Заданне №2

Растлумачыць стан и дзейнасць Р.П. у еурапейякай геапалитыки у XVII ст.

Акт Люблінскай вуніі прадугледжваў, што «Каралеўства Польскае і Вялікае Княства Літоўскае ўяўляюць сабой ужо адно непадзельнае цэлае, а таксама не асобную, а адну агульную рэспубліку, якая злучылася і злілася ў адзін народ з дзвюх дзяржаў і народаў» . Утваралася новая канфедэратыўная дзяржава — Рэч Паспалітая, у кампетэнцыю якой уваходзілі ў асноўным пытанни аб сумеснай знешняй палитыки и абароны. Для ВКЛ дзяржаунай вуніяй з Польшай стала змушаным крокам і была абумоуленая цяжкім ваенна-палітычным становішчамю, у якім яна апынулася у ходзе Лівонскай вайны. Польша пастаралась скарыстаць з гэтага каб прадыктаваць Літве свае умовы. Люблінская вунія прадугледжвала зліцце ВКЛ з польскай каронай і утрату ім сваей самастойнасуі.

Але пасля Люблінскай вунні узаемадачыненні паміж ВКЛ і Польшай узнатнай ступені заставаліся такіміж , як і пры персанальных вуніях да 1569г.Кожная з дзяржау Р.П. асобна абараняла свае межы, а істотныя праблемы знешняй палітыкі заставаліся часта уласнымі праблемамі ВКЛ ці Польшы.

Да сярэдзіны XVIII ст.ВКЛ было раунапрауным удзельнікам Р.П. і раунапрауным партнерам Польшы. Першапачатныя намеры Кароны паставіць княства у падначалеванне становішча не спраудзілася. ВКЛ праводзіла самастойную лінію у складаных дыпламатычных дачыненнах паміж польшчай і маскоускай дзяржавай.

У складзе Р.П. Карой і Княствам склалася даволі выразнае размеркаванне знешнепалітычных абавязкау і паунамоцтвам. Гэта віцякала з розных дзяржзауна-палітычных інтарэсау абедзвух краін, што у сваю чаргу было абумоулена іх рознымі геапалітычнымі становішчамі.

Польшча заняла дамінуючае становішча ў РП і ўсё больш актыўна атаясамлівала свае дзяржаўць інтарэсы з інтарэсамі канфедэрацыі, што праяўлялася ў навацыях дыпламатычнай службы. Эліта ВКЛ стала ўспрьшаць сваю падначаленасць як натуральную з'яву Тьш не менш у дыпламатычным цырыманіяле прадстаўнікі Княства мелі роўныя правы з прадстаўнікамі Ка роны, што і пацвердзіла сус-труга вялікага пасольства РП у Маскве 19 лютага 1686 г. У надавычай багатыя царскія карэты для паслоў селі: у лершую — Гжымултоўскі і Марцыян Агінскі, у другую -- Пшыемскі і Патоцкі (Мі-калай Агінсжі прыехдў у Маскву 3 сакавіка 1686 г.).

Пераважную большіню паслоу РП у еўрапейскія і паўднёвыя краіны складалі прадстаўнікі Польшчы. Так, у Стамбул і Бахчыгарай –Р.П.выслала аднаго пасла (прадстаўніка Польшчы), у Ватыкан таксама аднаго (прадстаўніка Польшчы), да імператара Святой Рымскай імперыі — двух (па аднаму з Кароны і Княства), у Маскву — трох (два ад Княстза. адзін ад Кароны). Такія суадносіны, як дазааляе нам меркаваць літаратура, існавалі ад Люблінскай вуніі да канца XVII ст.

