2. Водныя рэсурсы Беларусі і спецыфіка іх выкарыстання

2.1. Паняцці аб водных рэсурсах.

Рэспубліка Беларусь адносна не багата воднымі рэсурсамі. Гэта акалічнасць абумоўлена шэрагам аб’ектыўных і другіх фактараў, якія адлюстроўваюць рэальную сітуацію з праблемамі забяспячэння і выкарыстання паверхневых і падземных водаў рэспублікі.

Звычайна прыродазнаўцы адносяць да катэгорыі рэсурсаў, у тым ліку і водных, усе сродкі для жыцця людзей, якія здабываюцца у прыродзе. Пры такіх умовах да катэгорыі натуральных прыродных рэсурсаў могуць адносіцца усе кампаненты прыроднага навакольнага асяроддзя, а гэта значыць расліны, жывёльны свет, глеба, паветра, паверхневыя і падземныя воды, карысныя выкапні. Крытэрыем да аднясення іх да прыродных рэсурсаў з’яўляецца сам факт іх выкарыстання у жыцці чалавецтва. Гэта азначае, што прыроднымі рэсурсамі з’яўляюцца усе кампаненты прыроды, якія выкарыстоўвалісь, выкарыстоўваюцца ці будуць выкарыстоўвацца у будучым.

У эканамічнай геаграфіі карыстаюцца больш вузкім паняццем гэтай катэгорыі. Пад прыроднымі рэсурсамі маюцца на увазе тыя рэчывы прыроды, якія выкарыстоўваюцца чалавецтвам у матэрыяльнай вытворчасці пры дадзеным узроўні развіцця вытворчых сіл, гэта значыць у канкрэтных гістарычных і эканамічных абставінах. Мажлівасць аднясення іх да прыродных рэсурсаў вызначаецца ступенню (узроўнем) іх вывучанасці, тэхнічным узроўнем грамадства, эканамічнай мэтазгоднасцю выкарыстання.

Такое паняцце поўнасцю адносіцца да водных рэсурсаў. Звычайна у гідралогіі “да водных рэсурсаў” адносяцца усе воды, якія знаходзяцца у прыродзе у свабодным стане (хімічна не звязаныя), што уключае воды паверхневага і падземнага сцёку, глебавую вільгаць, ваду ледавікоў, марскія воды і ваду паветра, штучных водных аб’ектаў.

З другога боку, напрыклад С. Л. Вендраў, лічыў, што пад воднымі рэсурсамі падразумяваюцца усе тыя прыродныя воды, якія можна выкарыстоўваць сёння, кіраваць іх рэжымам, а таксама якія будуць выкарыстоўвацца у будучыні і над гэтым зараз ужо вядуцца неабходныя работы. Такое паняцце адпавядае іх эканамічнаму паняццю, цесна звязана з узроўнем развіцця грамадства.

На сённяшні час пры адпаведным развіціі вытворчых сіл выкарыстоўваюцца звычайна прэсныя воды. Вада сусветнага акіяну і ледавікоў разглядаецца як рэсурсы будучыні.

Па дзяржаўным стандартам водныя рэсурсы — гэта запасы паверхневых і падземных вод адпаведнай тэрыторыі.

2.2. Агульная характэрыстыка водных рэсурсаў Беларусі

Былы Савецкі Саюз займаў першае месца у свеце па запасам паверхневых вод (табл. 2.1.). Каб правільна ацаніць і уявіць аб рэальных водных запасах рэспублікі неабходна улічваць наступныя аспекты, якія узнікаюць пры их выкарыстанні і якія у рознай ступені абмяжоўваюць іх выкарыстнне ў гаспадацы:

Табліца 2.1

Размеркаванне водных рэсурсаў некаторых краін

Краіны	Агульныя запасы водных рэсурсаў	Удзельныя водныя рэсурсы, тыс. м3/год
		на 1 км2	на аднаго чал.
Расія	4 241,9	236	30,3
Беларусь	59,2	181	4,06
Латвія	34,5	261	6,76
Літва	25,2	224	4,49
Эстонія	16,75	264	8,41
У сярэднім па СНД		196,6	17,5

• нераўнамернасць размеркавання водных рэсурсаў па тэрыторыі рэспублікі;

• іх змяненне на працягу года (па порам года) і па асобным гадам;

• неабходнасць у вадзе у сувязі з развіццём гаспадаркі;

• забруджванне вады сцёкавымі водамі;

• забруджванне верхніх гарызонтаў падземных і грунтовых водаў, якія выкарыстоўваюцца для забяспячэння вясковага і гарадскога насельніцтва пітной вадой;

• забруджванне вады радыёактыўнымі элементамі пасля аварыі на Чэрнобыльскай АЭС, нітратамі і нітрытамі.

У сувязі з гэтымі акалічнасцямі водазабяспечанасць рэспублікі неабходна лічыць недастатковай. У параўнанні з другімі краінамі былы Савецкі Саюз займаў сёмае месца пасля Нарвегіі, Францыі, Швецыі, Бразіліі, Кітая і ЗША. Рэспубліка Беларусь па запасам водных рэсурсаў уступае нават дзяржавам Балтыі.

Па ступені вадазабеспячэння дзхяржавы Еўрапейскай часткі СНД размеркаваны па 3-м зонам: высокай, сярэдняй і нізкай забяспечанасці.

Зона высокай вадазабяспечанасці займае каля паловы тэрыторы, у якой назіраюцца лішкі вады, што прыводзіць да утварэння балот і забалочаных зямель.

Зона сярэдняй вадазабяспечанасці адрозніваецца дастатковай колькасцю водных рэсурсаў для патрэб гаспадаркі (Цэнтральная Расія, Урал).

Зона нізкай, ці зона недастатковай вадазабяспечанасці уключае поўдзень Украіны, Крым, Данбасс, Заволжжа і г. д., дзе водныя рэсурсы складаюць некалькі працэнтаў ад усіх запасаў, а для забяспячэння вадой патрэбна перакідка вады з другіх рачных басейнаў.

Гэта агульны малюнак вадазабяспечанасці краін, які умоўна адлюстроўвае ступень вадазабяспечанасці краін вадой. Рэспубліка Беларусь можна аднесці да другой зоны. Аднак ужо у канцы 60-х гадоў былі прыняты меры для пераразмеркавання сцёку па яе тэрыторыі і была пабудавана у 1976 гордзе Вілейска-Мінская водная сістэма.

Па звесткам Дзяржаўнага воднага кадастра у рэспубліцы перавагаюць малыя рэкі і невялікія рэчкі (табл. 2.2.)

Табліца 2.2