- •Беларускі дзяржаўны універсітэт
- •9.Сажалкі
- •10. Кар’ерныя вадаёмы
- •Прадмова
- •П.С. Лопух
- •1. Гідраграфія як частка гідралогіі сушы
- •2. Водныя рэсурсы Беларусі і спецыфіка іх выкарыстання
- •2.1. Паняцці аб водных рэсурсах.
- •2.2. Агульная характэрыстыка водных рэсурсаў Беларусі
- •Размеркаванне водных рэсурсаў некаторых краін
- •Колькасць рэк Беларусі і іх даўжыня
- •Аб’ёмы вады і плошча воднай паверхні вадатокаў і вадаёмаў Беларусі
- •Перыяды аднаўлення вады на Зямлі
- •2.3. Размеркаванне сцёку па порам года
- •2.4 Размеркаванне сцёку па тэрыторыі Беларусі
- •Працягласць стаяння вады на пойме некаторых рэк и азёр Беларусі (па б.У. Фашчэўскаму, 1996)
- •3. Гісторыя фарміравання і сучасныя тэндэнцыі
- •3.1. Сувязь сучаснай гідраграфіі з тэктонікай
- •3.2 Развіццё гідраграфічнай сеткі у галацэне
- •3.3 Роля сучасных геамарфалагічных і рэчышчавых працэсаў, інжынерна-гаспадарчай дзейнасці у фарміраванні сучаснай гідраграфічнай сеткі
- •3.3.1. Роль сучасных геамарфалагічных працэссаў у фарміраванні гідраграфічнай сеткі
- •3.3.2. Сучасныя рэчышчавяыя працэссы і іх уплыў на фарміраванне рэчышчавай сеткі
- •3.3.3 Змяненне рэчышчавых працэсаў і пераутварэнне рэчышчаў у выніку інжынерна-гаспадарчай дзейнасці
- •4. Гідралагічнае раянаванне тэрыторыі Беларусі
- •4.1 Прынцыпы гідралагічнага раянвання.
- •4.2 Характарыстыка гідралагічных раёнаў
- •Гушчыня рачной сеткі 0,40 км/км2. Рэчышчы устойлівыя, слаба звілістыя. Ухілы малых рэк 0,8 – 1,5 о/оо, сярэдніх — 0,3 – 0,5 о/оо.
- •5. Азёры і азёрна-рачныя сістэмы
- •Количество озёр Беларуси и объем водной массы по градациям площадей (о.Ф. Якушко, б.П. Власов и др., 1995).
- •Распределение озер и озёрность по областям Беларуси (б.В. Курзо, с.В. Богданов, 1989)
- •6. Каналы
- •6.1. Дняпроўска-Бугскі водны шлях.
- •6.2. Беразінская водная сістэма.
- •6.3. Аўгустоўская водная сістэма.
- •6.4. Вілейска-Мінская водная сістэма.
- •6.5. Сляпянская водная сістэма.
- •6.6. Мікашэвічскі канал.
- •6.7. Меліяратыўныя каналы.
- •7. Асноўныя элементы і характырыстыка рачной сеткі Беларусі
- •7.1 Асноўныя элементы рачной сеткі
- •7.2. Гідраграфічныя характарыстыкі рачнога басейна
- •7.3. Агульная характарыстыка гідраграфічнай сеткі Беларусі
- •8. Вадасховішчы
- •8.1. Агульная характарыстыка.
- •8.2. Размеркаванне вадасховішчаў па басейнам рэк
- •8.3. Гідрамарфалагічныя асаблівасці вадасховішчаў.
- •8.4. Воднагаспадарчы баланс вадасховішчаў.
- •8.5. Зарстанне вадасховішчаў
- •9. Сажалкі
- •9.1 Тыпы сажалак і іх размеркаванне па тэрыторыі Беларусі
- •9.2. Марфаметрычныя асаблівасці сажалак
- •9.3. Гідралагічныя асаблівасці сажалак.
- •9.4. Гідрахімія
- •9.5. Фільтрацыя вады з сажалак
- •9.6. Асаблівасці зарастання сажалак.
- •9.7. Донныя адклады і заіленне сажалак
- •9.8. Прызначэнне і асаблівасці выкарыстання сажалак
- •9.9. Вадагаспадарчае раянаванне Беларусі па выкарыстанню мясцовага сцеку.
- •10. Кар’ерныя вадаемы
- •10.1. Агульная характарыстыка.
- •10.2. Паходжанне кар’ерных вадаемаў
- •10.3. Хімічны састаў вод і ложа кар'ераў як аснова для ўтварэння вадаемаў
- •10.4. Рэкультывацыя кар'ераў
- •9.5. Марфалагічныя і марфаметрычныя асаблівасці кар'ерных вадаемаў
- •9.6. Гідралагічныя асаблівасці
- •10.7. Донныя адклады
- •10.8. Зарастанне кар’ерных вадаемаў
- •Літаратура
- •Колькасць каналаў і іх даўжыня па асноўным рачным басейнам Беларусі (на 2000 г.)
- •Пералік пастоў на рэках, каналах, азёрах і вадасховішчах Беларусі (па стану на 01.01.2003)
9.9. Вадагаспадарчае раянаванне Беларусі па выкарыстанню мясцовага сцеку.