Інструкцыі паслам даваліся ці толькі ад імя караля і вялікага князя, ці ад яго імя і імя Рэчы Паспалітай. Польскія рэзідэнты ў Маскве лічыліся афіцыйна прадстаўнікамі караля Польшчы, але аналіз іхнае дзейнасці паказвае, што яны прадстаўлялі не толькі інтарэсы Кароны, але і ўсёй РП. Інструкцыі для перамоваў са Швецыяй, якія вёў у 1622 г. ад імя РП польны гетман ВКЛ Крыштап Радчівіл, ад імя сенатара РП і са згоды караля Жыгімонта Аўгуста III падпісалі прьшас В. Гембіцкі, канцлер ВКЛ Л. Сапега, каронны падканцлер В. Ляшчынскі, падскарбі ВКЛ К. Нарушэвіч і мсціслаўскі ваявода Я. С. Тышкевіч ". Як бачым, сярод падпісантаў былі 3 прадстаўнікі Княства і 2 прадстаўнікі Кароны, што адлюстроўвала вялікую зацікаўленасць Княства ва ўрэгуляванні стасункаў са Швецыяй.

Пры падрыхтоўцы пасольства для адпраўкі за мяжу ўсе справы і дакументы прадстаўлялі радзе сенатараў канцлеріл: каронны ці ліцвінскі. Алошні меў кампетэнцыю найперш у справах да Расіі. Да сярэдзіны XVII ст. у дачыненнях з расіяй практакавалася выдача паслам дзвух асобных верыцекльных граматау ад імя сенатарау Р.П. з другой памовы стагодзя стала выдавацца адна верыцельная громата ад імя караля,які указвау свае імя, і Р.П., пры гэтым пералічваліся дзяржавы РП - Карон Польская і Вялікае Княства Літоўскае.

Выдаткі на дыпламатычную дзейнасць Польшча і літва неслі асобна. Скарб Карсны не фінансавау дзейнасці паолоў і камісараў з ВКЛ, якія выязджалі у Маскву ці ўдзельнічалі ў камісіях па ўрэгуляванні пагранічных праблемаў. Гэта належала да абавязкаў скарбу Княства.

Такім чынам, арганізацыя дыпламатычнай службы РП улічвала неаднароднасць знешнепалітычных іятарэсаў Сароны і Княства, розную накіраванасць іхных геапачітычкых прыярытэтаў. Разам з тым па меры ўзмацнення пазіцыяў польскай магнатэрыі і аслаблення ўплыву ліцінскай арыстакратыі на справу РП, што суправаджаліся паланізацыяй і акаталічваннем вышэйшых станаў рамадства ВКЛ, адбывалася цэнтралізацыя знешнепаітычнай дзейнасці ўсёй канфедэрацыі, якая пры гэтым усё больш станавілася падобнай да федэрацыі. Носьбітам энтралізатарскай палітыкі ў Рэчы Паспалітай былі прадстаўнікі Полыдчы. Так Рэч Паспалітая як агульная дзяржава абодвух народау ператваралася у Польскую Р.П.

Пасля смерці ў 1586 г. Стэфана Баторыя зыявіліся розныя падыходы польскіх і беларуска-літоўскіх кіруючых колаў да кандыдатаў на сталец Рэчы Паспалітай. Калі польскія магнаты прапаноўвалі аўстрыйскага эрцгерцага Максімільяна ці шведскага каралевіча Жігімонта Вазу, дык паны-рада ВКЛ хацелі абраць каралём і вялікім князем маскоўскага цара Фёдара Іванавіча. Вылучэнне маскоўскага цара было вынікам разлікам ліцвінскай дыпламатыі і асабіста падканцлера ВКЛ Лява Сапегі. Заняце царом стальца РП аб'ядноўвала б пад адзіным скіпетрам тры суседнія дзяржавы: Масковію, ВКЛ і Польшчу. Саюз умацоўваў пазіцыі РП у барацьбе са Швецыям

поуначы і Турцыяй на поўдні, адводзіў ВКЛ ролю геапалітычнага цэнтра і палітычнага лідара велізарная еура-азіайкга аб’яднання.

