1.10 Синхронды генераторлар

1.10.1 М¸тiндi орыс тiлiне аудары»ыз.

Электр энергиясы электр станцияларында ¾ш фазалы айнымалы токты» синхронды генераторларында ¼ндiрiледi. Олар турбиналы генераторлар (ал¹ашºы ºоз¹алтºышы – бу немесе газ турбинасы) ж¸не су генераторлары (ал¹ашºы ºоз¹алтºышы-су турбинасы) болып б¼лiнедi. Синхронды генераторды» ж½мысы Фарадейдi» электромагниттiк индукция за»ына негiзделген. Осы за»ны» негiзiнде электр ºоз¹аушы к¾штi» (Э²К) шамасы ¼ткiзгiштi ºиып ¼тетiн магнит ¼рiсiнi» ¼згеру жылдамды¹ымен аныºталады.

Айнымалы токты» синхронды генераторы ºоз¹алмайтын статор мен айналып т½ратын ротордан т½рады. Ротор электр магнитi ретiнде жасалады. Оны» орамдары т½раºты ток к¼зiне д¼»гелек ж¸не щетка арºылы жал¹астырылады. Болат беттерден жасал¹ан статор кетiктерiне бiр-бiрiмен тiзбектеле жал¹астырыл¹ан ¼ткiзгiштер орнатылады. Ротор айнал¹ан уаºытта ¸рбiр ¼ткiзгiштi» бойында Э²К пайда болады. ´ткiзгiш ½зынды¹ы мен генератор роторыны» б½рыштыº жылдамды¹ы ¼згермейдi, ал магнит индукциясыны» шамасы мен ба¹ыты ¼згерiп т½рады.

1.10.2 Жа»а с¼здердi игерi»iз.

жылдамдыº - скорость

áó –ïàð

îðàì – обмотка

д¼»гелек – круг, колесо

болат – сталь

áåò – пластина

êåòiê – зубец

½зындыº - длина

1.10.3 С¼з тiркестерiн аудары»ыз.

¶ш фазалы айнымалы ток генераторы; Фарадейдi» электромагниттiк индукция за»ына негiзделген; электр ºоз¹аушы к¾шiнi» шамасы; ¼ткiзгiштi ºиып ¼тетiн магнит ¼рiсiнi» ¼згеру жылдамды¹ы; ºоз¹алмайтын статормен айналып т½ратын ротордан т½рады; т½раºты ток к¼зiне д¼»гелек арºылы жал¹астырылады; болат беттерден жасал¹ан статор кетiктерiне.

1.10.4 С½раºтар¹а жауап берi»iз.

1) Электр энергиясы ºайда ¼ндiрiледi?

2) Генераторларды» ºандай т¾рлерi бар?

3) Генераторды» ж½мысы ºандай за»¹а негiзделген?

4) Электр ºоз¹аушы к¾штi» шамасы немен аныºталады?

5) Айнымалы ток синхронды генераторы неден т½рады?

6) Орамдар т½раºты ток к¼зiне ºалай жал¹астырылады?

7) Статор кетiктерiне не орнатылады?

8) Э²К ºай кезде пайда болады?

1.10.5 Жаºшаны» iшiндегi с¼здерге тиiстi ºосымшаларын жал¹ап, с¼йлемдердi толыºтыры»ыз.

Электр энергиясы электр (станция) ¾ш фазалы айнымалы ток генераторында (¼ндiр). Синхронды генераторларды» (æ½ìûñ) Фарадейдi» электромагниттiк индукция (за») негiзделген. Айнымалы токты» (синхрон) ãåíåраторы ºоз¹алмайтын статор мен (айналып т½р) ротордан т½рады. Болат (бет) жасал¹ан статор (кетiк) бiр-бiрiмен тiзбектеле жал¹астырыл¹ан (¼ткiзгiш) орнатылады. Ротор айнал¹ан (уаºыт) ¸рбiр (¼ткiзгiш) бойында Э²К (пайда бол).

1.10.6 К¼п н¾ктенi» орнына етiстiктi» болымсыз ж½рна¹ын ж¸не шаº к¼рсеткiштерiн жал¹а»ыз.

Электр энергиясы генераторларда ¼ндiр… . Генератор ротордан т½р… . Статор кетiктерiне ¼ткiзгiштер орнат… . Ротор айнал¹анда ¼ткiзгiште Э²К пайда бол… . Магнит индукциясыны» шамасы ¼згер… . Орамдар т½раºты ток к¼зiне жал¹астырыл… . Синхронды генераторды» ж½мыс Фарадей за»ына негiздел… .

1.11 Электр жеткiзу желiлерi

1.11.1 М¸тiндi с¼здiктi пайдалана отырып, аудары»ыз.

Басºа энергия т¾рлерiнен электр энергиясыны» тиiмдiлiгi – оны мы»да¹ан шаºырым жерге тез жылдамдыºпен жеткiзу м¾мкiндiгiнi» болуы.

Б½л ж½мысты энергия ж¾йесiнi» негiзгi º½рамды б¼лiгi электр жеткiзу ж¾йелерi ЭЖЖ атºарады.

²азiргi уаºытта электр энергиясын тасымалдайтын ¼ткiзгiштер екi т¾рде; жердi» ¾стiне орнатыл¹ан электр тогын ¼ткiзетiн желiлер ж¸не жерде ºойылатын ток ¼ткiзетiн кабельдер болып жасалады.

