Расіяй (1840 г.), у 1990 г. атрымала статус дзяржаўнай, а з 1995 г. усталявалася двухмоўе. У выніку шматвяковай паланізацыі і русіфікацыі прэстыж беларускай мовы знізіўся нават у вачах саміх беларусаў. І сёння нам трэба кожны раз даказываць самім сабе, што мы – народ, нацыя і маем права на ўжыванне сваёй мовы. Дзяржаўная мова – гэта спосаб існавання, захавання і выжывання беларускага народа. Доўгі час насаджалася думка, што няма самабытнай мовы, што гэта дыялекты ці то польскай, ці то рускай. Але на самой справе яна вельмі старажытная (адносіцца да індаеўрапейскай моўнай сям'і ўсходнеславянскай моўнай групы). Блізасць беларускай мовы да індаеўрапейскай (да яе першаасновы) сведчыць пра тое, што наша мова:
атрымала ў спадчыну індаеўрапейскую лексіку
адметнасці: дзеканне, цеканне, ў нескладовае, дж
у бел. мове і санскрыце шмат слоў, якія маюць аднолькавае гукавое і сэнсавае значэнне (тата, маці)
у старажытнаіндыйскіх творах ёсць упамінанне крывічоў, але там няма слоў русь, паляне
шмат запазычанняў з іншых моў(з латыні – гонар, каляндар, сякеры; з татарскай – гарбуз, каза, дурань; з нямецкай – цукар, цэгла; з польскай – відэлец, здрада, скарб).
2. Дзяржаўнасць
Народ не можа існаваць без уласнай дзяржаўнасці і ў беларусаў яна была.
Антрапалагічная характарыстыка беларусаў. Беларусы-частка вялікай еўрапеоіднай расы. Прыкметы:выступны нос і развіты трыцічны валасяны пакроў. Унутры вылучаюць 5 расавых тыпаў:
Атлантабалтыйскі
Беламора-балтыйскі
Сярэднееўрапейскі
Балкана-каўказкі
Індаміжземнаморскі
Большасць вучоных адносяць беларусаў да сярэднееўрапейскага тыпу. Прадстаўнікоў гэтага тыпу звязвае сярэдні рост, змешаны колер вачэй, сярэдні па шырыні выступны нос, пераважна светлы колер валасянога пакрова, светлы колер скуры.
Некаторыя вучоныя адносяць да беламора-балтыйскага тыпу,, адрозніваюшчыяся большым ростам і более светлым колерам скуры і валос.
Нацыянальны характар. Беларусы маюць такія якасці, якія высока шануюцца ў любым чалавечым грамадстве: працавітасць, дабрыня, адказнасць, памяркоўнасць, цярплівасць, гасціннасць, адмаўленне ад гвалту і жорсткасці. Разам з тым ёсць і адмоўныя рысы: нерашучасць, канфармізм, кансерватыўнасць, інэртнасць (не будзе беларус рваць на сябе кашулю).
Альгерд Кваснеўскі сказаў У.Пуціну: "Мы, палякі. і вы, рускія, - славяне, але ў нас ёсць значнае адрозненне: мы, палякі, б'ёмся да першай крыві, а вы, рускія, да апошняй".
Самабытны беларускі фальклор (легенды, паданні, казкі). Адзін з самых старажытных і багацейшых сярод усходнеславянскіх народаў.
Побыт (народны каляндар, абрады, ежа, назвы месцаў).
Імёны і прозвішчы. Прыкладна 2800 беларускіх імёнаў (каля 1700 мужчынскіх і 1100 – жаночых і іх народна-гутарковых варыянтаў). У 2000 годзе выдадзены слоўнік асабовых імёнаў (складальнік Сарока). У беларусаў склаліся самыя розныя імёны і прозвішчы. Прозвішчы на Беларусі з’явіліся ў 16-17 ст. Аславяненыя балты да сваіх прозвішчаў і імён дадавалі суфікс іч (Несцяровіч, Жылуновіч, Мірановіч). Уласныя імёны – імёны па бацьку, прозвішчы, псеўданімы, мянушкі людзей, клічкі жывёл. Прозвішчы беларусаў маглі паходзіць ад:
назваў звяроў, птушак, насякомых (Заяц, Камар, Жук, Шпак)
ад назвы прафесіі, якой займаліся продкі (Каваль, Ганчар, Бандар, Пекар, Шавец)
ад назвы частак цела (Рука, Галава, Нос, Зуб)
ад назвы мясцовасці (Мсціславец, Загорскі, Пінчук, Ашмянец)
ад мянушак (Бабыль, Кулак, Ярош, Клім)
ад уласных іменаў продкаў (Антонаў – сын Антона, Левановіч, Фамін, Андраюк, Гаврылюк)
балцкага паходжання (Рагойша, Абламейка, Дамейка, Корбут)
ад назвы канкрэтных прадметаў (Кош, Лаза, Шуба, Завеса, Грыб)
Імёны беларусаў:
спрадвечнабеларускія: Яраслаў (Яр -сонца), Міраслаў (славіць мір), Надзея, Лада.
імкненне бацькоў падкресліць разумовыя і фізічныя якасці дзіця:Дабрыня, Самахвал
імкненне бацькоў адпужаць ад дзіця злых духаў і давалі “падманныя імёны” (Гадыш, Неўпакой, Дохля, Крывец)
імёны, запазычаныя з Польшы (Матэуш, Агнешка, Ружана, Ян, Жана)
імёны, запазычаныя ад скандынаваў (Вольга, Алег, Ігар)
праваслаўныя кананічныя імёны, прыстасаваныя да беларускай мовы: Іаан – Ян, Еўдакія – Аўдоцця.
у часы СССР з’явіліся “ідэалагічныя” імёны (Трактарына, Акцябрына, Аўрора, Прагрэс, Вілена, Індустрыя)
змены ў адценні імя ў залежнасці ад сітуацыі: Пётр, Пятрак, Пеця, Пятро, Пятрусь, Петрасюк, Пятроша.