- •Основные сведения по татарскому языку лексика
- •Графика. Фонетика
- •Морфология
- •Имя существительное (Исем)
- •После основ на гласный
- •После основ на согласный
- •Имя прилагательное (сыйфат)
- •Имя числительное (Сан)
- •Местоимение (Алмашлык)
- •Глагол (Фигыль)
- •Единственное число
- •Множественное число
- •Единственное число
- •Множественное число
- •Единственное число
- •Множественное число
- •О неличных формах глагола
- •Примеры
- •Наречие (рәвеш)
- •Модальные слова (хәбәрлек сүзләр)
- •Частицы (кисәкчәләр)
- •Союзы (теркәгечләр)
- •Синтаксис
- •Полезные таблицы
- •Некоторые глаголы-исключения при выделении их основы
- •Практическая фонетика татарского языка Татар теленең гамәли фонетикасы
- •1.1. Звуки, обозначаемые дополнительными буквами татарского алфавита
- •Җәйнең ямьле көннәрендә
- •1.2. Звуки, обозначаемые одинаковыми буквами татарского и русского алфавита
Полезные таблицы
Глаголы изъявительного наклонения
|
Основа |
|
Настоящее |
Прошедшее 1 |
|||
|
|
|
+ |
– |
+ |
– |
|
|
башла |
ул |
башлый |
башламый |
-ды |
-мады |
|
|
|
мин |
башлыйм |
башламыйм |
-дым |
-мадым |
|
|
|
син |
башлыйсың |
башламыйсың |
-дың |
-мадың |
|
|
|
без |
башлыйбыз |
башламыйбыз |
-дык |
-мадык |
|
|
|
сез |
башлыйсыз |
башламыйсыз |
-дыгыз |
-мадыгыз |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
сөйлә |
ул |
сөйли |
сойләми |
-де |
-мәде |
|
|
|
мин |
сөйлим |
сөйләмим |
-дем |
-мәдем |
|
|
|
син |
сөйлисең |
сөйләмисең |
-дең |
-мәдең |
|
|
|
без |
сөйлибез |
сөйләмибез |
-дек |
-мәдек |
|
|
|
сез |
сөйлисез |
сөйләмисез |
-дегез |
-мәдегез |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
бар |
ул |
бара |
бармый |
-ды |
-мады |
|
|
|
мин |
барам |
бармыйм |
-дым |
-мадым |
|
|
|
син |
барасың |
бармыйсың |
-дың |
-мадың |
|
|
|
без |
барабыз |
бармыйбыз |
-дык |
-мадык |
|
|
|
сез |
барасыз |
бармыйсыз |
-дыгыз |
-мадыгыз |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
кил |
ул |
килә |
килми |
-де |
-мәде |
|
|
|
мин |
киләм |
килмим |
-дем |
-мәдем |
|
|
|
син |
киләсең |
килмисең |
-дең |
-мәдең |
|
|
|
без |
киләбез |
килмибез |
-дек |
-мәдек |
|
|
|
сез |
киләсез |
килмисез |
-дегез |
-мәдегез |
|
Мин башлыйм = башлыйм – я начинаю
Син килмисең = килмисең – не приходишь
Сез килдегез = килдегез – вы пришли
Без килмәдек = килмәдек – мы не пришли
Глаголы изъявительного наклонения
|
Основа |
|
Прошедшее 2 |
Будущее 1 |
||||
|
|
|
+ |
– |
+ |
– |
||
|
башла |
ул |
-ган |
-маган |
-р |
-мас |
||
|
|
мин |
-ганмын |
-магансың |
-рмын |
-мам |
||
|
|
син |
-гансың |
-магансың |
-рсың |
-массың |
||
|
|
без |
-ганбыз |
-маганбыз |
-рбыз |
-мабыз |
||
|
|
сез |
-гансыз |
-магансыз |
-рсыз |
-массыз |
||
|
|
|
|
|
|
|
||
|
сөйлә |
ул |
-гән |
-мәгән |
-р |
-мәс |
||
|
|
мин |
-гәнмен |
-мәгәнмен |
-рмен |
-мәм |
||
|
|
син |
-гәнсең |
-мәгәнсең |
-рсең |
-мәссең |
||
|
|
без |
-гәнбез |
-мәгәнбез |
-рбез |
-мәбез |
||
|
|
сез |
-гәнсез |
-мәгәнсез |
-рсез |
-мәссез |
||
|
|
|
|
|
|
|
||
|
бар |
ул |
-ган |
-маган |
-ыр |
-мас |
||
|
|
мин |
-ганмын |
-маганмын |
-ырмын |
-мам |
||
|
|
син |
-гансың |
-магансың |
-ырсың |
-массың |
||
|
|
без |
-ганбыз |
-маганбыз |
-ырбыз |
-мабыз |
||
|
|
сез |
