3.13 Информация ж¸не оны таратуды» халыº шаруашылы¹ында¹ы орны

Соңғы жылдарда информация, оны өңдеп сұрыптау және тарату туралы көптеген еңбектер жазылған. Оның себебі шаруашылықты басқару саласындағы информацияның алатын орнының ерекшелігінде болып отыр. Өйткені ғылыми-техникалық революция ғылымында және басқа салаларда, оның ішінде халық шаруашылығын басқаруға информация тасқынының күрт өсуін талап етіп отыр. Оны “информациялық жарылыс” деп атайды. Информациялық жарылыстың негізі тек қана информацияның көлемінің көбеюінде ғана емес, оны өңдеп сұрыптаудың және таратып жеткізудің күрделілігінде болып отыр.

Өзімізді қоршаған айналаны сезу түрі мен оларды өзіміздің санамызда сақтау белгілерін информация деп атаймыз. Өмірде іс жүзінде кездесетін информация материалдық ортаның жағдайы, оның қасиеті, өркендеу заңы, қоғамның және оның мүшелерінің мақсаты мен соған жету әдістері туралы хабар ретінде кездеседі. Информация, оларды түрлендіру, өңдеу, бір жерден екінші жерге жеткізудің қоғам өндірісіндегі еңбек тиімділігін арттырудағы маңызы өте зор. Информацияны түрлендіру, өңдеу және тарату көлемінің өсу қарқыны өндірістің өсу қарқынынан артық болмайынша ғылыми-техникалық прогресс болуы мүмкін емес.

Егер осы уақытқа дейінгі елдің күші оның әскери күшімен, алтын қорымен, электр энергия күшімен өлшенсе, қазіргі уақыттағы мықты көрсеткіштің бірі ретінде информация өндірісі көтеріліп отыр.

Сөздік

сұрыптау – сортировать, сортировка

ерекшелік – особенность

тасқын – поток

өркендеу – процветать

орта – среда

себеп – причина

нәтиже – результат

жарылыс – взрыв

сезу – чувствовать

қарқын – темп

3.13.1 Ерекшелiк, айырмашылыº, себеп с¼здерiн жазбаша т¸уелде»iз.

3.13.2 М¸тiндегi табыс септiктегi с¼здердi ерiп жазып, аудары»ыз.

¶лгi: шаруашылыºты – хозяйство

3.13.3 М¸тiндегi т½йыº етiстiктердi терiп жазып, аудары»ыз. Бiреуiн септе»iз.

3.13.4 С¼з тiркестерiн аудары»ыз.

Обработка, сортировка, передача информации; роль информации в отрасли управления народным хозяйством; научно-техническая революция; резкий рост потока информации; основа информационного взрыва; увеличение объема информации; сложность доставки, обработки, передачи; признаки сохранения в сознании; состояние материальной среды; цели общества и его членов; способы достижения цели; доставка с одного места на другое; увеличение эффективности труда в общественном производстве; темп роста объема передачи, преобразования; измеряется мощностью электроэнергии; один из мощных показателей; производство информации.

3.13.5 Ò¼мендегi мезгiл ¾стеулерiмен с¼йлемдер º½ра»ыз

²азiр, ерте», кеше, кешке, жазда, к¾зде, б¾рсiг¾нi, былтыр, та»ерте», ендi, ¸лi, анда-санда, к¾ндiз, ерте, ¸лдеºашан, ендiг¸рi.

3.13.6 Барыс септiгiнi» дейiн, шейiн, ºарай, таман, жуыº, тарта, салым септеулiктерiмен с¼йлемдер º½ра»ыз.

3.14 Информациялыº процестердi» классификациялануы

Информациялық процестер мазмұны және қолданылатын орнына қарай классификацияланады.

Информациялық жұмыстың мазмұны негізгі, қосалқы, қызметші жұмыстардан қаралады.

Негізгісіне жататындар информацияны жинап алу мен оны түрлендіру. Информацияны жинап алу қоршаған айнала мен басқарылатын объектілердің жағдайын сезу қабілеттігіне негізделген. Егер оларды жинайтын адам болса, онда оның сезім мүшелері, ал егер механикаландырылған болса, онда әртүрлі микрофон, фототетіктер, телекөрсеткіштер т.б. информация қабылдап беруші аспаптар болады. Сол көптеген хабарлардың түрлері адамдардың миында немесе есептеу техникаларында қолданылуға оңай біркелкі сигналдарға айналдырады.

Информацияны жинау және түрлендіру әртүрлі уақыттарда әртүрлі кеңістікте болатындықтан, олар қосалқы жұмыстарда қажет болдаы.

