3. Фарадей идеялары

1.3.1 М¸тiндi оºы»ыз, аудары»ыз.

Жаºыннан ¸сер ету туралы пiкiрлерге батыл бетб½рыс баста¹ан а¹ылшынны» ½лы ¹алымы Майкл Фарадей болды да, т¾пкiлiктi ºорытºан Максвелл болды.

Майкл Фарадей (1791-1867) - ½лы а¹ылшын ¹алымы, электромагниттiк º½былыстарды» б¸рiн бiр ортаº т½р¹ыдан ºарастырып, олар туралы жалпы iлiмнi» негiзiн ºалаушы. Фарадей ¹ылым¹а ал¹аш рет электр ¼рiсi ж¸не магнит ¼рiсi деген т¾сiнiктердi бердi.

Фарадей идеясы бойынша, электр зарядтары бiр-бiрiне тiкелей ¸сер етпейдi. Оларды» ¸рºайсысы ¼зiн ºорша¹ан ке»iстiкте электр ¼рiсiн ту¹ызады, бiр зарядты» ¼рiсi басºа екiншi зарядºа ¸сер етедi. Зарядтан ºашыºта¹ан сайын ¼рiс ¸лсiрей бередi.

²оз¹алыста¹ы зарядтал¹ан б¼лшектердi» электромагниттiк ¼зара ¸серлерiн зерттеп бiлгеннен кейiн ¹ана жаºыннан ¸сер ету теориясы табысты болды. Алдымен уаºытºа ºатысты айнымалы ¼згерiстердi» болатынды¹ы д¸лелдендi, тек содан со» ¹ана ºоз¹алмайтын зарядтарды» электр ¼рiсi бар екенi туралы ºорытынды жасалды.

Электр ¼рiсiнi» басты ºасиетi – оны» электр зарядтарына белгiлi бiр к¾шпен ¸сер ететiндiгiнде.

²оз¹алмайтын зарядтарды» электр ¼рiсi электростатикалыº ¼рiс деп аталады. Ол уаºытºа байланысты ¼згермейдi. Электросатикалыº ¼рiстi тек электр зарядтары ¹ана ту¹ызады. Ол сол зарядтарды ºорша¹ан ке»iстiктi алып т½рады да, зарядтармен ты¹ыз байланыста болады.

Жаºыннан ¸сер ету теориясына байланысты зарядтал¹ан б¼лшектер арасында¹ы ¼зара ¸серлесу электр ¼рiсi арºылы ж¾зеге асырылады.

1.3.2 С¼здердi жаттап алы»ыз.

б¼лшек - частица

батыл бетб½рыс – смелый поворот

ïiêið – мнение

т¾пкiлiктi - окончательно

ò¾ñiíiê – понятие

тiкелей – непосредственно

ºàøûºòàó – удаляться

êå»iñòiê – пространство

ºîðøà¹àí – окружающий

¸ñåð åòó – влиять, повлиять

1.3.3 С¼з тiркестерiн аудары»ыз.

Жаºыннан ¸сер ету пiкiрлер; батыл бетб½рыс жаса¹ан; электромагниттiк º½былыстарды бiр т½р¹ыдан ºарастыру; электр ¼рiсi мен магнит ¼рiсi туралы т¾сiнiк; тiкелей ¸сер етпейдi; ºоз¹алыста¹ы зарядтал¹ан б¼лшектердi» электромагниттiк ¼зара ¸серi; уаºытºа ºатысты айнымалы ¼згерiстер; зарядтарды ºорша¹ан ке»iстiк; электр ¼рiсi арºылы ж¾зеге асырылады.

1.3.4 С½раºтар¹а жауап берi»iз.

1) Жаºыннан ¸сер ету теориясын баста¹ан кiм едi?

2) Фарадей идеясы бойынша электр зарядтары бiрi-бiрiне ºалай ¸сер етедi?

3) Электр ¼рiсiнi» басты ºасиетi неде?

4) Электростатикалыº ¼рiс дегенiмiз не?

5) Б½л теория бойынша зарядтал¹ан б¼лшектер арасында¹ы ¼зара ¸сер ºалай ж¾зеге асырылады?

1.3.5 Жаºшаны» iшiндегi с¼здердi аударып, òèiñòi æàë¹àóûí ºîñûï æàçû»ûç

Майкл Фарадей ½лы а¹ылшын (ученый), магниттiк º½былыстар туралы жалпы (учение) негiзiн салушы. Электр зарядтары ¼здерiн ºорша¹ан (в пространстве) электр (поле) ту¹ызады. Электр зарядыны» басты (свойство) – оны» (на электрический заряд) белгiлi бiр (силой) ¸сер етуi. Алдымен уаºытºа ºатысты айнымалы (изменения) болуы (был доказан). (От заряда) ºашыºта¹ан сайын (поле) ¸лсiрейдi.

1.3.6 С¼йлемдердi» етiстiктерiн ауыспалы осы шаººа ºойып, жазы»ыз.

Фарадей магнит ¼рiсi мен электр ¼рiсi туралы ал¹аш т¾сiнiктеме бер… . Электр ¼рiсi электр зарядына белгiлi бiр к¾шпен ¸сер ет… . Зарядтал¹ан б¼лшектер арасында¹ы ¼зара ¸серлесу электр ¼рiсi арºылы ж¾зеге асырыл… . Электростатикалыº ¼рiстi тек электр заряды ту¹ыз… . Ол уаºытºа ºатысты ¼згерме… .