Варшава імкнулася да вяртання Прусіі і пагаджалася у прынцыпе страціць Інфлянты ,то Віліня наадварот дапускала часовую ўступку Прусію, але хацела захаваць Інфлянты. Пры Жыгімонце III і Уладзіславе IV ВКЛ не падтрьшлівала іхнага імкнення ваяваць са Швецьяй дзеля задавальнення дынастычных інтарэсаў Вазау

Дыпламатычныя дачыненні са Швецыяй у XVII ажыццяуляла Вялікае Княства. Праўда змест лістоу шведаў ліцвіны інфармавалі Жыгімонта'III нрнсілі парады, што пісаць у адказ. У 1622 г падча за шведамі польны гетман ВКЛ Крыштап Ра дзівіл адхіліў лрапанову пра заключэнне асобнага за мірэння паміж ВКЛ і Швецыяй, падкрэсліўшы, што гэт супярэчыць Люблінскай вуніі. У тым жа годзе шведы на пісалі ліет да сенатараў Княства, дзе моцна крытыкавал Жыгімонта Вазу і даказвалі немэтазгоднасць для ВКЛ саюзу з Польшчай ды прапаноўвалі яму вуніго са Шве цыяй. I ў гэтым выпадку ліцвінскія сенатары перадал ліст каралю Жыгімонту .

Але ў 1627 г. дыпламатыя ВКЛ дзейнічала ўжо паіншаму. Вайна РП са Швецыяй цяжка адбівалася на стано-вішчы Княства. Канцлер Леў Сапега, які вёў перамовы са Швецыяй ад імя Рэчы Паспалітай, падпісаў 19 студзеня 1627г. замірэнне толькі ад імя ВКЛ, што дазволі ла шведам палелшыць сваё ваенна-палітычнае станові-шча і атрымаць доўгачаканую перадышку. Польшча бы-ла рэзка незадаволеная гэтым сепаратным замірэннем, а Жыгімонт III указваў Л. Сапегу на парушэнне ўмовау Люблінскай вуніі.

На апошняй стадыі вайны паміж РП і Расеяй, калі

1661 г. пачаліся перамовы, зноў выявіліся розныя падыхо-ды Варшавы і Вільні да ўмоваў замірэння. Польскі бок хацеў скончыць вайну, пакінуўшы цару частку захопле-ных тэрыторыяў Княства. Сенатары ВКЛ патрабавалі абавязковага іхнага вяртання і нават пагражалі, што калі палякі аддадуць землі Княства, то апошняё пойдзе вай-вой на Карону Польскую. Калі напрыканцы 1662 г. да каралеўскага двара прыехаў маскоўскі дыпламат А. Ар-дзін-Нашчокін, які прапанаваў саступіць Смаленск і Севершчыну ў абмен па'паўднёвыя Інфлянты, сенатары і камісары ВКЛ адмовіліся ўдзельнічаць у перамовах з ім інастойліва патрабавалі працягваць вайну ". Але узраснне пагрозы з боку Турцыі паскорыла падпісанне РП і ясеяйзамірэння ў 1667 г. у Андруеаве, з якім было вьмушана пагадзіцца і ВКЛ.

Вайна з Расеяй знясилила Князтва , значна погоршыла як ягонае мижнароднае становишча, гэтак и статус у складзе Р.П. Кароль Ян Казимир ужо мог и игнараваць думку ВКЛ неуличваць ягоныя парэччанняу. Прыкладам у 1663 г. Падчас знаходжання расейских паслоу А. Ардзин-Нашчокина и Багданова у Львове ен не зважаучы на пазиуыю сенатарау ВКЛ, пастанавиу распачаць з им перамовы замирэння , якия прывяли падзеи да Андрусаўскага пагаднення. Аднак дыпламатыя ВКл пакідала спробаў вярнуць захопленыя Масквой земли 1678 г. у часе вялікага Рэчпаспалитага пасольства у Маскву, мэтан якога было прадоўжыць Андрусаўскае замірэнне, прадстаўнікі ВКЛ выступілі з асобнай незалежнай ад Кароны і не прадугледжанай соймавай инструкцыяй, дыпламатычнай ініцыятывай, якая ішла ў разрэз з інтарэсамі Польшчы.

