- •10. Кар’ерныя вадаемы
- •10.1. Паходжанне кар’ерных вадаемаў
- •10.2. Рэкультывацыя кар'ераў
- •10.3. Марфалагічныя і марфаметрычныя асаблівасці кар'ерных вадаемаў
- •10.4. Гідралагічныя асаблівасці
- •Водны баланс некаторых кар’ерных вадаёмаў Беларусі, тыс. М3 / год
- •10.5. Гідрахімічны рэжым
- •10.6. Донныя адклады
- •10.7. Зарастанне кар’ерных вадаемаў
- •Літаратура
- •Гідралогія сушы
- •Колькасць каналаў і іх даўжыня па асноўным рачным басейнам Беларусі (на 2000 г.)
- •Пералік пастоў на рэках, каналах, азёрах і вадасховішчах Беларусі (па стану на 01.01.2003)
Водны баланс некаторых кар’ерных вадаёмаў Беларусі, тыс. М3 / год
Wрп |
Wпп*** |
Wо |
Wи |
Wпо*** |
Wро |
W |
Смаргонь. Сярэдні год (р=50 %) | ||||||
21940** |
193,0 |
884 |
700 |
0 |
22317* |
0 |
Смаргонь. Маловодны год (р=50 %) | ||||||
18500** |
193,0 |
656 |
756 |
0 |
18593* |
0 |
Вярхоўе. Сярэдні год (р=50 %) | ||||||
3390 |
45,1 |
751 |
554 |
3290,10 |
0 |
342* |
Вярхоўе. Маловодны год (р=50 %) | ||||||
2530 |
45,1 |
530 |
599 |
3290,1 |
0 |
–784* |
Крычаў. Сярэдні год (р=50 %) | ||||||
370 |
172,5 |
285 |
224 |
651,5 |
0 |
–48* |
Крычаў. Малаводны год (р=50 %) | ||||||
210 |
172,5 |
182 |
242 |
651,5 |
0 |
–329* |
Гайдукоўка. Сярэдні год (р=50 %) | ||||||
26,5 |
13,7 |
91,4 |
66,7 |
53,8 |
0 |
–11,1* |
Гайдукоўка. Малаводны год (р=50 %) | ||||||
16,2 |
13,7 |
64,9 |
72,1 |
53,8 |
0 |
–31,1* |
Вадаабмен. Для вырашэння практычных задач разлічваецца каэфіцыент умоўнага вадаабмена (к):
к ( Wрп + Wпп + Wо ) / W,
дзе: W – аб’ём вады ў вадаёме, тыс. м3.
Па разлікам воднага балансу даследаваныя вадаёмы адносяцца да трох тыпаў: з добрым, здавальняючым і слабым вадаабменам, што адлюстроўвае іх умоўны вадаабмен і характар жыўлення.
Воднае жыўленне кар'ерных вадаемаў адбываецца грунтовымі водамі, якія былі выкрыты пры здабычы карысных выкапняў, а таксама водамі паверхневага сцеку і атмасфернымі ападкамі. Грунтовае жыўленне забяспечвае адносна стабільны і ўстойлівы ўзровень вады. Аднак ў кар'ерных вадаемах, якія звязаны з рачнымі сістэмамі, галоўнай крыніцай жыўлення з'яўляецца рачны сцек («Верхоўе» – р. Зах. Дзвіна; «Смаргонь» – р. Вілія і г.д.).
Адсутнасць неабходнасці ў рэгуляванні ўзроўня падкрэслівае падабенства кар'ерных вадаемаў з азерамі. Кар'ерным вадаемам, як і прыродным лімнічным сістэмам, характэрны запаволены водаабмен. Як вынік гэтай акалічнасці – працэс даволі хуткай трансфармацыі паступаючых водаў, акумуляцыя алахтонных і аўтахтонных рэчываў.
Вадаабмен значна павялічваецца ў тых вадаемаў, якія маюць пратокі і сувязь з ракой («Смаргонь») – пастаянная гідралагічная сувязь. Сязонная гідралагічная сувязь назіраецца на вадаеме «Вярхоўе» ў басейне р. Зах. Дзвіна.
10.5. Гідрахімічны рэжым
Сходнасць кар'ерных вадаемаў па шэрагу паказчыкаў з азерамі абумоўлівае сходнасць і рэжымных лімнічных характарыстык: рэжыма тэмпературы і раствораных газаў, асноўных фізічных і хімічных уласцівасцей вады, напрамку біялагічных і седыментацыйных працэсаў.
Тэмпературны рэжым. У найбольш глыбокіх вадаемах летам назіраецца прамая тэмпературная стратыфікацыя (Крычаў, Руба, Гайдукоўка, Смаргонь). На мелкаводных водмелях назіраецца амаль поўнае перамешванне. Зімой – адваротная тэмпературная стратыфікацыя. Для самых мелкаводных вадаемаў характэрна поўнае перамешванне воднай масы (Ліозна Паўночны і Ліозна Паўднёвы).
Газавы рэжым. Даследванні паказваюць, што большасць кар'ераў маюць неспрыяльныя кіслародныя ўмовы. Прычына гэтага з'яўляюцца марфалагічныя асаблівасці катлавін ці іх выкарыстанне для размяшчэння арганічных рэчываў. Памяншэнне ўтрымання О2 ад паверхні да дна звязана з яго скарыстаннем на працэсы разлажэння ў гіпалімніёне (Вярхоўе, Гайдукоўка, , Смаргонь).
Для вадаемаў Вярхоўе, Мароські тыпічны выпадак, пры якім утрыманне О2 у прыдонных слаях блізкае да нуля. У самых высакапразрыстых вадаемах тыпа Крычаў, Блакітны на некаторай глыбіні назіраецца кіслародны максімум, які ўтвараецца з прычыны высокай празрыстасці вады і тонкага слоя эпілімніена.
Па велічыні мінералізацыі вады большасць вадаемаў адносіцца да гідракарбанатнага класа кальцыевай групы і па велічыні яна не перавышае сярэдніх фонавых паказчыкаў значэнняў на Беларусі. Утрыманне азота і фосфару рэзка павялічваецца ў выпадках паступлення прамысловых і камунальных сцекавых водаў, сцеку з сельскагаспадарчых зямель і рэкрэацыйных зон.