2.26 Дизель электр станциялары

2.26.1 Мәтінді көшіріңдер. Аударып, әңгімелеңдер.

Дизель электр станциялары сұйық мұнай отынымен жұмыс істейді. Оның басты элементі – дизель-генератор. Оның қуаты 40-650 кВт-қа жетеді.

Дизель-генератор екі жабдықтан тұрады. Олар: дизель және айнымалы

ток генераторы.

Дизель мазутпен жұмыс істейді. Дизель мазутқа генератормен қосылған.

Осы білік арқылы генератор жұмыс істейді. Осы білік айналғанда генератор орамында электр тоғы пайда болады. Пайда болған ток кабель (сым) арқылы электр тарататын құрылғыға беріледі де, тұтынушыларға жіберіледі.

Дизель электр станциялары бір жерден екінші жерге ауыстыру оңай. Сондықтан дизель электр станцияларын шағын шаруашылықтарда пайдалану өте тиімді.

2.26.2 Сөздерді меңгеріңіздер.

жетеді – здесь, доходит

айнымалы ток – переменный ток

білік – вал

орам – обмотка

құрылғы – установка

бір жерден – с одного места

ауыстыру – передвижение

оңай – легко

2.26.3 Сұрауға жауап беріңіздер.

1) Дизель электр станциясы қандай отын жағады?

2) Оның басты элементі не?

3) ДЭС-тің қуаты қанша?

4) ДЭС генераторы қандай жабдықтан тұрады?

5) Дизель немен жұмыс істейді?

6) Электр тогы қайдан пайда болады?

2.26.4 Дұрыс жауабын табыңыз.

А) Дизель электр станциясы мазут жағады.

Б) Дизель электр станциясы көмір жағады.

С) Дизель электр станциясы уран жағады.

Д) Дизель электр станциясы ток бермейді.

Е) Электр тогы сымсыз беріледі.

2.27 Жер асты энергиясы электр станциялары

2.27.1 Мәтінді көшіріңіздер, аударыңыздар, мазмұнын айтыңыздар.

Жер асты энергиясы электр станциясы жер асты жылу көздерін пайдаланады. Жер асты көздері: ыстық су, гейзерлер.

Мамандар жер асты көздері келешекте көп пайдаға асатынын айтады. Жер асты температурасы әрбір 30м. сайын 1градусқа өсіп отырады. Бұл аса көп емес сияқты. Бірақ 3 киллометр тереңдікте су қайнатуға болады. (100⁰ С). Ал 11 км тереңдікте қорғасын балқиды. 60 км тереңдікте температура 1800⁰ С жетеді. Сондықтан геотермия болашағы зор делінеді.

Қазіргі Италияда, Жаңа Зеландияда, Жапонияда, Америкада, Мексикада геотермия станциялары бар. Олардың қуаты 200 – 500 мВт аралығында.

Геотермия көздері Қазақстанда, Грузияда, Курил аралдарында пайдалануда. Бірақ техникалық даму геотермия көздерін молырақ пайдалануға жете қойған жоқ.

2.27.2 Сөздікті игеріңіздер.

жер асты көздері – подземные источники

келешекте – в будущем

пайдаға асу – использование

тереңдік – глубина

балқиды – плавит

өсіп отырады – вырастает

аса көп емес – не очень много

болашағы – будущее

даму - рост

жете қойған жоқ – не достиг

2.27.3 Тіркесті толтырыңыздар.

1. Жер асты …

2. Ыстық …

3. Әрбір … метр

4. 3 км …

5. Испанияда … бар

6. Курил …

2.27.4 Геотермиялық станция құрылымын атауға жаттығыңыздар.

1. Бұрғы

2. Буды түрлендіретін қондырғы

3. Трубина

4. Салқындатқыш

5. Насос (сорғы)

6. Су жылу алмастырғыш

2.28 Жел электр станциялары

2.28.1 Мәтінді көшіріңіздер, аударыңыздар, мазмұнын айтыңыздар.

Жел электр станциялары жел күшін токқа айналдырады. Жел электр станцияларының қуаты шағын болады: 100-140кВт. Жел энергиясын қолдану оның жылдамдығына және бағытына байланысты.

Мысалы, жылдамдығы 5-8 м/сек жел – қалыпты жел, 14 м/сек жел – күшті жел. 20-25 м/сек жел – құйын. Ал 30 м/сек асатын жел – дауыл. Кейде жел екпіні 100 м/сек жетеді.

Тұрмыста жел диірмен ертеден белгілі. Онда ұн тартатын. Қазір тұрмыста шағын жел станциялары қолданылады. Оның құрылымы:

1. Жел қалақшалары

2. Электр генераторы

3. Ток өткізгіш

4. Биік мұнара

5. Электр энергиясын тарататын үй

6. Найзағай қайтарғыш

2.28.2 Сөздерді меңгеріңіздер

жел – ветер

жылдамдығы – скорость

қалыпты жел – обычный ветер

құйын – вихрь

дауыл – ураган

күшті жел – сильный ветер

жел қалақшалары – ветряные лопасти

мұнара – башня

найзағай қайтарғыш – громоотвод

2.28.3 Сұрауға жауап беріңіздер.

1) ЖЭС жел күшін неге айналдырады?

2) Оның қуаты қандай?

3) Жел түрлері қандай?

4) Тұрмыста қандай диірмен белгілі?

5) Қазір қандай ЖЭС қолданылады?

6) Оның құрылымы қандай?

2.28.4 Ìәтіннен сан есім тіркестерін теріп, жазбаша жазыңыздар.