Самастойішя знешнепалітычная пазіцыя ВКЛ захоўва асл да канца XVII ст. Даволі выразнай мяжой якая нааначыла заняпад міжнародна-палітычнай актыўнасці Княства І ўзмацненне пазіцыяў Кароны ў складзе Рэчы Паспалітай, сталаея вайна 1654 — 1667 гг. Пасля яе поль-скія кіруючыя колы ўсё больш адкрыта пачалі атая-самліваць інтарэсы Кароны з інтарэсамі ўсёй Рэчы Паспа-літай. М. Доўнар-Запольскі ў «Гісторыі Веларусі» выка-заў дуяку, піто самастойная дыпламатыч'ная і ваенная гісторыя Вялікага Княства скончылася Ям-Запольскім ш-рам 1532 г. Еы адзначае, што ў наступную эпоху дыпла-матычныя непаразуменні і войны з Расеяй узнікалі ўжо <<не Іш глебе літоўска-рускіх інтарэсаў». Паводле ягоных словаў. Лііоўская Русь (ВКЛ.—Аўт.) як частка аб'ядна-кай дзлржавы мусіла адстойваць чужыя ёй інтарэсы і цярпець ад нападаў масквіцянаў, якія ўрываліся ў ейныя землі, бо ўзнікалі складанасці ў дачыненнях з віны поль-скай дыпламатыі або бестактоўнага стаўлення палякаў да казацтва .

Чаму прадстаўнікі ВКЛ не спяшаліся ехаць у Маскву? Мэтай рэчпаспалітага пасольства было падпіеанне «веч-нага міру» з Расеяй на ўмовах Андрусаўскага зашрэння, што азначала прызнанне Рэччу Паопалітай і абедзвю-ма ейнымі дзяржавамі тэрытарыяльных набыткаў Ра-сеі ў выніку вайны 1654—1667 гг. Для дыпламатыі Княства надзвычай цяжка было падпісаць такі даку-мент, таму яго паслы з неахвотай збіраяіся ў Маскву.

Перамовы пачаліся 23 лютага 1686 г. Але на працягу некалькіх тыдняў не прынеслі вынікаў і былі фактычна спыненыя. Тады ў справу ўмяшалася царэўна Соф'я, якая была незадаволеная дзеяннямі баяраў і галоўнага перамоў-цы з маскоўскага боку Васіля Галіцына, нзлрцкаючы іх У нежаданні хутчэйшага заключэння міру з пасламі РП. Нва палічыла, што з канцлерам ВКЛ Агінскім будзе лвг-эн дамовіцца і менавіта таму прапанавала свае ўмовы упраць Турцыі, якія прадугледжвалі выставіць ую колькасць войскаў: 50 тыс. ад РП, 20 тыс. І І 30 тыс. казакоў. Агінскі хутка прыняў яе.

Узникае пытанне, чаму уарыуна настойлива на тым, каб сфармуляваныя, ею умовы перадали канцлеру ВКЛ , а не познанскому вояводу, яки быуфактычным кирауником дэлегацыи Р.П.? Польски гисторык Войцик на гэта пиша, што у Крамли добра арыентавалися у тым, што каронная и княская часткі вялікага пасольства мелі розныя по гляды, што палягала не толькі на супярэчнасці польска ліцвінскіх інтарэсаў, але і на вострай асабістай непрыяз ні. паміж Мардыянам Агінскім і Крыштапам Гжымул тоўскім. Маокоўскі бок заўважыў, што канцлер боль схільны да ўступэк '''.

Такая пазіцыя канцлера не засталася без увагі Гжы мултоўскага, які ў ліеце да караля Яна Сабескага а 19 красавіка 1686 г. рэзка крытыкаваў М. Агінскаг; адзначаў: «Яго вялікаоць пан канцлер ВКЛ вельмі давя рае Мапкве, а я .к зусік ке». Агінскі ў сваіх лістах 5 Вільню і Рым гаксама пісаў пра свае разыходжанні познанскім ваяводам -'"..