Қосалқы жұмысқа жататындар: а) информацияны белгілі бір түрде, бір уақытта байқап көру (таблода, есептеуіш көрсеткішінде, дыбыс сигналы арқылы т.б.); б) информацияны сақтап қою (әртүрлі сақтағыштарда); в) информацияны тасымалдау (бір жерден екінші жерге көшіру); г) информацияны мультипликациялау (өсіріп, көбейтіп, қайталап, күшейтіп т.б.); д) информацияны сұрыптау (түрлеріне қарай классификациялау); е) информацияны іздеу (сақталған орнын белгілеу т.б.) жатады. Қолданылатын орнына қарай информация басқару, жобалау және реттеу жұмыстарында пайдаланылатын болып бөлінеді.

Сөздік

қосалқы - вспомогательный

қабілет – способность

кеңістік – пространство

сақтау – хранить, сохранять

сезім мүшелері – органы осязания

тасымалдау – транспортировка, передача

сақтағыш - носитель

белгілеу – обозначить

міндет – задача, обязательство

ми – мозг

3.14.1 М¸тiннен к¼птiк жал¹ауда¹ы с¼здердi терiп жазы»ыз.

3.14.2 Ауыспалы осы (келер) шаºта¹ы етiстiктердi терiп жазып, бiреуiн жiкте»iз.

3.14.3 С¼з тiркестерiн аудары»ыз.

По содержанию и по месту использования; содержание информационной работы; к основному относится сбор и преобразование информации; способность чувствовать состояние объектов; окружающая среда; в мозгу человека; приборы, собирающие информацию; в разное время и разном пространстве; вспомогательная работа; хранение информации; транспортировка информации; обозначение места хранения; с помощью звукового сигнала; классифицировать по видам; преобразовывается в сигналы.

3.14.4 К¼п н¾ктенi» орнына ¼згелiк етiстi» ж½рнаºтарын ºойып, с¼йлемдердi оºы»ыз, аудары»ыз

Институт басшылары студенттердi дер кезiнде хабарлан… Áiçãå информатика саба¹ында компьютерлiк программа жаса… Пленарлыº жиналыста ½йымдастырушылар бiздi конференция ба¹дарламасымен таныс… Ол менi жаºсы хабар айтып ºуан… Оºытушылар студенттерге шындыºтарын айт… К¸сiподаº ºызметкерлерi концерт ½йымдас… Б¼лiм басты¹ы Же»iс к¾нiне арнал¹ан концертке шаºыру билеттерiн барлыº ардагерлерге жiбер… Бiз м¸жiлiстi» хаттамасын Асан¹а жаз…

3.14.5 Жаºшаны ашып, оны» iшiндегi с¼здерге –àòûí,-åòií,-éòûí, -éòií формалы есiмшелердi» ж½рна¹ын жал¹а»ыз, с¼йлемдердi оºып, аудары»ыз.

Шаруашылыºты басºаруда информацияны» (àë) орны ерекше. ´мiрде iс ж¾зiнде (кезде) информация ¸р т¾рлi сипатта болады. Информация басºару, жобалау ж½мыстарында (пайдаланыл) болып б¼лiнедi. Информациялыº процестер (ºолданыл) орнына ºарай б¼лiнедi. (Àòºàð) мiндеттерiне ºарай арналар к¼п т¾рге б¼лiнедi. Жиналыста (òàëºûëàí) м¸селелер к¼п. (Áåðië) сигналдарды» жиiлiгiн мы» килогерцке дейiн ¼сiруге болады. Мен ½ялы байланыс ºызметiн (ê¼ðñåò) фирмада ж½мыс iстеймiн. Радиолокация - ¸р т¾рлi нысаналарды iздеп табу, ажырату, координаттарын ¼лшеу т.б. м¸селелермен (ш½¹ылдан) техника саласы.

3.14.6 Етiстiктi тiркестермен ºалау рай формалы с¼йлем º½ра»ыз.

¶ëãi: кiтап оºы- Менi» ºызыº кiтап оºы¹ым келедi.

Ж½мыс iсте-, шетелге бар-, м¸жiлiске ºатыс-, сенiм бiлдiр-, басºа ж½мысºа ауыс-, б½л м¸селе туралы айт-, берген с¼зiмде т½р-, сенi» ¼тiнiшi»дi орында-, жобалау ж½мысына пайдалан-, ша¹ын к¸сiпорын аш-, таза ауамен демал-, осы таºырыпºа реферат жаз.

3.14.7 Ке»iстiк, уаºыт, к¼рсеткiш, ºорша¹ан айнала, жинау, саºтау, iздеу, тасымалдау, ºайталау, о»ай, сезiм м¾шесi, адамны» миы, сезу, дыбыс с¼здерiмен кез келген таºырыпºа с¼йлемдер º½ра»ыз.