1.5 Т½раºты токты» электр машиналары ж¸не оларды» ºолданылу саласы

1.5.1 М¸тiндi аудары»ыз.

Т½раºты ток машиналары электр ºоз¹алтºыш ж¸не электр генератор ретiнде ºолданылады. Т½раºты ток машинасы деп механикалыº т¾зеткiшi /коллекторы/ бар машинаны айтады. Коллектор т½раºты токты ауыспалы токºа алмастырады, себебi якорь /ротор/ тiзбегiнде тек ауыспалы ток аººан кезде энергияны» ¾здiксiз электрмеханикалыº ¼згерiсi болып т½рады.

Т½раºты ток ºоз¹алтºыштары жаºсы реттеледi. Оларды ¸р т¾рлi механизмдер жетегiнде ºолданады: металлургияда /прокат стандар, транспортерлер/, к¼лiкте /электровоздар, трамвайлар, троллейбустар т.б./, ж¾к к¼теру ж¸не жер ºазу ж½мыстарында /крандар, экскаваторлар/, те»iз ж¸не ¼зен кемелерiнде, металл ¼»деу, ºа¹аз, тоºыма ¼нерк¸сiптерiнде. ²уаттары к¾штi ºоз¹алтºыштар автоматиканы» к¼п ж¾йесiнде ºолданылады.

Т½раºты ток генераторлары б½рын ºоз¹алтºыштарды, аккумуляторларды ж¸не электролиз ванналарын электр энергиясымен ºамтамасыз ету ¾шiн, автомобильдегi, ½шаºта¹ы, вагондарда¹ы ¸р т¾рлi т½тынушыларды электржабдыºтау ¾шiн ºолданылатын.

²азiргi уаºытта стационар ºондыр¹ыларда т½раºты токты» генераторларын жартылай ¼ткiзгiш т¾зеткiштер ы¹ыстырып шы¹арып жатыр, ал к¼лiкте жартылай ¼ткiзгiш т¾зеткiштермен бiрге iстейтiн синхронды генераторлар ºолданыла бастады.

1.5.2 С¼здердi жаттап алы»ыз.

ºîç¹àëòºûø – двигатель

алмастыру – менять

¾здiксiз - постоянно

¼çãåðiñ – перемена

реттелу – регулироваться

жетек – привод

ê¼ëiê – транспорт

æ¾ê ê¼òåðó – грузоподъем

æåð ºàçó – копать землю, землечерпание

электржабдыºтау – электроснабжение

ò¾çåòêiø – коллектор

жартылай ¼ткiзгiш – полупроводник

1.5.3 С¼з тiркестерiн аудары»ыз.

Механикалыº т¾зеткiшi бар машина; якорь тiзбегiнде тек ауыспалы ток аººан кезде; энергияны» ¾здiксiз механикалыº ¼згерiсi; ºуаттары кiшi ºоз¹алтºыштар; автоматиканы» к¼п ж¾йелерiнде ºолданылады; электролиз ванналарын электр энергиясымен ºамтамасыз ету ¾шiн; ¸р т¾рлi т½тынушыларды электржабдыºтау ¾шiн; ºазiргi уаºытты стационар ºондыр¹ыларда; жартылай ¼ткiзгiш т¾зеткiштермен бiрге iстейтiн.

1.5.4 С½раºтар¹а жауап берi»iз

1) Электр генератор ретiнде не ºолданылады?

2) Механикалыº т¾зеткiшi бар машинаны ºалай атайды?

3) Т¾зеткiштi» ºызметi ºандай?

4) ²ай кезде энергияны» ¾здiксiз электромеханикалыº ¼згерiсi болып т½рады?

5) Т½раºты ток машинасы ºайда ºолданылады?

5) ²азiр т½раºты ток генераторларын ºандай т¾зеткiштер ы¹ыстырып шы¹арып жатыр?

1.5.5 М¸тiннен т¸уелдiк формада т½р¹ан тiркестердi табы»ыз, оларды септе»iз

¶ëãi: жер ºазу ж½мысы - жер ºазу ж½мысыны», жер ºазу ж½мысына, жер ºазу ж½мысында, жер ºазу ж½мысынан, жер ºазу ж½мысымен.

1.5.6 ²олданылу, жер ºазу, ж¾к к¼теру, т½тыну, ºамтамасыз ету, металл ¼»деу, реттеу етiстiктерiн келер шаº есiмше формасына ºойып, с¼з тiркестерiн º½ра»ыз

¶ëãi: ´згеру -¼згеретiн- ¼згеретiн кернеу.

1.6 Электр энергиясын ¼ндiрудi» жа»а т¸сiлдерiн игерудi» ма»ыздылы¹ы

1.6.1 М¸тiндi оºы»ыз, аудары»ыз.

Со»¹ы жылдары д¾ние ж¾зiнде энергия ¼ндiрудi» жа»а т¸сiлдерiне ерекше к¼»iл б¼лiнуде. ´здiгiнен жа»¹ыртылатын энергияны» жа»а к¼здерiн игеру маºсатында к¼птеген iстер атºарылуда. Жа»¹ыртылатын энергия к¼здерiнi» ºатарына е» алдымен к¾н, жел, жер асты ыстыº к¼здерi энергиялары, биологиялыº масса энергиясы жатады. Олар экологиялыº т½р¹ыдан таза, ºоры ерекше мол ж¸не олар ешуаºытта таусылмайды, та¹ы бiр айта кететiн жай – д¸ст¾рлi ºолданылып ж¾рген энергетикалыº ºорларды пайдаланып, электрмен сенiмдi ºамтамасыз ету к¾н сайын ºиындай т¾суде.