Што да прапановы Соф'і, прьшятай Агінскім, дык ян была дэзавуяваная Васілём' Галіцыным, які не пагаджаў ся на пасіўную ваенную ролю Расеі і цвёрда стаяў за «вечны мір» паміж РП і Расеяй. У рэшце рэшт, «вечнь мір» быў падпісаны на вельмі невыгодных для Рэчь Паспалітай умовах, што азначала ейную дыпламатычную паразу і фармальаае прызнанне з боку Варшавы і Вільні гегемоніі Расеі ва Усходняй Еўропе.

У XVIII ст. ВКЛ зыходзіць з міжнароднай арэны як актыўны суб'ект палітыкі, а ягоная самастойнасць у рам-ках РП набыла чыста дэкларатыўны характар. Кансты-туцыя 1791 г. паклала канец дзяржаўна-палітычнаму дуі лізму Рэчы Паспалітай. Яна нічога не казала пра асоб-нае існаванне ВКЛ. Хаця «Узаемныя гарантыі абодвух народаў» абяцалі Княству шмат адметнасцяў, але яны адначасна ўзмацнялі вунію. Узмацненне цэнтралізатар-скіх тэндэнцыяў у РП вяло да ліквідацыі дзяржаўна палітычнай сістэмы Вялікага Княства.

Заданне №3

Тэст.

Па тэме “Беларуския земли у саставе Р.П.”

1. У яким годзе адбылася Вайна Рэчы Паспалітай з Расіяй?

А)1608 – 1615 г. P=1

Б) 1609 - 1618 г.

В) 1610 - 1618 г.

Г) 1607 - 1617 г.

2. Якия земли были далучаны да ВКЛ пасля Ливонским ордэнам?

А)Курляндыя Р=2

Б)частка Швецыи

В)Дания

Г)Земгалия

3. У яким годзе была узята самая магутная крэпасць Беларуси – Полацк?

А) 1562 г. Р=1

Б) 1563 г.

В) 1564 г. Г) 1559 г.

4. У яким годзе адбылася Сялянская вайна?

А) 1521 - 1529 гг. Р=1

Б) 1524 - 1526 гг.

В) 1566 - 1609 гг. Г) 1526 - 1529 гг.

5. Што паабецау пастроиць С. Баторый езуитам у час асады Полацка?

А) царква Р=1

Б) манастыр

В) калегиум

Г) кафедральный сабор

Адказы:

1. Б

2. А, Г

3. Б

4. Б

5. В

Ззаданне 4.

Бібліаграфія па тэме развіцё беларускіх народнасцей у XVII – XVIII.

1. Юхо Я. Гісторыя караі назвы беларусь./ Я.Юхо. // беларускі гістарычны часопіс 2004 г. №6 с.39.

2. Ширяев.Е. Белорусы : история и территория // Нёман – 1991. - №7 – с.152-164.

3. Крышталович Л. От Руси и Беларуси / Крышталович Л // Неман – 2003. - №10 – с. 152-158.

4. Павловский С. Саганович Т. Древняя Литва и современная Летува [ Белоруссия и белорусы XV-XVII]. // Неман – 1991 №1 с. 162-165.

5. Рогалев А. Кто же мы беларусы? У истоков Белорусской государственности. Ещё одна версия. // Политический собеседник 1991 г. - №2 –с. 28-31. №3 –с.24-27 №4 с.22-24.

6. Сташкевич Ч. Исторический путь белорусского народа / Сташкевич Ч.// Белорусская думка –2003 №9 –с. 3-11. №10 -с. 3-13.

7. Коробушкина Т.М. Насельніцтва Беларускага Пабужжа X-XIII cт. /НАН Беларусі ; Інстытут гісторыі. –Мн.: Беларуская навука, 1999. –126,[2] c.

8. Бандарчык В. Адкуль мы? Да пытаня аб этнагінезе Беларусі // Белорусская думка –1994 №3 –с. 43-53.

9. Крышталовч Л. Общеруские корни белоруские народности / Крышталовч Л. // Неман –2004. №1. -с. 162-170.

10. Грыцкевіч В. Беларуска – рускія перасяленні у XIV – XVIII ст. // Спадчына 1993г. №3.

22