-гансыз |
-магансыз |
-ырсыз |
-массыз |
||
|
|
|
|
|
|
|
||
|
кил |
ул |
-гән |
-мәгән |
-ер |
-мәс |
||
|
|
мин |
-гәнмен |
-мәгәнмен |
-ермен |
-мәм |
||
|
|
син |
-гәнсең |
-мәгәнмең |
-ерсең |
-мәссең |
||
|
|
без |
-гәнбез |
-мәгәнбез |
-ербез |
-мәбез |
||
|
|
сез |
-гәнсез |
-мәгәнсез |
-ерсез |
-мәссез |
||
Син килгәнсең = килгәнсең – ты пришел
Сез килмәгәнсез = килмәгәнсез – вы не пришли
Мин килмәм = килмәм – я не приду
Сез килмәссез = килмәссез – вы не придете
Личные формы глагола
|
Основа |
|
Повелит. формы |
Условный глагол |
||
|
|
|
+ |
– |
+ |
– |
|
башла |
ул |
башласын |
башламасын |
башласа |
башламаса |
|
|
мин |
башлыйм |
башламыйм |
башласам |
башламасам |
|
|
син |
башла |
башлама |
башласаң |
башламасаң |
|
|
без |
башлыйк |
башламыйк |
башласак |
башламасак |
|
|
сез |
башлагыз |
башламагыз |
башласагыз |
башламасагыз |
|
|
|
|
|
|
|
|
сөйлә |
ул |
сөйләсен |
сөйләмәсен |
сөйләсә |
сөйләмәсә |
|
|
мин |
сөйлим |
сөйләмим |
сөйләсәм |
сөйләмәсәм |
|
|
син |
сөйлә |
сөйләмә |
сөйләсәң |
сөйләмәсәң |
|
|
без |
сөйлик |
сөйләмик |
сөйләсәк |
сөйләмәсәк |
|
|
сез |
сөйләгез |
сөйләмәгез |
сөйләсәгез |
сөйләмәсәгез |
|
|
|
|
|
|
|
|
бар |
ул |
барсын |
бармасын |
барса |
бармаса |
|
|
мин |
барыйм |
бармыйм |
барсам |
бармасам |
|
|
син |
бар |
барма |
барсаң |
бармасаң |
|
|
без |
барыйк |
бармыйк |
барсак |
бармасак |
|
|
сез |
барыгыз |
бармагыз |
барсагыз |
бармасагыз |
|
|
|
|
|
|
|
|
кил |
ул |
килсен |
килмәсен |
килсә |
килмәсә |
|
|
мин |
килим |
килмим |
килсәм |
килмәсәм |
|
|
син |
кил |
килмә |
килсәң |
килмәсәң |
|
|
без |
килик |
килмик |
килсәк |
килмәсәк |
|
|
сез |
килегез |
килмәгез |
килсәгез |
килмәсәгез |
Барыйк – пойдем
Килим – приду-ка
Барсам – если я пойду
Килсәгез – если вы придете
Личные формы глагола
|
Основа |
|
Намерение |
Желание (аның, минем, синең ...) |
||
|
|
|
+ |
– |
+ |
– |
|
башла |
ул |
-макчы була |
|
башлыйсы килә |
... килми |
|
|
мин |
-макчы булам |
|
башлыйсым килә |
... килми |
|
|
син |
-макчы буласың |
|
башлыйсың килә |
... килми |
|
|
без |
-макчы булабыз |
|
башлыйсыбыз килә |
... килми |
|
|
сез |
-макчы буласыз |
|
башлыйсыйгыз килә |
... килми |
|
|
|
|
|
|
|
|
сөйлә |
ул |
-мәкче була |
|
сөйлисе килә |
... килми |
|
|
мин |
-мәкче булам |
|
сөйлисем килә |
... килми |
|
|
син |
-мәкче буласың |
|
сөйлисең килә |
... килми |
|
|
без |
-мәкче булабыз |
|
сөйлисебез килә |
... килми |
|
|
сез |
-мәкче буласыз |
|
сөйлисегез килә |
... килми |
|
|
|
|
|
|
|
|
бар |
ул |
-макчы була |
|
барасы килә |
... килми |
|
|
мин |
-макчы булам |
|
барасым килә |
... килми |
|
|
син |
-макчы буласың |
|
барасың килә |
... килми |
|
|
без |
-макчы булабыз |
|
барасыбыз килә |
... килми |
|
|
сез |
-макчы буласыз |
|
барасыгыз килә |
... килми |
|
|
|
|
|
|
|
|
кил |
ул |
-мәкче була |
|
киләсе килә |
... килми |
|
|
мин |
-мәкче булам |
|
киләсем килә |
... килми |
|
|
син |
-мәкче буласың |
|
киләсең килә |
... килми |
|
|
без |
-мәкче булабыз |
|
киләсебез килә |
... килми |
|
|
сез |
-мәкче буласыз |
|
Киләсегез килә |
... килми |
Син килмәкче буласың – Ты намереваешься прийти
Минем барасым килә – Мне хочется идти
Аның ашыйсы килми – Ему не хочется есть