Жа»а энергия к¼здерiнi» игерiлуiне таби¹ат ж¸не ауа райы жа¹дайлары, отын-энергетикалыº ºорлар ж¸не саяси-экономикалыº жа¹дайлар ¸сер етуде. М¸селен, ºазiргi уаºытта А²Ш-ты» Калифорния штатында ¼здiгiнен жа»¹ыртылатын энергияны» жа»а к¼здерi ке»iнен ºолданылуда, оларды» ¾лесiне барлыº ¼ндiрiлген электр энергиясыны» 4%-i òèiï îòûð.

Жапонияда жа»а энергия к¼здерiн пайдалану маºсатында «Ê¾í øóà¹û» атты ½лттыº жоспар ºабылдан¹ан. Б½л жоспарды» негiзгi маºсаты – энергетикада м½найды пайдалануды 50%-ке дейiн азайтып, пайдаланылатын жа»а энергия к¼здерiнi» ¾лес салма¹ын 5%-êå æåòêiçó.

µлыбританияда жа»а энергия к¼здерiн пайдалануды» тиiмдiлiгi мен оларды» жалпы м¼лшерi айºындал¹ан. ²ала мен ¼ндiрiс ºалдыºтарынан ºатты ж¸не газ к¾йiндегi отындар ¼ндiру, ал к¾н шуа¹ын жылыту маºсатында пайдалану тиiмдi деп атап к¼рсетiлген.

²орыта айтºанда, ºандай елде болмасын энергияны» ¼здiгiнен жа»¹ыртылатын таби¹и к¼здерiн ке» пайдалану ºазiргi уаºытта барлыº елдердi» ¹алымдары мен мамандарын тол¹андырып отыр¹ан аса ма»ызды м¸селелердi» бiрiне айналып отыр.

1.6.2 Жа»а с¼здердi жатта»ыз.

ò¸ñië – способ

¼çäiãiíåí – самостоятельно

жа»¹ыртылатын – возобновляемый

игеру – освоить

àòºàðó – выполнить, исполнить

ûñòûº ê¼çäåð – горячий источник

ºîð – запас

ºамтамасыз ету – обеспечивать

ä¸ñò¾ðëi – традиционный

ºиындай т¾суде – затрудняется

¾ëåñ – äîëÿ

азайту – уменьшить

òèiìäiëiê – эффективность

ºалдыº - отход

тол¹андыру – волновать

1.6.3 С¼з тiркестерiн аудары»ыз.

Энергия ¼ндiрудi» жа»а т¸сiлдерi; энергияны» жа»а к¼здерiн игеру маºсатында; к¼птеген iстер атºарылуда; жа»¹ыртылатын энергия к¼здерiнi» ºатарына; биологиялыº масса энергиясы; д¾ние ж¾зi м½хиттарыны» энергиясы; олар ешуаºытта да таусылмайды, д¸ст¾рлi ºолданылып ж¾рген энергетикалыº ºорларды пайдалана отырып; электрмен сенiмдi ºамтамасыз ету ºиындай т¾суде; жа»а энергия к¼здерiнi» игерiлуiне таби¹ат ж¸не ауа райы жа¹дайлары ¸сер етедi; энергия к¼здерiн пайдалануды» тиiмдiлiгi.

1.6.4 Жаºшаны» iшiндегi с¼здерге жатыс септiгiнi» жал¹ауын ºосы»ыз, с¼йлемдердi аудары»ыз.

К¾н шуа¹ын жылыту (маºсат) ºолдану тиiмдi болып есептеледi. (Келешек) су энергиясымен бiрге к¾н, жел энергиялары ауыл шаруашылы¹ы аудандарын ¼з алдына жылу ж¸не электрмен (жабдыºтау) е» тиiмдi энергия ºорлары болады. ²азiргi (уаºыт) таусылмас энергия к¼зiне термоядролыº синтездер реакциясын ме»геру арºылы жетуге болатыны аныºталды. Адамзат б¾гiнгi (та») энергия¹а деген м½ºтажды¹ын органикалыº отын, су ж¸не атом энергияларын пайдалану (негiз) ºана¹аттандыруда.

1.6.5 С¼йлемдердi è¸, æîº с¼здерiн пайдаланып маº½лда»ыз немесе жоººа шы¹ары»ыз.

К¾н энергиясын ºолдану тиiмдi емес. Электр ºоз¹аушы к¾ш вольтпен ¼лшенедi. Атом энергиясы энергияны» ºалыпты т¾рлерiне жатпайды. Болашаºта электр энергиясын ¼ндiрудi» жа»а т¸сiлдерiн игеру процесi дамиды. Электр станцияларыны» негiзгi маºсаты – к¼лiктi» тоºтамай ж¾руiн ºамтамасыз ету. Энергияны» таби¹и к¼здерiн ке» пайдалану мамандарды тол¹андырады.

1.6.6 ´ткен шаº есiмшелi тiркестердi аудары»ыз, олармен с¼йлем º½ра»ыз.

Специалисты, прошедшие подготовку; оборудованная лаборатория; углубленные знания; разработанная программа; использованный метод; специализированное образование; внедренная технология; автоматизированная система; произведенная электрическая энергия; правительство, взявшее на себя все расходы; план, разработанный с целью использования новых источников энергии.