2.13 Îòûí ûë¹àëû

2.13.1 М¸тiндi к¼шiрi»iз, жолма-жол аудары»ыз.

²атты отынны» ыл¹алын сыртºы ж¸не iшкi деп екiге б¼ледi.

Отынды ¼ндiрген кезде, тасы¹анда ж¸не саºта¹анда о¹ан жер асты суы, аудан ыл¹ал тиедi. Отын кесектерiнi» сыртºы бетi ыл¹алданады. Кесектер кiшiрейген сайын отынны» меншiктi бетi ¼седi ж¸не ол ½стайтын сыртºы ыл¹ал м¼лшерi де ¼седi. Сыртºы ыл¹ал¹а сонымен ºатар т¾тiкшелiк (капиллярная) ыл¹алы да жатады, я¹ни уаº тесiктер ж¸не са»лауларды» iшiндегi ыл¹ал. Уаº тесiктер мен са»лаулар шымтезек пен ºо»ыр к¼мiрде к¾штi дамы¹ан. Сыртºы ыл¹алды механикалыº ¸дiспен ж¸не жылумен кептiру арºылы кетiруге болады.

Iшкi ыл¹ал¹а коллоид ж¸не гидрат ыл¹алын жатºызады. Коллоид (сi»iрулiк) ыл¹алы отынны» º½рама б¼лiгi болып табылады. К¼мiр бойында ол ¼те бiркелкi таралады.

Ыл¹алды» к¼птiгi отынны» жану жылулы¹ын т¼мендетедi.

2.13.2 ̸òiíäi îºû»ûç, ñ¼çäiêòi èãåði»iç.

ûë¹àë – влага

äåï á¼ëåäi – разделяет

ìåíøiêòi áåòi – удельная поверхность

ыл¹алданады – становится влажным

ìåíøiêòi áåòi – удельная

¼íäiðó – выработка

шымтезек – òîðô

òàñó – переносить

ñàºòàó – хранить

ºî»ûð ê¼ìið – бурый уголь

êåïòiðó – сушить

бiркелкi – одинаково

æåð àñòû ñóû – подземные воды

2.13.3 Берiлген тiркестердi айтып, ¾йренi»iз.

²àòòû îòûí ûë¹àëû

Отынны» сыртºы ыл¹алы

Отынны» iшкi ыл¹алы

Отынды ¼ндiру

Отынды тасу

Отынды саºтау

2.13.4 Мына с¼здердi пайдаланып, I жаºта с¼йлем º½ра»ыз.

Ìåí, ê¼ìið, ¼íäið

Ìåí, ê¼ìið, òàñó

Ìåí, ê¼ìið, ñàºòàó

Ìåí, ê¼ìið, êåïòiðó.

2.13.5 М¸тiннен есiмшелердi терiп, т¾бiрiн ажыраты»ыз.

2.14 Μшпа заттарды» шы¹уы

2.14.1 М¸тiндi жолма-жол аудары»ыз.

К¼мiрдi ºыздыр¹анда ½шпа заттар ¶_æàí: жанатын газ ж¸не булар ºоспасы шы¹ады. Ал ºал¹ан ºатты ºалдыºты» (кокстi») ºасиеттерi бастапºы отынны» ºасиеттерiнен басºаша болады. Отыннан ½шпа заттар не¹½рлым к¼п шыºса, ол со¹½рлым жылдам т½танады ж¸не жанады. Б½л жа¹дай ошаº ºондыр¹ыларын жобала¹анда есепке алынады.

²атты отынны» шы¹у тегiне ж¸не к¼мiрлену д¸режесiне ºызулыº ыдырауды» басталу ыстыºты¹ы ж¸не ½шпа заттарды» шы¹ымы т¸уелдi. µшпа заттарды» ºатты отындардан шы¹уы 110-1100 ⁰С ыстыºтыº аралы¹ында ¼тедi. µшпа заттарды» 95 пайызы 800⁰Ñ ûñòûºòûººà äåéií øû¹àäû.

К¼мiрленуi аз отыннан (шымтезек, ºо»ыр к¼мiр) ½шпа заттарды» шы¹уы 100-160⁰С ыстыºтыº аралы¹ында басталады ж¸не олардан ½шпа заттар е» к¼п шы¹ады. Шым тезек ¾шiн ½шпа заттарды» шы¹ымы жанар ма»ыз¹а келтiрсе 70 пайыз болады, ºо»ыр к¼мiр ¾шiн – 35-50 пайыз, тас к¼мiр ¾шiн –12-45 пайыз, антрацит ¾шiн – 4-7 пайыз болады.

µшпа заттарды» шы¹ымын аныºтау ¾шiн 1 г отын сынамасын, 850⁰С ыстыºтыºта 7 мин ºыздырады.

2.14.2 ̸òiíäi îºû»ûç, ñ¼çäiê æàñà»ûç

ºыздыру – нагревать, сжигать

жанатын газ – горючий газ

ºатты ºалдыº - твердый остаток, кокс, шлак

бастапºы – первоначальный

ºасиеттерi – свойство

к¼мiрлену – углеобразованность

íå¹½ðëûì – настолько

ñî¹½ðëûì – насколько

т½танады – возгорает

ошаº ºондыр¹ысы – печные установки

есепке алынады – берется в расчет

øû¹àäû – выходит

2.14.3 Терминдердi игерi»iз.

1 µøïà çàò – жанатын газ ¶_æàí

2. ошаº ºондыр¹ылары – установки печи

3. К¼мiрлену д¸режесi – уровень углеобразности

4. ½шпа заттар шы¹ымы – вывод улетучивающихся веществ

2.14.4 Мына тiркестердi» етiстiктерiн болымсыздыº т¾рге айналдыры»ыз.

бу ºоспасы шы¹ады –

отын т½танады –

отын жанады –

850⁰С ыстыºтыºта ºыздырады –

½шпа заттар 95 пайыз 800⁰ñ ûñòûºòà øû¹àäû –

2.14.5 М¸тiннен шартты рай етiстiктерiн терiп жазы»ыз.