2.15 Îòûí ê¾ëi

2.15.1 М¸тiндi к¼шiрi»iз, аудары»ыз.

Отынны» жанбайтын б¼лiгiнен ошаº ºалды¹ы пайда болады. Олар ºазанны» газ жолыны» ¸р жерлерiнде ж¸не сонымен ºатар жа¹у жа¹дайларына байланысты к¾л не ºож т¾рiнде болады.

²îæ – жо¹ары ыстыºтыºта ºыздырыл¹ан, соны» н¸тижесiнде балºу немесе жентектелу арºылы ¸жепт¸уiр берiктiкке ие бол¹ан к¾лдi» б¼лiгi.

К¾л - ½нтаº т¸рiздi отын ºалды¹ы. µшпа к¾л ж¸не т¾сiндi (провал) деп екiге б¼лiнедi. µшпа к¾л – тоза» т¾рiндегi б¼лiгi т¾тiн газдарымен бiрге ºазан оша¹ынан шы¹ып кетедi де, не оны» а¹ындыº газ арнасында ш¼гедi. Т¾сiндi – к¾лдi» iрiлеу б¼лшектерi (фракция) ошаºты» салºын т¼менгi жа¹ына т¾сiп кетедi.

Ошаº ºалды¹ыны» негiзгi º½раушысы тотыºтар SiO₂, Al₂O₃, FeO, Fe₂O₃, CaO, MgO ед¸уiр б¼лiгi сульфаттар¹а CaSO₄, MgSO₄, FeSO₄ одан да аз м¼лшерде фосфаттар, сiлтi металл тотыºтары K₂O, Na₂O ж¸не басºа да к¼п ºосылыстар болады.

Отынды жаººанда ºожды ошаºтан с½йыº не ºатты к¾йде аластайды.

К¾лдi» ма»ызды ºасиеттерi оны» т¾рпiлiгi (абразивность) ж¸не балºы¹ышты¹ы.

2.15.2 ̸òiíäi îºû»ûç, ñ¼çäiê ò¾çi»iç.

жанбайтын б¼лiк – несгораемая часть

îøຠºàëäû¹û – остаток горения

ºàòàð æà¹ó – одновременное сжигание

ºîæ – øëàê

½íòຠò¸ðiçäi – порошкообразный

òîòûºòàð – окись

балºы¹ыштыº - плавность

òîçà» ò¾ðiíäå – в форме пыли

à¹ûíäûº ãàç – поточный газ

б¼лiкшелер – фракция

º½раушысы – составляющие

ê¾é – состояние

сiлтi - гидрат

2.15.3 Берiлген тiркестердi аудары»ыз.

отынны» жанбайтын б¼лiгi –

ошаº ºалды¹ы пайда болады –

ê¾ë - ½íòຠò¸ðiçäi ºàëäûº -

½øïà ê¾ë –

ò¾ñiíäi ê¾ë –

ºàòòû ê¾é –

ñ½éûº ê¾é –

ê¾ëäi» ò¾ðïiëiãi –

ê¾ëäi» áàëºû¹ûøòû¹û –

2.15.4 М¸тiннен химиялыº атауларды жеке жазы»ыз, айтып ¾йренi»iз.

2.16 Т¾тiн газы ж¸не онда¹ы зиянды заттар

2.16.1 М¸тiндi к¼шiрi»iз, жолма-жол аудары»ыз.

Д¾ние ж¾зiнде шы¹арыл¹ан отынны» шамамен 40 пайызын жылу электр станциялары пайдаланып, ºорша¹ан орта¹а елеулi ыºпал етедi. ЖЭС-ны» ауа¹а ж¸не су ортасына тигiзетiн ¸серi жылу ысыраптары ж¸не бiрºатар зиянды заттар шы¹уы арºылы болады.

Жылу электр станциялары ауаны азот тотыºтары (NO₂=NO+NO₂), ê¾êiðò òîòûºòàðû (SO₂, SO₃) ºатты к¾л б¼лшектерi ж¸не мазут жан¹анда ванадий тоты¹ымен V₂O₃ ластайды.

Одан басºа отын толыº жанбаса т¾тiн газдарында СО, СН₄, Ñ₂Í₄ , бенз (а) пирен С₂₀Í₁₂ к¾йе болады. Оларды» к¼бi бiртiндеп к¾н с¸улесiнi» ¸рекетiнен ж¸не ауада оттек бол¹андыºтан жойылады немесе зиянсыздар¹а т¾рленедi. ²алыºта¹ан ºатты б¼лшектер жер бетiне ш¼гiп к¼бейедi де, жер бетiне жаºын ауада айналма¹а ºатынасады.

2.16.2 ̸òiíäi îºû»ûç, ñ¼çäiê æàñà»ûç.

øû¹àðûë¹àí îòûí – добываемое топливо

шамалы – примерно

елеулi ыºпал етедi – оказывает значительное влияние

ауа ортасы – воздушная среда

жылу ысыраптары – потеря тепла

ластайды – загрязняет

¸рекетi – воздействие

т¾рленедi – преобразуется

жойылады – уничтожается

кем болса – если меньше будет

айналма¹а ºатысады – участвует в циклообмене

áiðòiíäåï – постепенно

áiðºàòàð – ðÿä

2.16.3 Терминдердi игерi»iз.

1 Àçîò òîòûºòàðû - NO₂=NO+NO₂

2 ʾêiðò òîòûºòàðû - SO₂, SO₃

3 Ванадий тоты¹ы - V₂O₃

4 Бензапирен - С₂₀Í₁₂

2.16.4 Диалог º½ра»ыз.

- Мазут жан¹анда не б¼лiнедi?

- . . . .

- ʼìið æàí¹àíäà íå á¼ëiíåäi?

- . . . .

- К¾йе º½рамында не бар?. . .