Электр жеткiзу желiлерiнi» бетоннан немесе металдардан жасал¹ан тiректерi болады. Оларды» иiндерiне фарфордан немесе шыныдан жасал¹ан ток ¼ткiзбейтiн зат тiзбегi орнатылады. Тiректердi» арасына мыстан, алюминий, болатты алюминийден жасалып тартыл¹ан сымдар тiректердi» иiндерiне iлiнген ток ¼ткiзбейтiн заттар тiзбектерiнi» ½штарына бекiтiледi. Ал ¼ткiзгiштердi» арасында¹ы ауа ток ¼ткiзбейтiн зат ºызметiн атºарады. Сондыºтан кернеу шамасы не¹½рлым к¼п болса, ¼ткiзгiштердi» ара ºашыºты¹ы да со¹½рлым к¼п болады.

Электр энергиясын баламалап тiрi дене есебiнде ºарастыру¹а болады. Дене тiршiлiгiнi» к¼зi ж¾рек болса, электр энергетикасыны» ж¾регi – электр энергиясын ¼ндiретiн электр станциялары. ²оз¹алыста болатын дене м¾шелерi - электр энергиясын т½тынып, ж½мыс жасайтын ¼ндiрiстiк ºондыр¹ылар. Оларды» сенiмдi ж½мыс жасауы б¾кiл электр энергетикасыны» сенiмдi ж½мыс атºаруына ¸сер етедi, соны» ºайнар б½ла¹ы болып табылады.

Кернеу шамасы 1150, 750, 500, 330 ж¸не 220 кВ айнымалы ток тасымалдайтын ¼ткiзгiштер ж¸не кернеуi 1500 кВ т½раºты ток ¼ткiзгiштерi к¾ре тамырлар сияºты электр энергиясыны» к¼лемдi б¼лiгiн тасымалдайды.

ЭЖЖ адамдар¹а ºауiпсiз биiктiкте болуы керек. ЭЖЖ салушылар жел к¾шiн, жаз¹ы ж¸не ºысºы температуралар айырымын ж¸не к¼птеген жа¹дайларды ескерулерi керек.

1.11.2 Жа»а с¼здердi игерi»iз.

ì¾ìêiíäiê – возможность

º½рамды б¼лiк – составная часть

тасымалдау – транспортировать

òiðåê – подпорка, опора

øûíû – стекло

баламалап – образно

òiði äåíå – живой организм

дене м¾шелерi – части тела

ºан тамырлары – кровяные сосуды

к¾ре тамыр – вена, венозный

1.11.3 С¼з тiркестерiн аудары»ыз.

Мы»да¹ан километр жерге асºан жылдамдыºпен жеткiзу; энергия ж¾йесiнi» негiзгi º½рамды б¼лiгi; электр энергиясын тасымалдайтын ¼ткiзгiштер; жердi» ¾стiне орнатыл¹ан электр тогын ¼ткiзетiн желiлер; ток ¼ткiзбейтiн зат тiзбегi; кернеу шамасы не¹½рлым к¼п болса; ºоз¹алыста болатын дене м¾шелерi; ºанды барлыº дене м¾шелерiне жеткiзiп жатºан тамырлары; электр энергетикасыны» сенiмдi ж½мыс атºаруы; айнымалы ток тасымалдайтын ¼ткiзгiштер; ºысºы температуралар айырымы.

1.11.4 С½раºтар¹а жауап берi»iз.

1) Электр энергиясыны» тиiмдiлiгi неде?

2) Электр энергиясын тасымалдайтын ¼ткiзгiштер ºалай жасалады?

3) Электр жеткiзу желiлерiнi» тiректерi неден жасалады?

4) Оларды» иiндерiне не орнатылады?

5) ´ткiзгiштердi» арасында¹ы ауа ºандай ºызмет атºарады?

6) ЭЖЖ сал¹анда ненi ескеру керек?

1.11.5 Жаºшаны» iшiндегi с¼здерге ырыºсыз етiс ж½рна¹ын ж¸не ¼ткен шаº есiмшенi» -¹ан,-ген,-ºан,-кен ж½рнаºтарын жал¹а»ыз, тiркестердi аудары»ыз.

Жердi» ¾стiне (орнат) электр тогын ¼ткiзетiн желiлер; металдан (жаса) тiректерi болады; алюминийден жасалып (тарт) сымдар; тiректердi» иiндерiне (iл) ток ¼ткiзбейтiн заттар; тiзбектеле (жал¹а) ¼ткiзгiш; (бол) аварияны шектеу; энергия к¼зiнен (ажыра) ¼ткiзгiш; генераторда (¼ндiр) энергия.

1.11.6 С¼здердi» с¸йкес келетiн тiркестерiн табы»ыз.

1. Электр тогы а) жасайды; ¸) пайда болады; б) ¼ндiредi; в)ескередi;

2. ²ызмет а) ºамтиды; ¸) орнатылады; б) ¼ткiзедi; в) атºарады

3. Кернеу а) к¼зi; ¸) бетоны; б) денесi; в) б½ла¹ы

4. Ток ¼ткiзбейтiн а)ж½мыс; ¸) зат; б) тамыр; в) ºоз¹алыс

5. Жердi» ¾стiне а) ¼ндiрiлген; ¸) тасымалда¹ан; б) орнатыл¹ан; в) ескерiлген.