Для тэрыторыі Беларусі у розныя часы было распрацавана некалькі івідаў раянавання, якія у рознай ступені адлюстроўваюці прыродня умовы тэрыторыі і, адпаведна, умовы фармірвання сцеку. З улікам гэтых галіновых распрацовак у аснову воднагаспадарчага раянвання пакладзены наступныя паказчыкі: удзельная вадазабяспечанасць, зарэгуляванасць мясцовага сцеку, сярэдняяшчыльнасць сажалак, іхсучаснае выкарыстанне, іх месца у гідраграфічнай сетцы. Акрамя гэтага улічвалісь гістарычныя асаблівасці дынамікі колькасці сажалак па басейнах і перспектывы іх будаўніцтва.
На падставе гэтага было правеждзена воднагаспадарчае раяніраванне тэрыторыі Беларусі з прмяненнем наступнай сістэмы таксанамічных адзінак: воднагаспадарчы район — воднагаспадарчы падрайон. У аснове выдзялення воднагаспадарчых раенаў быў пакладзены басейнавы прынцып — раены і падраены выдзяляюцца у межах басейн ці басейны рэк.
Раен басейна р. Зах. Дзвіна. Раен адрозніваецца найбольшай удзедьнай забяспечаннасцю сцеку (211 тыс. м3/км2). Емістасць сажалак невялікая – 0,66 %. Сярэдняя шчыльнасць сажалак – 0,1 адзінкі на 100 км2 тэрыторыі. Сажалкі выкарыстоўваюцца ў асноўным для гаспадарча-бытавых мэт і адносяцца да катэгорыі малых. Пераважае рачны тып. Есць значныя магчымасці для будаўніцтва сажалак, але вялікай патрэбы гаспадаркі ў іх няма, таму што раен забяспечаны прыроднымі воднымі рэсурсамі.
Раен басейна р. Неман. Удзельная вадазабяспечанасць раена складае 201 тыс. м3/км2. Адносная емістасць сажалак – 1,1 %. Сярэдняя шчыльнасць найбольшая – 9 адзінак на 100 км2. Агульная зарэгуляванасць мясцовага сцеку сажалкамі і водасховішчамі не больш 5%. Раен падзяляецца на тры падраены : Вілінскі, Верхненеманскі, Ніжненеманскі. Вілейскі падраен уключае басейн Віліі і налічвае 97 невялікіх сажалак рачнога тыпу, якія выкарыстоўваюцца ў гаспадарча-бытавых мэтах і для арашэння. Верхненеманскі падраен уключае басейны Бярэзіня і Немана. Агульная колькасць сажалак – 202, выкарыстоўваюцца яны для рыбаразвядзення, у бытавых мэтах і для арашэння. У асноўным гэта малыя сажалкі рэчышчавага тыпу і кар’ерныя. Ніжненеманскі падраен налічвае 106 сярэдніх па плошчы сажалак рэчышчавага тыпу, якія выкарыстоўваюцца на арашэнне і гаспадарча-бытавыя мэты.
Раен басецна р. Зах. Буг. Удзедьная водазабяспечанасць невялікая – 130 тыс. м3/км2. Адносная емістасць дасягае 1,9 %. Сярэдняя шчыльнасць сажалак не перавышае 0,5 адзінкі на 100 км2 тэррыторыі. асноўны від выкарыстання – рыбаразвядзенне і бытавыя мэты. Большасць малых сажалак рачнога тыпу. Патрэба ў сажалках невялікая, што тлумачыцца забалочаннасцю тэрыторыі і значнай колькасцю азер.
Раен басейна р. Днепр. Удзельная забяспечанасць сцекам невялікая – 182 тыс. м3/км2. Адносная емістасць тэрыторыі – 1,16 %. Сярэдняя шчыльнасць – 0,5 адзінкі на 100 км2. Басейн даволі перспектыўны для будаўніцтва сажалак. Можна выкарыстоўваць кінутыя землі – балкі, яры, западзіны, блюдцы. Пры агульнай зарэгуляванасці тэрыторыі штучнымі вадаемамі на 3,91 % магчыма павялічыць яго на 25 %. У межах раена выдзяляецца тры падраены. У Бярэзінскім падраене (басейн р. Бярэзіна) ў асноўным былі пабудаваны сярэднія і вялікія сажалкі рэчышчавага тыпу (68 адзінак) для арашэння. Малыя сажалкі ярава-лагчыннага тыпу характэрны для Верхнедняпроўскага падраену, выкарыстоўваюцца для арашэння і рэкрэацыі. Ніжнедняпроўскі падраен (басейны рэк Сож і ніжняе цячэнне Дняпра) мае малыя па плошчы сажалкі ярава-лагчыннага тыпу (137 адзінак) для арашэння і гаспадарча-бытавых мэт.
Раен басейна р. Прыпяць. Удзельная забяспечанасць сцекам – 132 тыс. м3/км2. Адносная емістасць – 9,43 %. Сярэдняя шчыльнасць сажалак не перавышае 0,5 адзінак на 100 км2 тэрыторыі. Сажалкі будавалісь разам з меліярацыяй для забяспечэння рэгулявання воднага рэжыму глебаў, а таксама для гаспадарча-бытавых мэт. Раен падзяляецца на тры падраены. Ясельдзінскі падраен мае малыя сажалкі пераважна наліўнога і рачнога тыпаў (87 адзінак) для арашэння. Для Сярэднепрыпяцкага падраена (басейн р. Случ) характэрны малыя вадасховішчы рэчышчавага тыпу (66 адзінак). галоўны напрамак іх выкарыстання – арашэнне і бытавыя патрэбы. У Ніжнепрыпяцкім падраене каля 38 сажалак з 84 размешчаны на Мозырскім узвышшы. Гэта пераважна сярэднія па велічыні сажалкі ярава-лагчыннага і наліўнога тыпу.